Sęp uszaty
| Torgos tracheliotos[1] | |||
| (J.R. Forster, 1798) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
sęp uszaty | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[11] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 występuje przez cały rok poza sezonem lęgowym wymarł prawdopodobnie wymarł prawdopodobnie występuje (przez cały rok) | |||
Sęp uszaty[12] (Torgos tracheliotos) – gatunek dużego ptaka padlinożernego z podrodziny jastrzębi (Accipitrinae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae), jedyny przedstawiciel monotypowego rodzaju Torgos[12][13]. Zamieszkuje Afrykę oraz Półwysep Arabski. Zagrożony wyginięciem.
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Sęp uszaty występuje w zależności od podgatunku[13][14]:
- T. tracheliotos negevensis – Półwysep Arabski; w południowym Izraelu wymarły.
- T. tracheliotos nubicus – Egipt, Sudan, Somalia i Etiopia.
- T. tracheliotos tracheliotos – Afryka na południe od Sahary; wymarł w północno-zachodniej Afryce (południowo-zachodnie Maroko, Sahara Zachodnia).
Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) nie uznaje podgatunku nubicus i traktuje go jako synonim podgatunku nominatywnego[13].
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Torgos: gr. τοργος torgos „sęp”[15].
- Setogyps: łac. saeta lub seta „jeżyć się”; gr. γυψ gups, γυπος gupos „sęp”[16].
- Otogyps (Otagyps): gr. ους ous, ωτος ōtos „ucho”; γυψ gups, γυπος gupos „sęp”[17].
- tracheliotos: gr. τραχηλια trakhēlia „poślednie mięso i chrząstki z karku”, od τραχηλος trakhēlos „szyja”; ους ous, ωτος ōtos „ucho”[18].
- auricularis: średniowiecznołac. auricularis „ucho, uszaty”, od łac. auricula „ucho”, od zdrobnienia auris „ucho”[19].
- nubicus: nowołac. Nubicus „Nubijczyk”, od łac. Nuba „Nubijczyk”[20].
- negevensis: pustynia Negew, południowy Izrael[21].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Osiąga długość ciała 115 cm, rozpiętość skrzydeł 280 cm; masa ciała 5400–9400 g[14]. Ubarwienie: wierzch brązowy, spód skrzydeł ciemny z białawym pasmem z przodu, spód tułowia białawy, długie beżowe i prawie czarne pióra na piersi. Głowa nieopierzona, czerwona, ogon klinowaty. Sęp uszaty dysponuje najmocniejszym dziobem spośród afrykańskich sępów, pozwalającym mu przedrzeć się przez grube i twarde skóry dużych ssaków, z którymi nie radzą sobie inne sępy.
Rozród
[edytuj | edytuj kod]
Na większości zasięgu występowania składanie jaj rozpoczyna się w maju. Na niektórych obszarach, np. w Namibii, rozmnażanie jest odwrotnie skorelowane z opadami deszczu, prawdopodobnie z powodu większej śmiertelności ssaków kopytnych w okresach suchych. Ptak ten nie gniazduje kolonijnie, chociaż pary mają tendencję do gniazdowania w bardzo luźnych grupach z gniazdami oddalonymi o około 1 km od siebie. Gniazdo to duża, zbudowana z patyków platforma o średnicy do 2 m, zwykle umieszczona na szczycie małego, izolowanego drzewa. W zniesieniu zwykle jedno jajo (rzadko dwa), matowobiałe z czerwonobrązowymi plamkami. Okres inkubacji wynosi około 56 dni. Para dzieli się obowiązkami rodzicielskimi. Ptaki osiągają dojrzałość płciową w wieku pięciu lub sześciu lat[22].
Status
[edytuj | edytuj kod]Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2015 roku uznaje sępa uszatego za gatunek zagrożony (EN – endangered); wcześniej – od 2000 roku miał on status gatunku narażonego (VU – vulnerable), a od 1988 roku – gatunku najmniejszej troski. Liczebność światowej populacji szacuje się na około 5700 dorosłych osobników, a jej trend uznaje się za silnie spadkowy[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Torgos tracheliotos, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Torgos, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2011-01-02] (ang.).
- ↑ J.J. Kaup. Ueber Hyaena, Uromastix, Basiliscus, Corythaeolus, Acontias. „Isis von Oken”. 21, s. kol. 1144, 1828. (niem.).
- ↑ G.R. Gray: A list of the genera of birds: with their synonyma an indication of the typical species of each genus. Wyd. 2. London: R. and J.E. Taylor, 1841, s. 2. (ang.).
- ↑ R.-P. Lesson. Index Ornithologique. „L’Écho du monde savant et l’Hermès”. 9, s. kol. 1038, 1842. (fr.).
- ↑ R. Vierthaler. Ornithologischer Tagebuchsbericht einer Reise auf dem blauen Nil von Chartum durch Sennaar nach Rosseires. „Naumannia: Archiv für die Ornithologie Vorzugsweise Europa's: Organ der Deutsche Ornithologen-Gesellschaft”. 2 (1), s. 32, 1852. (niem.).
- ↑ J.R. Forster: F. le Vaillant’s Naturgeschichte der afrikanischen Vögel. Halle: Bey Fried. Christoph Dreyssig, 1798, s. 29, ryc. 9. (niem.).
- ↑ F.M. Daudin: Traité élémentaire et complet d’ornithologie, ou, Histoire naturelle des oiseaux. T. 2. Paris: Chez l’Auteur, 1800, s. 10. (fr.).
- ↑ Ch.H. Smith: The first order of birds. Birds of Prey, (Accipitres, Lin.). W: E. Griffith: The Animal Kingdom: arranged in conformity with its organization. Cz. 6. London: G.B. Whittaker, 1829, s. 164. (ang.).
- ↑ B. Bruun, H. Mendelssohn & J. Bull. A new subspecies of Lappet-faced Vulture Torgos tracheliotus from the Negev Desert, Israel. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 101, s. 245, 1981. (ang.).
- ↑ a b Torgos tracheliotos, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Gypini Blyth, 1851 (wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-16].
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-11-16]. (ang.).
- ↑ a b Kemp, A. C., D. A. Christie & C. J. Sharpe: Lappet-faced Vulture (Torgos tracheliotos), version 1.0. [w:] Birds of the World (J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie & E. de Juana, Editors) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2021-11-14]. (ang.).
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Torgos.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Setogyps.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Otogyps.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. tracheliotos / tracheliotus.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. auriculare / auricularis.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. nubicus.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. negevensis.
- ↑ Species account: Lappet-faced Vulture Torgos tracheliotus. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. [dostęp 2020-11-16]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- James A. Jobling: The Key to Scientific Names. [w:] Birds of the World [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2021. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).