Teodor Andrzej Potocki

Teodor Potocki
	; Pilawa
Rodzina	Potoccy herbu Pilawa
Data i miejsce urodzenia	1664 ; Moskwa
Data i miejsce śmierci	13.11.1738 ; Warszawa
Ojciec	Paweł Potocki
Matka	Eleonora Sołtykow

Sukcesja apostolska
Data konsekracji	31 maja 1699
Konsekrator	Gianantonio Davia
Współkonsekratorzy	Andrzej Chryzostom Załuski
Konsekrowani biskupi
Seweryn Szczuka	1705
Jan Lubieniecki	1711
Jan Franciszek Kurdwanowski	1713
Bogusław Korwin Gosiewski	1722
Franciszek Antoni Kobielski	1725
Michał Ignacy Kunicki	1727
Maciej Aleksander Sołtyk	1729
Jan Aleksander Lipski	1732
Józef Michał Trzciński	1732
Aleksander Działyński	1738
Krzysztof Michał Dobiński	1738

Teodor Andrzej Potocki
	Prymas Polski i Litwy
Kraj działania	I Rzeczpospolita
Data i miejsce urodzenia	13 lutego 1664 ; Moskwa
Data i miejsce śmierci	12/13 listopada 1738 ; Warszawa
Miejsce pochówku	bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie
	Arcybiskup gnieźnieński, Prymas Polski
Okres sprawowania	1723–1738
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Prezbiterat	listopad 1688
Sakra biskupia	31 maja 1699
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Teodor Andrzej Potocki herbu Pilawa (ur. 13 lutego 1664, zm. 12/13 listopada 1738 roku^[1]) – biskup chełmiński (1699–1712), biskup warmiński (1712–1723), arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski (od 1723), administrator apostolski diecezji pomezańskiej i sambijskiej, kanonik krakowski, przemyski i warszawski^[2], sekretarz królewski.

Życiorys

Urodził się w Moskwie, gdzie jego ojciec Paweł Potocki, kasztelan kamieniecki, był jeńcem wojennym i ożenił się z Eleonorą (Jeleną Pietrowną) Sałtykow, ciotką przyszłej żony cara Iwana V Praskowii. Ochrzcił go patriarcha Nikon, a ojcem chrzestnym był car Aleksy. Edukację swoją rozpoczął u jezuitów w Warszawie, później kształcił się w Rzymie, a po powrocie do kraju w 1683 w Krakowie przyjął niższe święcenia kapłańskie. W 1687 został sekretarzem króla Jana III Sobieskiego, a 1688 został wyświęcony na księdza. W 1691 został kanclerzem Jadwigi, żony królewicza Jakuba Sobieskiego. Po obraniu na tron polski, król August II w 1697 desygnował go na biskupa chełmińskiego. Został konsekrowany w 1699. W tych latach był wiernym stronnikiem tego monarchy.

Jako biskup chełmiński był aktywnym administratorem biskupstwa, przeprowadził w 1700 i 1706 r. wizytacje generalne, wydał nową ordynację dla kapituły chełmińskiej. Idąc za racjami wskazywanymi przez jezuitów sprzeciwił się planom osadzenia w Lubawie zakonu pijarów.

W styczniu 1702 roku podpisał akt pacyfikacji Wielkiego Księstwa Litewskiego^[3]. Był członkiem konfederacji sandomierskiej 1704 roku^[4]. Na początku XVIII wieku nabył Maciejowice^[5].

Po zrzeczeniu się korony przez Augusta II, Stanisław Leszczyński, chcąc przeciągnąć go na swoją stronę, w 1707 nominował go biskupem krakowskim, ale ani godność ta nie została zatwierdzona przez papieża, ani sam Potocki jej nie przyjął. Był uczestnikiem Walnej Rady Warszawskiej 1710 roku^[6]. Za przychylność Augustowi II desygnowany został na diecezję warmińską, gdzie odbył uroczysty ingres we wrześniu 1712. Jako biskup warmiński odnowił zamki biskupie w Lidzbarku Warmińskim i Reszlu oraz rozbudował zamek w Ornecie. Fundował nowe obiekty, m.in. w Braniewie (dom konwertytów) i Krośnie. Rozbudował sanktuarium w Stoczku Klasztornym oraz był mecenasem Macieja Meyera i finansował malowanie kościoła w Świętej Lipce, a także ufundował tam główny ołtarz.

