Wierzchowice (gmina)

Wierzchowice
	gmina wiejska
	1921–1944
	; Wierzchowice w 1936 roku
Państwo	Polska
Województwo	(1919–1920: okręg brzeski); (1920–1921: okręg poleski); 1921–1939: poleskie
Powiat	do 1920: brzeski; 1920–1921: białowieski; 1921–1939: brzeski
Siedziba	Wierzchowice
Populacja (1921); • liczba ludności	; 4041
Szczegółowy podział administracyjny (1921)
Liczba gromad	38
	Położenie na mapie Polski w 1939 Wierzchowice
	52°28′12,0000″N 23°30′36,0000″E/52,470000 23,510000

Wierzchowice – dawna gmina wiejska istniejąca do 1944 roku w woj. poleskim (obecnie na pograniczu Polski i Białorusi). Siedzibą gminy było miasteczko Wierzchowice^[3] (223 mieszk. w 1921 roku^[2]).

Początkowo gmina należała do powiatu brzeskiego. 12 grudnia 1920 została przyłączona do nowo utworzonego powiatu białowieskiego pod Zarządem Terenów Przyfrontowych i Etapowych^[4]. W związku z przyłączeniem powiatu do woj. białostockiego z dniem 19 lutego 1921, gminę przywrócono do powiatu brzeskiego w nowo utworzonym woj. poleskim^[5]. Była to najdalej na północ wysunięta gmina powiatu.

18 kwietnia 1928 roku do gminy przyłączono część zniesionej gminy Połowce^[6], której to tereny stanowią największy z kilku fragmentów woj. poleskiego, które po 1945 roku pozostały w Polsce (przyłączonych do powiatu bielskiego w woj. białostockim)^[7]. 1 kwietnia 1932 roku z gminy Wierzchowice wyłączono wieś Zubacze (należącą uprzednio do gminy Połowce) i włączono ją do gminy Wysokie Litewskie, natomiast do gminy Wierzchowice przyłączono wsie Rusiły i Gierszony oraz wieś, kolonię i osadę wojskową Lisowczyce z gminy Ratajczyce^[8].

Po wojnie większa część obszaru gminy Wierzchowice weszła w struktury administracyjne Związku Radzieckiego, jednak 18 gromad włączono 1 sierpnia 1944 do gminy Kleszczele w powiecie bielskim: Alwus (331 ha), Biała Straż (236ha), Bobinka (466 ha), Dołbizna (191 ha), Górny Gród (286 ha), Kazimierzowo (205 ha), Marciniuki (70 ha), Omelaniec (65 ha), Opaka Duża (405 ha), Opaka Mała (242 ha), Pohulanka (231 ha), Policzna (447 ha), Terechy (125 ha), Wojnówka (234 ha), Wołkostawiec (640 ha) i Wólka Terechowska (282 ha) z przedwojennej gminy Wierzchowice, a także gromady Nikiforowszczyzna (27 ha) i Wiluki (228 ha) z przedwojennej gminy Białowieża^[9]. Inny wykaz wymienia także gromady Kuraszewo i Wierstok, a w miejsce gromad Nikiforowszczyzna i Wiluki podaje gromady Starzyna i Wólka Wygonowska^[a] (z przedwojennej gminy Białowieża)^[10]. Ponadto gromadę Stawiszcze, należącą przed wojną do gminy Wierzchowice, włączono do nowo utworzonej gminy Klukowicze^[11]^[10].

Po ostatecznym zatwierdzeniu przebiegu granicy w tym rejonie w kwietniu 1947 szereg gromad zniesiono: Alwus, Dołbizna, Kazimierzowo, Marciniuki, Omelaniec, Opaka Mała i Wołkostawiec znalazły się zupełnie po stronie ZSRR, Bobinkę granica podzieliła na większą część białoruską i mniejszą część polską, natomiast Terechy znalazały się na samej linii granicznej i zostały wysiedlone^[10]. W kolejnych latach zniesiono też gromady Pohulanka, Kuraszewo, Nikiforowszczyznę, Wólkę Wygonowską i Wiluki. Pohulankę zintegrowano z gromadą Opaka Duża, Kuraszewo z gromadą Policzna, a Nikiforowszczyznę, Wygon i Wiluki z gromadą Starzyna. Gminę Wierzchowice zniesionio w ZSRR, gdzie nie obowiązywał podział na gminy zbiorowe lecz na sielsowiety.

1 czerwca 1951 przywrócono gromadę Wiluki, a Nikiforowszczyznę i Wygon włączono do gromady Górny Gród^[12]. 1 czerwca 1952 przywrócono gromadę Kuraszewo^[13]. 1 lipca 1952 w powiecie bielskim utworzono krótkotrwałą gminę Policzna, która objęła większość terenów gminy Wierzchowice pozostających przy Polsce; jedynie Opakę Dużą i Wólkę Terechowską włączono do utworzonej tego samego dnia gminy Czeremcha^[14]^[b]. Obie gminy weszły 1 stycznia 1954 w skład nowo utworzonego powiatu hajnowskiego^[15]. Gminę Policzna zniesiono jesienią 1954 w związku z reformą administracyjną kraju^[16], co ostatecznie zatarło ostatni ślad historycznej odrębności tego poleskiego skrawka pozostającego na terytorium Polski.

