Ryszard Torzecki

Ryszard Torzecki
Data i miejsce urodzenia	20 marca 1925 ; Łódź
Data i miejsce śmierci	20 sierpnia 2003 ; Konstancin-Jeziorna
Zawód, zajęcie	historyk
Narodowość	polska
Tytuł naukowy	doktor habilitowany
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ryszard Torzecki (ur. 20 marca 1925 w Łodzi, zm. 20 sierpnia 2003 w Konstancinie) – polski historyk, nestor polskich badań ukrainoznawczych, doktor habilitowany, docent. Specjalizował się w dziejach stosunków polsko-ukraińskich.

grób Ryszarda Torzeckiego na Starym Cmentarzu w Łodzi

Życiorys

Urodził się w rodzinie robotniczej. Naukę rozpoczął w Gimnazjum Miejskim w Łodzi pod kierunkiem Zygmunta Lorenza, znanego łódzkiego historyka. Okupację niemiecką 1939 – 1945 przeżył w Łodzi, pracując przymusowo.

W roku 1946 ukończył Gimnazjum i Liceum Miejskie, a następnie podjął studia ekonomiczne w Szkole Głównej Handlowej (filia w Łodzi, przekształcona później w Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytetu Łódzkiego). Studia ukończył w roku 1949. Następnie przez wiele lat pracował na różnych stanowiskach ekonomicznych w centralnych jednostkach gospodarki państwowej PRL.

Po przełomie październikowym 1956 r podjął eksternistyczne studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim, które ukończył w roku 1962 magisterium na temat stosunków polsko-niemieckich w roku 1939. Pod wpływem prof. Józefa Dutkiewicza rozpoczął badania dotyczące stosunków ukraińsko-niemieckich. Rezultatem tych prac był obroniony w roku 1970 doktorat Kwestia ukraińska w polityce III Rzeszy (1933-1945), opublikowany w Warszawie w roku 1972 r.

W styczniu 1971 rozpoczął pracę naukową w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk prowadząc badania w zakresie historii najnowszej Europy środkowo-wschodniej, a szczególnie kompleksu stosunków ukraińsko-polsko-niemieckich. Swoje zainteresowania badawcze koncentrował wokół dziejów Europy środkowo-wschodniej w XX wieku, polityki wschodniej polityki Watykanu, dziejów kościoła greckokatolickiego. Fascynowała go postać metropolity Andrzeja Szeptyckiego. W kręgu zainteresowań doc. Torzeckiego znajdowała się też II wojna światowa. Pisał na temat reżimu okupacyjnego na Wschodzie, ruchu oporu, kwestii kolaboracji z Niemcami oraz ruchów niepodległościowo-wyzwoleńczych. Z czasem jednak ograniczał swe zainteresowania do dziejów Ukrainy i stosunków polsko-ukraińskich w latach międzywojennych i w okresie wojny i okupacji.

Materiały do swych prac zbierał nie tylko w archiwach i bibliotekach polskich, ale także w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Czechosłowacji i Stanach Zjednoczonych. Wielokrotnie próbował bezskutecznie uzyskać zezwolenie na korzystanie z archiwów ZSRR – nie dopuszczono go do badań w archiwach sowieckich na Ukrainie. Materiał archiwalny starał się pogłębiać i konfrontować ze świadkami opisywanych wydarzeń. Dążył do nawiązania bezpośrednich kontaktów z byłymi polskimi i ukraińskimi politykami i działaczami przebywającymi po II wojnie światowej na emigracji. Utrzymywał stały kontakt ze środowiskiem ukraińskim w Polsce, szczególnie warszawskim, w tym i z duchowieństwem greckokatolickim.

W roku 1986 przedstawił rozprawę habilitacyjną poświęconą mniejszości ukraińskiej oraz polityce władz państwowych II Rzeczypospolitej w stosunku do niej, opublikowaną w trzy lata później pt. Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923–1929 (Kraków 1989).