W listopadzie 1723 został arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem Polski. Wraz z Józefem Potockim był jednym z przywódców magnackiej opozycji (republikanci) przeciwko Augustowi II i reformatorskim pomysłom Familii. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 27 kwietnia 1733 roku na sejmie konwokacyjnym^[7]. W 1733 roku podpisał elekcję Stanisława Leszczyńskiego.^[8]. W 1734 wzięty przez Rosjan do niewoli w Gdańsku, nie chcąc uznać narzuconego przez obcą przemoc Augusta III był więziony przez siedem miesięcy w Elblągu i Toruniu. Został zwolniony dopiero w 1735, gdy zwierzchność tę uznał. Był aktywny na sejmach 1735, 1736 i 1738. W 1736 roku został wyznaczony senatorem rezydentem^[9].

Duszpasterzem był gorliwym, skłonnym jednak do fanatyzmu i bezwzględności. Zmarł w Warszawie, pochowany został w katedrze gnieźnieńskiej w kaplicy Potockiego którą kazał wybudować sobie już za życia.^[10]

W 1732 odznaczony Orderem Orła Białego^[11].

Zobacz też

Potoccy herbu Pilawa

Przypisy

↑ Krzysztof R. Prokop, Wiadomości do biografii biskupów oraz opatów i ksień z ziem Rzeczypospolitej Obojga Narodów z osiemnastowiecznej prasy warszawskiej doby saskiej i stanisławowskiej (1729-1795), w: Archiwa, Biblioteki I Muzea Kościelne, t. 86, 2006, s. 315.
↑ Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965-1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000, s. 358.
↑ Diariusz Sejmu Walnego Warszawskiego 1701-1702, Warszawa 1962, s. 305.
↑ Actum In Castro Sandomiriensi Sabbatho Ante Festvm Sanctorum Viti et Modesti martyrum proximo, Anno Domini millesimo sptingentesimo quarto, [b.n.s.].
↑ Maciejowice, os. miejska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 885 .
↑ Volumina Legum, t. VI, Petersburg 1860, s. 98-99.
↑ Konfederacya generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lithuaniae na konwokacyi generalney Warszawskiej uchwalona [...] 27 (słow. [...] kwietnia [...] 1733, s. 30.
↑ Jerzy Dunin-Borkowski i Mieczysław Dunin-Wąsowicz, Elektorowie królów Władysława IV., Michała Korybuta, Stanisława Leszczyńskiego i spis stronników Augusta III. Lwów 1910, s. 175.
↑ Volumina Legum, t. VI, Petersburg 1860, s. 326.
↑ Marceli Kosman: Między ołtarzem a tronem : poczet prymasów Polski. Poznań: Oficyna Wydawnicza G & P, 2000. ISBN 83-7272-017-7.
↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 160.

Bibliografia

Encyklopedyja Powszechna. T. 21. Warszawa: S. Orgelbrand, 1865, s. 427-428.

Linki zewnętrzne

Catholic-Hierarchy
Teodor Andrzej Potocki – dokumenty w bibliotece Polona

[1] Krzysztof R. Prokop, Wiadomości do biografii biskupów oraz opatów i ksień z ziem Rzeczypospolitej Obojga Narodów z osiemnastowiecznej prasy warszawskiej doby saskiej i stanisławowskiej (1729-1795), w: Archiwa, Biblioteki I Muzea Kościelne, t. 86, 2006, s. 315.

[2] Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965-1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000, s. 358.

[3] Diariusz Sejmu Walnego Warszawskiego 1701-1702, Warszawa 1962, s. 305.

[4] Actum In Castro Sandomiriensi Sabbatho Ante Festvm Sanctorum Viti et Modesti martyrum proximo, Anno Domini millesimo sptingentesimo quarto, [b.n.s.].

