Wschodnia Jerozolima

Wschodnia Jerozolima (hebr. ‏מִזְרָח יְרוּשָׁלַיִם‎ trb. Mizrach Jeruszalajim, arab. ‏القدس الشرقية‎, trl. Al-Quds aš-Šarqiyya, trb. Al-Kuds asz-Szarkijja) – północno-wschodnia i wschodnia część Jerozolimy, która podczas wojny izraelsko-arabskiej (1948) została zajęta przez Jordańczyków, a podczas wojny sześciodniowej (1967) zajęta przez Izraelczyków; obejmuje obszar Starego Miasta z najświętszymi miejscami judaizmu, chrześcijaństwa i islamu.

Po 1967 r. obszar Wschodniej Jerozolimy został włączony do obszaru administracyjnego Jerozolimy. Przed 1967 r. Wschodnia Jerozolima zajmowała powierzchnię około 6,4 km², obecnie^{[od kiedy?]}, po rozszerzeniu obszaru osiedli podmiejskich, zajmuje powierzchnię około 70 km².

 Osobny artykuł: Historia Jerozolimy.

29 listopada 1947 roku Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych przyjęło rezolucję nr 181 o podziale Mandatu Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie. Plan ONZ przewidywał utworzenie z Jerozolimy strefy międzynarodowej, która nie byłaby częścią żadnego państwa^[1]. Jednak podczas wojny o niepodległość w 1948 walki izraelsko-arabskie objęły teren miasta, które w ten sposób zostało podzielone między walczące strony. Wschodnia Jerozolima została zajęta przez Jordańczyków, a Zachodnia Jerozolima przez Izraelczyków.

Po zdobyciu Starego Miasta Jordańczycy wyrzucili z zajętej części miasta prawie wszystkich Żydów. Równocześnie starano się zniszczyć wszystkie ślady żydowskiego dziedzictwa w Jerozolimie, wyburzając znaczną część Dzielnicy Żydowskiej z zabytkowymi synagogami. Sprofanowano starożytny cmentarz żydowski na Górze Oliwnej, a nagrobków użyto do budowy dróg i placów. Zniszczone zostały także żydowskie wioski Atarot i Newe Ja’akow, położone na północ od Jerozolimy (po 1967 tereny te stały się dzielnicami miasta). Jednocześnie do Wschodniej Jerozolimy napłynęły tysiące arabskich uchodźców ze zniszczonych arabskich wiosek^[2].

W 1950 Wschodnia Jerozolima razem z Zachodnim Brzegiem zostały włączone w terytorium Jordanii. Jednakże aneksja Zachodniego Brzegu została uznana jedynie przez Wielką Brytanię, która nie zaakceptowała aneksji Wschodniej Jerozolimy. Pod jordańskim panowaniem poważnie zmalało znaczenie miasta, ponieważ utraciło ono powiązania handlowe z wybrzeżem Morza Śródziemnego. Spowodowało to spadek liczby ludności, a wielu kupców i przedsiębiorców przeniosło się do Ammanu. Z drugiej strony Wschodnia Jerozolima pozostawała ważnym ośrodkiem życia religijnego islamu. W 1960 Jordania ogłosiła Wschodnią Jerozolimę swoją drugą stolicą, jednak Stany Zjednoczone i wiele innych państw nie zaakceptowały tego^[3]. W latach 60. XX wieku nastąpiło pobudzenie gospodarcze Wschodniej Jerozolimy. Rozwijała się turystyka i rosła liczba pielgrzymów przybywających do świętych miejsc swoich religii, jednak Żydzi mieli zamknięty dostęp do Starego Miasta^[4].

W 1966 rząd Jordanii zaakceptował plan poszerzenia obszaru Wschodniej Jerozolimy o tereny okolicznych miasteczek i wiosek, które miały być zintegrowane w jeden obszar metropolitalny. Do realizacji tego planu jednak nie doszło, ponieważ podczas wojny sześciodniowej w 1967 Izraelczycy zajęli Zachodni Brzeg ze Wschodnią Jerozolimą. Izrael zrealizował własną koncepcję poszerzenia terytorium Jerozolimy, łącząc Zachodnią Jerozolimę ze Wschodnią Jerozolimą (6,4 km²) i dodatkowo przyłączając do miasta obszar 64 km² okolicznych miasteczek i wsi^[5]. Te działania pominęły kilka podmiejskich dzielnic Wschodniej Jerozolimy i doprowadziły do podzielenia kilku wiosek. Izraelskie władze pozostawiły święte miejsca Islamu (Wzgórze Świątynne z meczetami) pod kontrolą muzułmańskiego Waqfu. Podczas pracy związanych z odbudową Dzielnicy Żydowskiej wyburzono wiele domów, tworząc plac przy Zachodnim Murze.

Po wybuchu palestyńskiego powstania Intifady Izraelczycy podjęli decyzję o budowie bariery bezpieczeństwa, która oddzieliła Wschodnią Jerozolimę od terytorium Autonomii Palestyńskiej. W wielu miejscach mur podzielił podmiejskie dzielnice oraz wioski. Budowa bariery wywołała wiele dyskusji i kontrowersji na całym świecie.

Status Jerozolimy

konflikt izraelsko-arabski
Izrael i członkowie Ligi Arabskiej
Czas	15 maja 1948 – nadal
Miejsce	Jerozolima
Terytorium	Izrael/Palestyna
Strony konfliktu
Izrael  Palestyna Państwa Arabskie

30 czerwca 1980 izraelski parlament Kneset uchwalił ustawę Podstawowe Prawo Jerozolimy, która stwierdza, że zjednoczona Jerozolima jest stolicą Izraela, co oznacza, że jest ona siedzibą prezydenta, parlamentu, rządu i Sądu Najwyższego oraz że święte miejsca wszystkich religii są tu nietykalne, a Izrael zobowiązuje się zapewnić swobodny dostęp do nich. Społeczność międzynarodowa nie uznaje tego aktu i ambasady większości państw znajdują się w Tel Awiwie.