Następnie podjął badania nad okresem najbardziej kontrowersyjnym w dziejach stosunków polsko-ukraińskich – latami II wojny światowej. Efektem prac była książka:Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, opublikowana w 1993 r.

Uaktywnił się w latach 90. XX w. Pisał, był konsultantem powołanej przez Sejm RP Komisji do spraw Mniejszości Etnicznych i Narodowych. Bacznie obserwował wydarzenia polityczne na niepodległej od 1991 roku Ukrainie i historiografię ukraińską. Gwałtownie pogarszał się stan jego zdrowia, zwłaszcza wzroku. Z tego powodu w roku 1991 zrezygnował z zajmowanego stanowiska w Instytucie Historii PAN, kontynuując pracę naukową w domu. Związał się z warszawskim klasztorem oo. bazylianów. Jego pragnieniem było jak najpełniejsze zbadanie postaci greckokatolickiego metropolity lwowskiego abp. Andrzeja Szeptyckiego.

Od 1998 roku Ryszard Torzecki przebywał w Domu Rencisty PAN w Konstancinie. Poważna choroba oczu uniemożliwiła mu dalszą pracę naukową, choć do końca życia obserwował stan badań stosunków polsko-ukraińskich oraz życia politycznego na Ukrainie.

Zmarł nagle 20 sierpnia 2003 r. Uroczystości pogrzebowe w asyście przedstawicieli polskiego świata nauki, społeczności ukraińskiej w Polsce i delegacji z ambasady Ukrainy w Warszawie odbyły się w cerkwi oo. Bazylianów w Warszawie. Został pochowany na Starym Cmentarzu w Łodzi.

Dorobek naukowy

Dorobek naukowy Ryszarda Torzeckiego obejmuje około 100 prac i artykułów, recenzji, wystąpień. Jego zaangażowanie naukowe i postawa społeczna zostały zauważone przez hierarchów Kościoła greckokatolickiego na Ukrainie. W 2002 roku metropolita lwowski abp większy kardynał Lubomyr Huzar nagrodził go specjalną hramotą za przybliżanie postaci abp. Andrzeja Szeptyckiego i wkład w pojednanie polsko-ukraińskie. Ryszard Torzecki jeszcze za życia przekazał swój księgozbiór i materiały rękopiśmienne do biblioteki klasztornej oo. Bazylianów w Warszawie.

Publikował swe artykuły również w prasie ukrainoznawczej i ukraińskiej w Polsce, szczególnie w Warszawskich Zeszytach Ukrainoznawczych, Krakowskich Zeszytach Ukrainoznawczych, Przeglądzie Wschodnim, Wrocławskich Studiach Wschodnich, Sprawach Narodowościowych, kwartalniku Karta, miesięcznikach Zustriczi oraz Nasza Kultura (dodatku do tygodnika Nasze Słowo), periodykach społeczno-kulturalnych Znak, Więzi, Dziś, Tygodnik Powszechny.

Jego praca Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej została uznana przez polskich historyków: Andrzeja Leona Sowę, Grzegorza Motykę i Rafała Wnuka za podstawową pracę dotyczącą stosunków polsko-ukraińskich w czasie II wojny światowej^[1].

W jednym z artykułów (Stosunki polsko-ukraińskie od epoki unii lubelskiej do 1945 roku, s. 340–344) opublikowanym w 1999 r. w ramach zbiorowej pracy historyków pt. Europa NIE prowincjonalna, Torzecki twierdził, że mordy na Polakach nie były planowym działaniem UPA, a jedynie próbą wyrugowania z ziem. Zaprzeczają temu dowody znajdujące się w archiwach SBU w postaci rozkazów dowództwa grupy UPA-Północ, a zwłaszcza tajna dyrektywa dowódcy grupy UPA-Piwnycz, Dmytra Klaczkiwskiego, której dowód istnienia został opublikowany w pracy zbiorowej polskich historyków, pod redakcją Władysława Filara „Przed Akcją Wisła, był Wołyń” (Warszawa 2000, s. 38)^[2].