[5] Maciejowice, os. miejska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 885 .

[6] Volumina Legum, t. VI, Petersburg 1860, s. 98-99.

[7] Konfederacya generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lithuaniae na konwokacyi generalney Warszawskiej uchwalona [...] 27 (słow. [...] kwietnia [...] 1733, s. 30.

[8] Jerzy Dunin-Borkowski i Mieczysław Dunin-Wąsowicz, Elektorowie królów Władysława IV., Michała Korybuta, Stanisława Leszczyńskiego i spis stronników Augusta III. Lwów 1910, s. 175.

[9] Volumina Legum, t. VI, Petersburg 1860, s. 326.

[10] Marceli Kosman: Między ołtarzem a tronem : poczet prymasów Polski. Poznań: Oficyna Wydawnicza G & P, 2000. ISBN 83-7272-017-7.

[11] Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 160.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Prymasi Polski	Mikołaj Trąba (1417–1422) Wojciech Jastrzębiec (1423–1436) Wincenty Kot (1436–1448) Władysław Oporowski (1449–1453) Jan Sprowski (1453–1464) Jan Gruszczyński (1464–1473) Jakub z Sienna (1474–1480) Zbigniew Oleśnicki (1481–1493) Fryderyk Jagiellończyk (1493–1503) Andrzej Boryszewski (1503–1510) Jan Łaski (1510–1531) Maciej Drzewicki (1531–1535) Andrzej Krzycki (1535–1537) Jan Latalski (1537–1540) Piotr Gamrat (1541–1545) Mikołaj Dzierzgowski (1545–1559) Jan Przerębski (1559–1562) Jakub Uchański (1562–1581) Stanisław Karnkowski (1581–1603) Jan Tarnowski (1603–1605) Bernard Maciejowski (1605–1608) Wojciech Baranowski (1608–1615) Wawrzyniec Gembicki (1616–1624) Henryk Firlej (1624–1626) Jan Wężyk (1627–1638) Jan Lipski (1638–1641) Maciej Łubieński (1641–1652) Andrzej Leszczyński (1653–1658) Wacław Leszczyński (1659–1666) Mikołaj Jan Prażmowski (1666–1673) Kazimierz Florian Czartoryski (1673–1674) Andrzej Olszowski (1674–1677) Jan Stefan Wydżga (1677–1685) Michał Stefan Radziejowski (1687–1705) Stanisław Szembek (1706–1721) Teodor Potocki (1723–1738) Krzysztof Antoni Szembek (1739–1748) Adam Ignacy Komorowski (1749–1759) Władysław Aleksander Łubieński (1759–1767) Gabriel Podoski (1767–1777) Antoni Kazimierz Ostrowski (1777–1784) Michał Jerzy Poniatowski (1785–1794) Ignacy Krasicki (1795–1801) Ignacy Antoni Raczyński (1807–1818) Tymoteusz Gorzeński (1821–1825) Teofil Wolicki (1828–1829) Marcin Dunin (1831–1842) Leon Przyłuski (1845–1865) Mieczysław Ledóchowski (1866–1886) Juliusz Józef Dinder (1886–1890) Florian Stablewski (1891–1906) Edward Likowski (1914–1915) Edmund Dalbor (1915–1926) August Hlond (1926–1948) Stefan Wyszyński (1948–1981) Józef Glemp (1981–2009) Henryk Muszyński (2009–2010) Józef Kowalczyk (2010–2014) Wojciech Polak (od 2014)
Prymasi Królestwa Polskiego	Franciszek Skarbek-Malczewski (1818–1819) Szczepan Hołowczyc (1819–1822) Wojciech Józef Skarszewski (1824–1827) Jan Paweł Woronicz (1828–1829) Aleksander Kakowski (1925–1938)
Prymasi Galicji i Lodomerii	Andrzej Alojzy Ankwicz (1815–1833) Franz Xavier Luschin (1834–1835) Franciszek de Paula Pisztek (1835–1846) Michał Lewicki (1848–1858)