Roszczenia do Wschodniej Jerozolimy zgłaszają Palestyńczycy, uznający ją za stolicę ich przyszłego, niepodległego państwa. Konstytucja Organizacji Wyzwolenia Palestyny z 1968 roku określiła Jerozolimę jako „siedzibę OWP”. Spór o status Jerozolimy jest jednym z powodów konfliktu izraelsko-palestyńskiego.

W grudniu 2017 prezydent Donald Trump oficjalnie uznał Jerozolimę za stolicę Izraela i wydał Departamentowi Stanu polecenie rozpoczęcia procedury przenoszenia amerykańskiej ambasady do tego miasta, na mocy uchwalonej w 1995 ustawy o ambasadzie w Jerozolimie^[6][7][8].

Wschodnia Jerozolima w rzeczywistości jest położona w północnej i północno-wschodniej części Jerozolimy, na północ od murów Starego Miasta. Jej granice wyznaczają na południu mury miejskie starówki oraz położone przy nich bulwary Hatzanhanim i Suleiman. Wschodnią granicę wyznacza Góra Skopus. W północno-wschodniej części dzielnicy znajduje się Ha-Moszawa ha-Amerika’it, zbudowana w latach 80. XIX wieku. Ha-Moszawa ha-Amerika’it została założona przez chrześcijan z Ameryki Północnej i do tej pory zachowała swój zdecydowanie zachodni charakter. Znajduje się tutaj konsulat Stanów Zjednoczonych oraz siedziba YMCA. Zachodnią granicę wyznacza dzielnica ortodoksyjnych Żydów, Me’a Sze’arim.

• Muzeum Rockefellera – mieści jeden z najbogatszych zbiorów archeologicznych w Jerozolimie.
• Instytut Sztuki Islamskiej – prezentuje eksponaty sztuki islamskiej, w tym tkaniny, biżuterię, przedmioty świąteczne i inne.
• Muzeum Holocaustu – znajduje się na wzgórzu Syjon. Posiada bogatą kolekcję literatury antysemickiej.

• Katedra św. Jerzego – kościół anglikański, wybudowany w 1898.
• Kaplica św. Polieuktusa – ormiańskie sanktuarium z posadzką mozaikową z XV wieku.
• Kościół Konania – nazywany też Kościołem Wszystkich Narodów, położony na Górze Oliwnej.
• Kościół Wniebowstąpienia – zamknięty kościół położony na Górze Oliwnej.
• Kaplica Wniebowstąpienia – według tradycji jest to miejsce wniebowstąpienia Jezusa Chrystusa. Jest ono położone na Górze Oliwnej.
• Kościół Paternoster – kościół i klasztor są prowadzone przez karmelitanki. Są one położone na Górze Oliwnej.
• Kościół Dominus Flevit – wybudowany w 1953 na ruinach wcześniejszego z V wieku, na Górze Oliwnej.
• Cerkiew św. Marii Magdaleny na Górze Oliwnej.
• Kościół św. Piotra in Gallicantu – wybudowany w 1931 na wzgórzu Syjon. Upamiętnia trzykrotne zaparcie się Apostoła Piotra.

• Jaskinie Zedechiasza – system podziemnych tuneli o długości około 200 m, ciągnący się przy murach Starego Miasta. Według legendy, podczas podboju Jerozolimy przez babilończyków, w jaskiniach ukrywał się Zedechiasz z setkami Żydów.
• Grobowce Królów – zespół katakumb z I wieku. Sarkofagi z grobów znajdują się obecnie w muzeum w Luwrze, w Paryżu.
• Miasto Dawida – rozległe stanowisko archeologiczne położone na wzgórzu Ofel. Utworzono tutaj Ogród Archeologiczny Ofel.
• Getsemani – ogród oliwny, będący domniemanym miejscem nocnej modlitwy Jezusa Chrystusa przed ukrzyżowaniem.
• Kościół Grobu Najświętszej Marii Panny – podziemna krypta położona u podnóża Góry Oliwnej.
• Grób w Ogrodzie – kontrowersyjne, domniemane (w opinii niektórych protestantów i anglikanów) miejsce śmierci i pochówku Jezusa.

• Góra Oliwna – jest położona na wschód od Wzgórza Świątynnego. Większość tutejszych gruntów wykupiły różne instytucje kościelne. Dlatego wybudowano tutaj liczne kościoły chrześcijańskie.
• Dolina Cedronu – dolina pomiędzy Wzgórzem Świątynnym a Górą Oliwną. Jej dnem w porze deszczowej płynie potok Nahal Kidron. Znajdują się tutaj liczne groby postaci biblijnych oraz zamożnych Żydów.
• Góra Skopus – na jej szczycie znajduje się Uniwersytet Hebrajski oraz szpital Hadassah.
• Wzgórze Amunicyjne – położone na północno-wschodnim skraju miasta wzgórze było wykorzystywane przez wojsko jordańskie jako stanowisko artylerii. Podczas wojny sześciodniowej w 1967 Izraelczycy zdobyli wzgórze, tracąc w walce 183 żołnierzy. Na wzgórzu utworzono muzeum-pomnik, ukazujący pole bitwy z 1967 roku, z zachowanym podziemnym punktem dowodzenia Jordańczyków.

• Autonomia Palestyńska