Czesław Partacz, w odniesieniu do tematyki polsko-ukraińskiej, nazywa Ryszarda Torzeckiego nestorem „historyków rewizjonistów”, którzy bezkrytycznie wykorzystywali jako źródła działaczy i bojówkarzy OUN, lansując również przekłamujące rzeczywistość hasła jak „wojna polsko-ukraińska na Kresach”^[3].

Publikacje

Kwestia ukraińska w polityce III Rzeszy (1933-1945), Warszawa 1972, Wyd. Książka i Wiedza.
Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923–1929, Kraków 1989, Wyd.Wydawnictwo Literackie, ISBN 83-08-01977-3.
Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1993 Wyd. PWN, ISBN 83-01-11126-7.
Niektóre aspekty hitlerowskiej polityki wobec Ukraińców (1940-1944), [w:] Z dziejów stosunków polsko-radzieckich. Studia i materiały, t. V, red. T. Cieślak (Warszawa 1969)
Geneza rozłamu w Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, „Studia z dziejów ZSRR i Europy Środkowej” 1969, t. V
Polityka hitlerowska wobec okupowanej Ukrainy, [w:] Związek Radziecki w latach wielkiej wojny narodowej: 1941-1945, red. P. Łossowski, Wrocław 1979
Kontakty polsko-ukraińskie na tle problemu ukraińskiego w polityce polskiego rządu emigracyjnego i podziemia (1939-1944), [w:] Dzieje Najnowsze 1981, nr 1-2
Z dziejów stosunków polsko-ukraińskich na Lubelszczyźnie, [w:] Stan i perspektywy badań historycznych lat wojny i okupacji: 1939-1945, Warszawa 1988
Metropolita Andrzej Szeptycki, Znak 1988, nr 400(9)
Postawa metropolity, Więź 1988, nr 7-8;
Mytropołyt Andrij Szeptyćkyj i nacjonalni probłemy, Warszawskie Zapiski Ukrainoznawcze 1989, z. 1
Świat kultury i nauki Lwowa (1936-1941), [w:] Kaźń profesorów lwowskich. Lipiec 1941. Studia oraz relacje i dokumenty, zebrane i opracowane przez Z. Alberta, Wrocław 1989 (wspólnie z C. Madajczykiem);
Ukraińcy we wrześniu 1939, „Zustriczi” 1990
Polska myśl polityczna wobec kwestii ukraińskiej w czasie II wojny światowej (kraj i emigracja), [w:] Polska – Polacy – mniejszości narodowe, red. W. Wrzesiński, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992
Przyczyny i skutki konfliktu polsko-ukraińskiego w czasie II wojny światowej, Dzieje Najnowsze 1993, nr 3
Wielki głód na Ukrainie w latach 1931–1933, Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze 1994, z. 2
Problemy porozumienia polsko-ukraińskiego w okresie II wojny światowej, Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze 1994, z. 2
Stosunki polsko-ukraińskie na powojennych rozdrożach: Próba bilansu, Dzieje Najnowsze 1995, nr 4
Piłsudski i Petlura w latach 1919–1923, [w:] Międzymorze: Polska i kraje Europy Środkowo-Wschodniej: XX wiek. Studia ofiarowane Piotrowi Łossowskiemu w 70-tą rocznicę urodzin, Warszawa 1995
Polacy – Ukraińcy w latach 1939–1948, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F 1996, v. LI
Sprawy polsko-ukraińskie przed i po Jałcie (1944-1945), [w:] Jałta. Szkice i polemiki: Zbiór studiów, red. M. Drozdowski, Warszawa 1996
Federacja czy wspólna obrona niezależności: Piłsudski i Petlura w latach 1919–1923, Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze 1996, z. 3
Na drodze do jedności Kościoła greckokatolickiego i prawosławnego: Z dziejów współżycia grekokatolików z prawosławnymi w XX w., „Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze” 1997, z. 4-5
Myśl ekumeniczna metropolity Andrzeja Szeptyckiego a porozumienie Kościoła rzymskokatolickiego z Cerkwią prawosławną, „Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze” 1997, z. 4-5
Na temat historiografii stosunków polsko-ukraińskich w latach 1918–1956, „Dzieje Najnowsze” 1998, nr 3
Stosunki polsko-ukraińskie od epoki unii lubelskiej do 1945 r., [w:] Europa nieprowincjonalna: Przemiany na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. K. Jasiewicz, Warszawa 1999.

