Wahana
Wahana (sanskryt: वहन, trl. vahana, dosłownie „wierzchowiec”) – w mitologii i ikonografii hinduistycznej fizyczna postać danego bóstwa, przedstawiana najczęściej w formie zwierzęcej. Znaczenie wahany bywa objaśniane przez religioznawców na gruncie totemizmu indywidualnego (nagualizmu) jako indywidualna istota opiekuńcza lub duch opiekuńczy (ang. guardian spirit), który przyjął formę zwierzęcą[1].
Klucz powiązań
[edytuj | edytuj kod]Bóstwa i ich wierzchowce łączono w pary, zgodnie z charakterystykami zawartymi w mitach indyjskich. Przykłady:
- szczur w tradycji indyjskiej jest symbolem mądrości, a więc zostaje powiązany z Ganeśem, bogiem mądrości;
- tygrys wzbudza strach, a zatem jest jakby widzialnym aspektem przerażającej bogini Durgi,
- baran – zwierzę o porywczej i żywiołowej naturze – pojmowany jest jako wierzchowiec boga ognia (Agniego).
Recepcja w sztuce
[edytuj | edytuj kod]Symbolizm ten jest bardzo często wykorzystywany w sztuce indyjskiej. Zwierzęta skojarzone w ten sposób z bóstwami bardzo często otaczane są kultem religijnym np. krowa (bogini Lakszmi), małpa (Hanuman, towarzysz Ramy) itp.
Należy jednak zaznaczyć, że asocjacje te nie zawsze są konsekwentne, w zależności od epoki i regionu mogą występować różnice, przeniesienie symboliki itd., lecz w wielu przypadkach związki te są na tyle utrwalone, że można mówić o pewnym kanonie ikonograficznym.
Najpopularniejsze wahany
[edytuj | edytuj kod]| Vahana | Bóstwo | Wizerunek |
|---|---|---|
| Szczur | Ganeśa | 
|
| Koń | Budda, Rewanta, Kinnara, Ćandra, Indra, Surja (rydwan z siedmioma końmi), Kubera, Kalkin | |
| Garuda | Wisznu, Kryszna, Waisznawi. | 
|
| Baran | Agni, Ćandra (rydwan z 10 baranami), Warahi. | 
|
| Byk Nandin | Śiwa, Parwati, Maheśwari. | 
|
| Paw | Murugan, Saraswati[2], Kumari | 
|
| Pies | Bhajrawa | 
|
| Łabędź Hamsa | Brahma, Saraswati, Brahmini | 
|
| Makara | Ganga, Waruna, Kama | 
|
| Tygrys | Ajjappan, Durga | 
|
| Lwica Śnieżna pantera | Durga, Rahu, Parwati. | 
|
| Słoń | Ganeśa, Lakszmi[3], Indra[1], Murugan | 
|
| Orzeł | Ketu | |
| Antylopa | Ćandra, bóg wiatru Waju | 
|
| Sowa | Lakszmi[3], Ćamunda | – |
| Bawół wodny | Bóg zmarłych Jama, Warahi | – |
| Kot[4] | Śaszti | – |
| Osioł | Kali (demon), Muniswarar | – |
| Żółw | Jamuna, Waruna | – |
| Krowa | Uszas (rydwan z siedmioma krowami) | – |
| Wąż | Naga, Kamakhja, Manasa | – |
| Papuga | Kama | – |
| Mangusta | Kubera | – |
| Gołąb | Rati | – |
| Sęp | Śani | – |
| Kruk | Śani, Alakszmi |  |
| Koza | Puszan | – |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b IV. Człowiek i zwierzęta - o totemizmie po Lévi-Straussie / b)związki człowiek-zwierzę w totemizmie. W: Andrzej Szyjewski: Etnologia religii. Wyd. 2. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, 2008, s. 119. ISBN 978-83-60490-60-0.
- ↑ Hindu Devotion: Saraswati. Accessed August 10, 2007.
- ↑ a b Hindu Devotion: Lakshmi.
- ↑ Margaret Stutley’s The Illustrated Dictionary of Hindu Iconography, p. 127.