Uwagi

↑ Nie chodzi o wieś Wólka Wygonowska w gminie Orla.
↑ Stawiszcze pozostawały od 1944 roku w gminie Klukowicze.

Przypisy

↑ Od 1921 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. poleskiego; w czasie II wojny światowej poza administracją polską; po II wojnie światowej poza granicami Polski.
↑ ^a ^b Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom VIII – Województwo Poleskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924
↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1 IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933
↑ Dz. Urz. ZTPiE z 1920 r. Nr 5, poz. 43
↑ Dz.U. z 1921 r. nr 16, poz. 93 (Art. 3)
↑ Dz.U. z 1928 r. nr 46, poz. 452
↑ Od 1952 tereny te należą do powiatu siemiatyckiego
↑ Dz.U. z 1932 r. nr 17, poz. 108
↑ Archiwum Państwowe w Białymstoku. Urząd Wojewódzki, sygn. 917 k. 18, sygn. 921 k.2, sygn. 922 k. 34, 36, sygn . 937 k. 14-44
↑ ^a ^b ^c Jemielity, Witold (1998) Podziały administracyjne powiatów bielskiego, siemiatyckigo i hajnowskiego w latach 1919-1990. "Studia Łomżyńskie", 9, 1998, s. 113-161
↑ Starostwo Powiatowe Bielsk Podlaski, Podział adm. powiatu 1945, sygn.100
↑ Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1951, nr 6, poz. 43
↑ Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1952, nr 3, poz. 15
↑ Dz.U. z 1952 r. nr 16, poz. 97
↑ Dz.U. z 1953 r. nr 41, poz. 192
↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191

[10] Nie chodzi o wieś Wólka Wygonowska w gminie Orla.

[16] Stawiszcze pozostawały od 1944 roku w gminie Klukowicze.

[1] Od 1921 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. poleskiego; w czasie II wojny światowej poza administracją polską; po II wojnie światowej poza granicami Polski.

[skorowidz-2] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom VIII – Województwo Poleskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924

[gus-3] Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1 IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933

[4] Dz. Urz. ZTPiE z 1920 r. Nr 5, poz. 43

[5] Dz.U. z 1921 r. nr 16, poz. 93 (Art. 3)

[6] Dz.U. z 1928 r. nr 46, poz. 452

[7] Od 1952 tereny te należą do powiatu siemiatyckiego

[8] Dz.U. z 1932 r. nr 17, poz. 108

[9] Archiwum Państwowe w Białymstoku. Urząd Wojewódzki, sygn. 917 k. 18, sygn. 921 k.2, sygn. 922 k. 34, 36, sygn . 937 k. 14-44

[studia-11] Jemielity, Witold (1998) Podziały administracyjne powiatów bielskiego, siemiatyckigo i hajnowskiego w latach 1919-1990. "Studia Łomżyńskie", 9, 1998, s. 113-161

[12] Starostwo Powiatowe Bielsk Podlaski, Podział adm. powiatu 1945, sygn.100

[13] Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1951, nr 6, poz. 43

[14] Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1952, nr 3, poz. 15

[15] Dz.U. z 1952 r. nr 16, poz. 97

[17] Dz.U. z 1953 r. nr 41, poz. 192

[18] Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[a]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[b]

[15]

[16]

Przynależność wojewódzka	gubernia słonimska (1795–96) gubernia litewska (1797–1801) gubernia grodzieńska (1801–1915) okręg brzeski pod ZCZW (1919–20) i TZTPiE (1920) okręg poleski (1920–21) woj. poleskie (1921–39)
Gminy miejskie (1919–39)	Brześć nad Bugiem Domaczewo (do ?) Kamieniec Litewski Wysokie Litewskie
Gminy wiejskie (1919–39)	Dmitrowicze (do 1920 → i ← od 1921) Domaczewo Dworce (do 1920 → i ← 1921–28) Kamienica Żyrowiecka Kamieniec Litewski Kosicze Łyszczyce (do 1928) Małoryta Miedna Motykały Ołtusz Połowce (do 1920 → i ← 1921–28) Przyborowo (do 1928) Radwanicze (do 1928) Ratajczyce Turna Wielkoryta Wierzchowice (do 1920 → i ← od 1921) Wojska (do 1928) Wołczyn Wysokie Litewskie Życin (do 1928)

Przynależność wojewódzka	okręg brzeski pod TZTPiE (1920) okręg poleski (1920−21) woj. białostockie (1921−22)
Gminy miejskie	brak miast
Gminy wiejskie	Białowieża (← →) Dmitrowicze (← do 1921 →) Dworce (← do 1921 →) Masiewo (← →) Połowce (← do 1921 →) Suchopol (← →) Wierzchowice (← do 1921 →)