Katarantus różowy

Katarantus różowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	toinowate
Rodzaj	katarantus
Gatunek	katarantus różowy
	Nazwa systematyczna
	Catharanthus roseus (L.) G. Don; Gen. hist. 4:95. 1837
Synonimy
	Ammocallis rosea (L.) Small; Lochnera rosea (L.) Rchb.; Vinca rosea L.;
	Ammocallis rosea (L.) Small; Lochnera rosea (L.) Rchb.; Vinca rosea L.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Katarantus różowy, barwinek różowy^[5], zabarwian różowy^[6] (Catharanthus roseus) – gatunek rośliny należący do rodziny toinowatych (Apocynaceae), endemicznie występujący na Madagaskarze^[4]. Popularna nazwa polska (barwinek różowy) jest myląca, wynika z pierwotnego zaklasyfikowania tego gatunku przez Karola Linneusza do rodzaju barwinek (Vinca). Później został jednak wyodrębniony rodzaj katarantus Catharanthus i do niego został zaliczony. W stanie dzikim jest gatunkiem zagrożonym. Jest uprawiany w strefie tropikalnej i subtropikalnej^[7]. W klimacie umiarkowanym jako ozdobna roślina doniczkowa i szklarniowa^[6]. Ma właściwości toksyczne, ale też wykorzystywana jest w lecznictwie w niektórych postaciach białaczki^[6].

Morfologia i biologia

Pokrój: W naturalnych warunkach jest to wiecznie zielony krzew o wysokości do 80 cm, często tworzący całe zarośla^[8]. Roślina wydziela sok mleczny, który jest silnie trujący^[9].
Liście: Pojedyncze, eliptyczne, błyszczące^[8]^[7].
Kwiaty: 5-płatkowe w różnych odcieniach różu, lub białe. Kwitnie przez całe lato. W uprawie istnieją kultywary o kwiatach barwy liliowej, brzoskwiniowej lub czerwonej. Kultywary z serii 'Pacyfika' mają kwiaty o średnicy 5 cm, 'Mediteranea' ma kaskadowy pokrój. Kwiaty zapylane są przez owady, ale mogą się także zapylać same (samopylność). Opadają z rośliny jeszcze przed zwiędnięciem^[8].
Owoce: Zielone, ukryte pod liśćmi. Składają się z dwóch wąskich i cylindrycznych mieszków, w których znajdują się liczne, rowkowane nasiona. Na Madagaskarze są one roznoszone są przez mrówki (myrmekochoria)^[8].

Zastosowanie

Roślina lecznicza. Zawiera alkaloidy: winkrystynę^[10] i winblastynę. Substancje te mogą hamować rozwój żywych komórek w stadium metafazy. Dzięki temu bywają stosowane w terapii niektórych nowotworów (m.in. białaczek^[11]). Zawiera również takie alkaloidy jak johimbina, ibogaina i rezerpina. W tradycyjnej medycynie chińskiej barwinek różowy był stosowany w leczeniu chorób takich jak ziarnica złośliwa, malaria, cukrzyca i innych^[12].

Roślina ozdobna. W krajach o ciepłym klimacie (strefy mrozoodporności 9-12) jest uprawiana jako roślina ogrodowa^[13]. W Polsce jest uprawiany jako roślina pokojowa^[9].

Uprawa

Wymagania: Wymaga silnego oświetlenia, w miejscu zacienionym nie kwitnie. Najlepiej rozwija się na parapetach okiennych. W okresie letnim może być wystawiony na zewnątrz pomieszczeń (po zahartowaniu). Podłoże typowe dla roślin doniczkowych: próchniczne z dodatkiem piasku i drenażem na dnie doniczki. W warunkach klimatycznych Polski najlepiej jest uprawiać go jako roślinę jednoroczną. Można go przetrzymać przez zimę w chłodniejszym pomieszczeniu (15-18O C), ale uprawia się nie dłużej niż 2-3 lata, starsze okazy stają się nieładne^[9].

Zabiegi uprawowe: Podlewa się tak często, by ziemia w doniczce była stale wilgotna. Zimą podlewa się bardzo mało. Nawozi się wiosną i latem raz na 2-3 tygodnie nawozami do roślin kwiatowych, ostatni raz w sierpniu^[9].

Rozmnażanie: Z nasion lub sadzonek pędowych. Nasiona wysiewa się wiosną do podłoża z torfu i piasku, trzyma w ciepłym pomieszczeniu. Sadzonki pędowe pobiera się wiosną i ukorzenia. Ukorzeniają się łatwo. Młodym roślinom ustrzykuje się wierzchołki, aby się rozkrzewiały^[9].

Na naturalnym siedlisku na Madagaskarze
Kultywar o białych kwiatach
Kultywar o czerwonych kwiatach
Owoce i nasiona

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2014-11-20].
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 50. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b ^c Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 1017. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b >Kew Gardens. Catharanthus roseus (Madagascar periwinkle). [dostęp 2014-12-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-05)].
↑ ^a ^b ^c ^d Barwinek różowy (Catharanthus roseus) [Niezwykła roślina]. [dostęp 2014-12-07].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Jarosław Rak: Pielęgnowanie roślin pokojowych. Cz. II. Edward Kawecki (zdjęcia). Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 1998. ISBN 83-7073-089-2.
↑ www.botany.hawaii.edu. [dostęp 2008-06-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-17)].
↑ DrugDigest: Catharanthus roseus
↑ Flora of China: Catharanthus roseus
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).

[TPL-3] The Plant List. [dostęp 2014-11-20].

[grin-4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].

[gawrys-5] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 50. ISBN 978-83-925110-5-2.

[slownik-6] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 1017. ISBN 83-214-1305-6.

[madagaskar-7] >Kew Gardens. Catharanthus roseus (Madagascar periwinkle). [dostęp 2014-12-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-05)].

[str-8] Barwinek różowy (Catharanthus roseus) [Niezwykła roślina]. [dostęp 2014-12-07].

[rak-9] Jarosław Rak: Pielęgnowanie roślin pokojowych. Cz. II. Edward Kawecki (zdjęcia). Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 1998. ISBN 83-7073-089-2.

[botany.hawaii-10] www.botany.hawaii.edu. [dostęp 2008-06-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-17)].

[dd-11] DrugDigest: Catharanthus roseus

[foc-12] Flora of China: Catharanthus roseus

[E-13] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[5]

[6]

[4]

[7]

[1]

[2]

[3]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]