Żmijowate

Rodzina obejmuje gatunki występujące w Eurazji, Ameryce i Afryce^[1].

W obrębie żmijowatych wyróżnia się podrodziny^[2]:

• Azemiopinae
• Crotalinae – grzechotnikowate
• Viperinae – żmije właściwe

W Polsce jedynym przedstawicielem tej rodziny jest żmija zygzakowata.

Żmijowate cechują się dość grubym tułowiem w stosunku do innych rodzin^[3]. Pomimo że nie należą do najdłuższych węży, mają najmniej 180 giętkich kręgów, co umożliwia im sprawne poruszanie się^[4]. Rodzina ta charakteryzuje się parą długich zębów jadowych typu solenoglypha, które prostują się dopiero podczas ataku^[5]. Znajdują na ruchomych kościach szczękowych i kładą się wzdłuż podniebienia podczas zamykania paszczy^[6]. Kości szczęki górne są krótkie, masywne i nie mają wgłębienia na zewnętrznej powierzchni^[7]. W każdym zębie znajduje się kanalik jadowy, doprowadzający jad do rany. Żmijowate są jednymi z nielicznych węży, których zęby jadowe się regenerują. W przypadku niemożliwości wyleczenia jednego z nich, za uszkodzonym wyrasta drugi^[3].

Płeć determinuje u nich czwarta para chromosomów. Samice mają heteromorficzny zestaw ZW, natomiast samce – homomorficzny ZZ^[6]. Płcie można odróżnić od siebie na podstawie odległości między tylną krawędzią tarczki analnej, a końcem ogona. U samców odcinek ten będzie dłuższy i grubszy ze względu na obecność półprącia (hemipenes)^[5].

Wszystkie żmijowate są jadowite, dlatego są niebezpieczne dla człowieka. Ich jad ma głównie właściwości hemotoksyczne lub cytotoksyczne, jednak nawet w obrębie jednego gatunku skład jadu może się znacząco różnić. Jad niszczy krwinki i okoliczne tkanki, powodując martwicę. Po ukąszeniu pojawia się wyraźna opuchlizna, stały palący ból w rannej kończynie, pęcherze i wybroczyny podskórne, a z czasem również krwawienie z błon śluzowych. Duży krwotok wewnętrzny potęguje ból, wywołuje wymioty i utratę świadomości, aż do śmierci ukąszonego. Jeśli uda się uratować pacjenta, zazwyczaj wskutek martwicy zachoruje on na zgorzel. Aby zneutralizować toksyny i zmniejszyć zniszczenia w organizmie, podaje się ukąszonym surowicę pozyskiwaną z jadu węża^[5].

Węże te poruszają się ruchem bocznym. Podczas przemieszczania się po piasku, unoszą głowę nad powierzchnię podłoża i przesuwają ją wraz z szyją na bok. Następnie, po położeniu głowy na piasku, przesuwają w identyczny sposób resztę ciała. Taki, oparty na bocznych skrętach ciała, sposób lokomocji pozwala im na szybkie i sprawne przemieszczanie się po sypkim piasku^[8].

Mimo iż nie mają detektorów podczerwieni^[8], prowadzą nocny tryb życia. Mają bardzo dobry refleks, choć z natury są mało ruchliwe. Odżywiają się głównie drobnymi kręgowcami i owadami^[3].