Stanisław Dospewski

Stanisław Dospewski, właśc. Zafir Dimitrow Zograf (ur. 3 grudnia 1823 w Samokowie, zm. 6 stycznia 1878 w Konstantynopolu) – bułgarski ikonograf i malarz, jeden z pierwszych bułgarskich malarzy realistycznych. Jeden z najwybitniejszych bułgarskich malarzy okresu odrodzenia narodowego^[1].

Był bratankiem malarza Zacharego Zografa, również jego ojciec zajmował się malarstwem ikonowym. Ukończył szkołę w rodzinnym Samokowie, następnie kontynuował naukę w Płowdiwie. Ikonopisania uczył go ojciec, któremu od dzieciństwa pomagał w pracowni. W 1851 r. wyjechał na studia do Rosji. Kształcił się w Moskiewskiej Szkole Malarstwa, Rzeźby i Architektury, zaś od 1856 r. uczył się pod kierunkiem Bruniego i Basina w Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych^[2]. W Rosji zaczął posługiwać się nazwiskiem Stanisław Dospewski^[3]. Mając możliwość pozostania w Rosji (uzyskał tamtejsze obywatelstwo) postanowił wrócić do Bułgarii, by przekazywać dalej zdobytą wiedzę o rysunku i malarstwie^[2].

Po powrocie bezskutecznie starał się o zgodę władz tureckich na otwarcie szkoły rysunku^[2]. Żył w Samokowie, następnie w Pazardżiku^[3], dokąd przeprowadził się po ślubie z Mariolą Kujumdżiatą, córką zamożnego mieszczanina z tegoż miasta. W Pazardżiku zamieszkał w domu, który sam zaprojektował^[4]. Utrzymywał kontakty z działaczami bułgarskiego ruchu niepodległościowego^[2].

Po wybuchu wojny rosyjsko-tureckiej w 1877 r. został aresztowany, osadzony w więzieniu w Płowdiwie, a następnie przewieziony do więzienia Mehterhane w Konstantynopolu, gdzie zmarł^[2].

W jego domu w Pazardżiku znajduje się muzeum^[4].

Stanisław Dospewski wykonał całość lub część fresków w Monasterze Rylskim (w latach 1841–1846^[4]), w monasterze Wprowadzenia Matki Bożej do Świątyni w Batoszewie, w Monasterze Łopuszańskim, w monasterze Przemienienia Pańskiego pod Wielkim Tyrnowem^[3]. Stworzył również ikony Chrystusa i Matki Bożej dla cerkwi św. Mariny w Płowdiwie, ikonę św. Barbary dla cerkwi Świętych Konstantyna i Heleny w Płowdiwie oraz ikony Matki Bożej i Chrystusa dla cerkwi Zaśnięcia Matki Bożej w Płowdiwie^[3]. Jest autorem części wizerunków w ikonostasie cerkwi św. Niedzieli w Sofii oraz ikony Cyryla i Metodego oraz innych wizerunków w cerkwi Zaśnięcia Matki Bożej w Pazardżiku^[3].

Poza ikonografią zajmował się malarstwem portretowym, tworząc m.in. wizerunki znanych sobie uczestników bułgarskiego ruchu narodowego^[3][2].