Pępawa dachowa

Pępawa dachowa

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Cichorioideae
Rodzaj	pępawa
Gatunek	pępawa dachowa
Nazwa systematyczna
Crepis tectorum L. Sp. Pl.: 807 (1753)[3]
Synonimy Crepis angustifolia d'Urv. Crepis barckhausioides Rouy Crepis campestris Schur Crepis dioscoridis Pollich Crepis lachenalii Gochnat Crepis linearifolia St.-Lag. Crepis muralis Neck. ex Steud. Crepis muralis Salisb. Crepis murorum S.G.Gmel. Crepis polymorpha Gilib. Crepis segetalis Roth ex Steud. Crepis stricta Schultz Crepis tinctoria Dulac Crepis varia Moench Hedypnois tectorum Huds. Hieracium agrestis Bernh. Hieracium strictum Vuk. Hieracium tectorum Hornem. Wibelia hieracioides Roehl.[3]
Multimedia w Wikimedia Commons

Pępawa dachowa (Crepis tectorum L.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Pochodzi z Europy i północnej Azji. Zwarty zasięg obejmuje Półwysep Skandynawski, Europę Środkową i Wschodnią, na zachodzie po wschodnią Francję, na południu po Alpy i Karpaty i Góry Dynarskie. Poza tym na rozproszonych stanowiskach lub jako gatunek ekspansywny obecny jest na pozostałym obszarze Europy Zachodniej i w górach Półwyspu Apenińskiego i Bałkańskiego. W Azji zwarty zasięg sięga Syberii i gór Azji Środkowej, ale obecny jest także na Syberii Wschodniej, Rosyjskim Dalekim Wschodzie i w północnych Chinach^[4][5][6]. Inwazyjny jest na rozległych obszarach północnej i środkowej Ameryki Północnej, w tym rośnie też na południowym krańcu Grenlandii, a na południe sięga po: Karolinę Północną, Missouri, Wyoming i Kalifornię^[4][5]. W Polsce gatunek jest pospolity z wyjątkiem Karpat i Podkarpacia, gdzie znany jest z rozproszonych stanowisk^[7].

Pokrój

Roślina szarawozielona, krótko owłosiona^[8] (przy czym owłosienie zmienne – rośliny bywają niemal nagie do gęsto, pajęczynowato owłosionych^[6]), o korzeniu palowym, wrzecionowatym, krótkim^[6][8] i pędzie prosto wzniesionym, rozgałęzionym (często szeroko) w górze lub od nasady^[8][6]. Roślina osiąga zwykle od 10 do 60 cm wysokości^[8], maksymalnie do 100 cm^[9].

Liście

Dolne skupione w rozetę przyziemną, zasychają w czasie kwitnienia. Są one ogonkowe (ogonek jest oskrzydlony)^[6], pierzastodzielne i zatokowo ząbkowane^[8]. Osiągają od kilku do kilkunastu cm długości i od 1 do 4 cm szerokości^[6][9]. Liście łodygowe z wyjątkiem najniższych z reguły niepodzielone, coraz węższe i całobrzegie. Najwyższe równowąskie, długie i z reguły z brzegami podwiniętymi, siedzące i strzałkowatą nasadą obejmujące łodygę^[8].

Kwiaty

Zebrane w liczne koszyczki tworzące baldachopodobne wiechy złożone. W koszyczkach znajduje się od 30 do 70 kwiatów języczkowatych^[6]. Okrywy mają kształt walcowato-dzwonkowaty i osiągają ok. 9 mm długości. Ich lancetowate listki (w liczbie od 12 do 15) są zwykle od zewnątrz pokryte szarymi, odstającymi włoskami z pojedynczymi gruczołkami, od wewnątrz są przylegająco owłosione^[8][9]. Korona jest jasnożółta^[8], do 10–13 mm długości^[9].

Owoce

Niełupki do 3 mm długości z 10 żebrami, ciemnoczerwone do brązowobrunatnych^[8][9]. Puch kielichowy miękki, do 5 mm długości^[9], śnieżnobiały^[8].

Gatunki podobne

W Europie Środkowej wyróżnia się od innych pępaw okrywami nieogruczolonymi (ew. tylko z pojedynczymi gruczołkami), szarozieloną barwą, a przede wszystkim równowąskimi, podwiniętymi liśćmi w górnej części pędu^[10].

Roślina jednoroczna i dwuletnia^[8], terofit i hemikryptofit^[10]. Kwitnie od maja do października^[8][10]. Kwiaty, jak u innych astrowatych przedprątne, zapylane są przez muchówki i błonkoskrzydłe^[11]. Nasiona kiełkują wiosną i jesienią^[12].

Rośnie w miejscach suchych, zwykle na glebach piaszczystych na polach, odłogach, suchych murawach, przydrożach^[8], w miejscach przekształconych, ruderalnych, na nieużytkach^[6][9] i murach^[11], także na skrajach lasów i w widnych, głównie sosnowych lasach, na porębach i przydrożach śródleśnych, w wyschniętych korytach rzek i strumieni^[6][9]. Na obszarach górskich w Polsce sięga do 710 m n.p.m.^[8], w Chinach do 1800 m^[6].

Gatunek jest pospolitym chwastem na piaszczystych glebach, głównie w zbożach ozimych. Rośliny zwalczane są za pomocą starannej uprawy mechanicznej^[12].