Metal

Ij metaj a son dij sòlid ëd granda amportansa pràtica e teòrica. A son d'element ch'a l'han d'energìe ëd jonisassion relativaman cite e dont j'àtom a l'han mach chèich eletron gropà ëd fasson débol an soa greuja incompleta pi esterna. Costi eletron pòch lijà as lìbero con l'energìa arlassà cand ël cristal a l'é formà. Donca un metal a l'ha na reitin-a regolar ëd jon positiv con simetrìa sférica ch'a resta cand j'eletron pi estern a son liberà. A travers costa strutura a-i é na sòrt ëd gas eletrònich formà da j'eletron responsàbij dle liure. Costi eletron a bogio, ëd fasson pi o men lìbera, a travers la reitin-a cristalin-a e donca a son nen localisà.

Ij sòlid metàlich a smon-o na condutività tèrmica e elétrica ecelenta, dont j'eletron lìber a son ij prinsipaj responsàbij, dagià che a peulo facilman surbì qualsëssìa energìa, bele che cita, da la radiassion eletromagnética o da le vibrassion dla reitin-a e donca aumenté soa energìa cinética e soa mobilità. Për sòn, ij metaj a son ëdcò opach, përchè j'eletron lìber a peulo surbì ij foton ant la region dël visìbil.

J'eletron lìber a son ëdcò prinsipalman a l'adoss ëd n'àutra caraterìstica dij metaj: sò àut coefissient d'arflession për j'onde eletromagnétiche, dzortut ant le region dle frequense radio e dl'anfraross.