Srinivasa Ramanujan

Srinivasa Ramanujan

Data i miejsce urodzenia	22 grudnia 1887 Erode koło Madrasu
Data i miejsce śmierci	26 kwietnia 1920 Kumbakonam
Zawód, zajęcie	matematyk
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Srinivasa Ramanujan Aiyangar (wym. [sriːniʋaːsa ɾaːmaːnud͡ʑan ajːaŋgar]; ur. 22 grudnia 1887 w Erode koło Madrasu, zm. 26 kwietnia 1920 w Kumbakonam^[1]) – indyjski matematyk. Ramanujan nie miał pełnego wykształcenia matematycznego, był genialnym samoukiem. Mawiał, że bogini Namagiri zsyła mu natchnienie, wzory i wyniki w snach.

W 1976 r. w Trinity College znaleziono pudełko ze 130-stronicowym zbiorem kartek, zwanym potem Zaginionym notatnikiem. Jego spuścizna matematyczna to ok. 4000 wzorów. Niektórych z jego liczbowych zależności, będących najczęściej zaczątkiem nowych teorii, nikt dotąd nie jest w stanie udowodnić.

Jego funkcje modularne, a zwłaszcza tzw. funkcja Ramanujana, są wykorzystywane m.in. w teorii superstrun.

Pochodził z biednej rodziny z kasty braminów. Jego ojciec pracował jako urzędnik w biurze handlarza tekstyliami.

Już około 10 roku życia zasłynął w wiosce z powodu niespotykanych umiejętności rachunkowych, między innymi samodzielnie ustalił tożsamość Eulera. Pierwszy kontakt z zachodnią matematyką miał poprzez lekturę książki George’a S. Carra „Synopsis of elementary results in pure mathematics”, z której zaczął udowadniać twierdzenia. W 1904 zdobył stypendium szkoły Government Arts College for Men w Kumbakonam, jednak stracił je wkrótce z powodu braku zainteresowania przedmiotami niezwiązanymi z matematyką. W sierpniu 1905 uciekł z domu i rozpoczął naukę w Pachaiyappa College w Madrasie, jednak tam również nie był w stanie zdać egzaminów z przedmiotów dodatkowych, mimo dwukrotnych prób w latach 1906 i 1907. Nie ukończywszy szkoły zajmował się samodzielnymi badaniami matematycznymi, żyjąc w skrajnej nędzy. 14 lipca 1909 został ożeniony z dziesięcioletnią dziewczynką o imieniu Janakiammal^[2], z którą zamieszkał dopiero w 1912, gdy jako trzynastolatka została uznana za dojrzałą. Wkrótce po ślubie zachorował na wodniaka jądra. Jego rodzina nie miała pieniędzy na operację, jednak w styczniu 1910 została ona wykonana przez lokalnego lekarza za darmo. Ciężko chory, prawdopodobnie wskutek powikłań po tej operacji, Ramanujan przekazał przyjaciołom notesy z wynikami swoich badań matematycznych, by w razie jego śmierci mogli przekazać te prace znanym indyjskim matematykom.

Gdy wyzdrowiał, z pomocą przyjaciół w marcu 1912 zdobył posadę kancelisty w Port Trust w Madrasie z niskim wynagrodzeniem, w wysokości 30 rupii miesięcznie. Obliczenia związane z pracą wykonywał bardzo szybko, dzięki czemu miał czas na dalsze rozwijanie swoich zainteresowań matematyką. Nawiązywał kontakty i współpracował wówczas z członkami świeżo powstałego Indyjskiego Towarzystwa Matematycznego oraz profesorami Uniwersytetu w Madrasie. Za ich namową wysłał listy ze 120 twierdzeniami do trzech znanych brytyjskich matematyków, z których dwóch zignorowało tę korespondencję, zaś trzeci, Godfrey H. Hardy, po konsultacjach z Johnem Littlewoodem, zaprosił młodego geniusza do Anglii. Ramanujan początkowo odmówił, jednak w 1914, zostawiwszy żonę z rodziną w Indiach, wyjechał do Cambridge.

Przez trzy lata współpracował z Hardym w Trinity College. Potem zachorował, między innymi z powodu diety wegetariańskiej (do której utrzymania nie miał w ówczesnej Anglii odpowiednich warunków) oraz zimna w mieszkaniu, co było powodem częstych pobytów w sanatoriach. Rozpoznano u niego gruźlicę, a ponieważ leczenie nie przynosiło rezultatów, w 1919 (po I wojnie światowej) powrócił do Indii, gdzie zmarł rok później, w wieku zaledwie 33 lat. Na podstawie informacji o przebiegu choroby D.A.B. Young w 1994 roku stwierdził, że bardziej prawdopodobną przyczyną śmierci była raczej ameboza i przebyta w jej wyniku dyzenteria.

Według anegdoty opowiadanej przez Hardy’ego, odwiedził on chorującego Ramanujana w szpitalu, przyjeżdżając tam taksówką o numerze 1729. W rozmowie zażartował, że raczej nie jest to liczba mająca jakieś interesujące własności. Ramanujan odpowiedział^[3], że wręcz przeciwnie, gdyż jest to najmniejsza liczba, jaką można wyrazić na dwa różne sposoby za pomocą sumy dwóch sześcianów.

${\displaystyle 1729=1^{3}+12^{3}=9^{3}+10^{3}.}$

Generalizacja tego pomysłu doprowadziła do powstania idei liczb taksówkowych, tzn. nieskończonego ciągu najmniejszych liczb naturalnych, które można na n różnych sposobów zapisać jako sumę dwóch sześcianów. Największą obecnie znaną liczbą taksówkową jest Ta(12), tzn. najmniejsza liczba naturalna, którą można wyrazić jako sumę dwóch sześcianów na 12 różnych sposobów.

• Człowiek, który poznał nieskończoność (ang. The Man Who Knew Infinity) - biograficzny film fabularny w reżyserii Matta Browna z 2015r. W rolach głównych Dev Patel jako Srinivasa Ramanujan oraz Jeremy Irons jako G.H. Hardy.

• liczby pierwsze Ramanujana
• Channeling – pobieranie informacji od transcendentalnych bytów, w tym wypadku bogini Namagiri

• Hiperprzestrzeń: naukowa podróż przez wszechświaty równoległe, pętle czasowe i dziesiąty wymiar (Hyperspace: A Scientific Odyssey Through Parallel Universes, Time Warps, and the Tenth Dimension), Michio Kaku Prószyński i S-ka, Warszawa 1995, 452 str., ISBN 83-86669-52-7.

• Tomasz Kazana, Człowiek, który poznał nieskończoność, miesięcznik „Delta”, deltami.edu.pl, wrzesień 2017 [dostęp 2023-07-04] – recenzja biografii Ramanujana.
• John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Srinivasa Ramanujan w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
• „The most touching story in mathematics”. geocities.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2000-06-14)].