Przypisy

↑ Andrzej Leon Sowa – „Stosunki polsko-ukraińskie 1939-1947. Zarys problematyki”, s. 25, „Książka ta, będąca efektem długoletnich badań, przyniosła najpełniejszą, jak do tej pory, panoramę wydarzeń.” w: Grzegorz Motyka „Ukraińska partyzantka 1942-1960” Warszawa 2006, ISBN 978-83-88490-58-3, ISBN 978-83-7399-309-9, s. 27. „Undoubtedly, Ryszard Torzecki’s fundamental book also falls into this category. His book is the first systematic presentation of Polish-Ukrainian relations during the Second World War. His findings form a reference source for all researchers in this field.” w: Rafał Wnuk: Recent Polish Historiography on Polish-Ukrainian Relations during World War II and its Aftermath (strona Uniwersytet Columbia), s. 2.
↑ Torzecki w artykule pisał: Często słyszy się, że konfrontacja była planowym działaniem Ukraińców, którzy chcieli całkowicie pozbyć się Polaków, mordując ich, na co dziś nie mamy żadnych dowodów. Ukraińcy podjęli decyzję usunięcia Polaków ze spornych terenów przez ich wyrugowanie, a nie wymordowanie. Dopiero kiedy się to nie powiodło, a Polacy nie chcieli opuścić terenów doszło do użycia siły. Por. Władysław i Ewa Siemaszko, „Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945”, s. 20, 31.
↑ Czesław Partacz, Przemilczane przyczyny ludobójstwa OUN-UPA na ludności polskiej, w: Prawda historyczna a prawda polityczna w badaniach historycznych, s. 151.

[1] Andrzej Leon Sowa – „Stosunki polsko-ukraińskie 1939-1947. Zarys problematyki”, s. 25, „Książka ta, będąca efektem długoletnich badań, przyniosła najpełniejszą, jak do tej pory, panoramę wydarzeń.” w: Grzegorz Motyka „Ukraińska partyzantka 1942-1960” Warszawa 2006, ISBN 978-83-88490-58-3, ISBN 978-83-7399-309-9, s. 27. „Undoubtedly, Ryszard Torzecki’s fundamental book also falls into this category. His book is the first systematic presentation of Polish-Ukrainian relations during the Second World War. His findings form a reference source for all researchers in this field.” w: Rafał Wnuk: Recent Polish Historiography on Polish-Ukrainian Relations during World War II and its Aftermath (strona Uniwersytet Columbia), s. 2.

[2] Torzecki w artykule pisał: Często słyszy się, że konfrontacja była planowym działaniem Ukraińców, którzy chcieli całkowicie pozbyć się Polaków, mordując ich, na co dziś nie mamy żadnych dowodów. Ukraińcy podjęli decyzję usunięcia Polaków ze spornych terenów przez ich wyrugowanie, a nie wymordowanie. Dopiero kiedy się to nie powiodło, a Polacy nie chcieli opuścić terenów doszło do użycia siły. Por. Władysław i Ewa Siemaszko, „Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945”, s. 20, 31.

[3] Czesław Partacz, Przemilczane przyczyny ludobójstwa OUN-UPA na ludności polskiej, w: Prawda historyczna a prawda polityczna w badaniach historycznych, s. 151.

[1]

[2]

[3]