Sagownica
 Sagownica sagowa | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
sagownica | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Metroxylon Rottbøll Nye Saml. Danske Vid. Selsk. Skr. 2: 527. 1783[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
M. sagu Rottbøll[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Sagownica (Metroxylon Rottb.) – rodzaj roślin z rodziny arekowatych, czyli palm (Arecaceae). Obejmuje 7[4][5]–8[6] gatunków. Palmy te pochodzą ze wschodnich Moluków i Nowej Gwinei[6] oraz wysp Oceanii w zachodniej części Pacyfiku (Archipelag Bismarcka, Wyspy Salomona, Karoliny, Fidżi, Samoa, Vanuatu, Wallis i Futuna)[4]. Sagownica sagowa M. sagu rozprzestrzeniona została jako uprawiana i dziczejąca w Azji Południowo-Wschodniej[6]. Są to rośliny monokarpiczne – zamierające po wydaniu owoców (które dojrzewają przez trzy lata[5]), przy czym u części gatunków zamierają tylko poszczególne pnie, a rośliny kontynuują wzrost z odrostów[5]. W naturze występują w lasach, często bagiennych i pływowych, w tych ostatnich rosnąc w formie gęstych, bezkłodzinowych zarośli[7].
Duże znaczenie użytkowe ma uprawiana od setek lat i w wielu odmianach sagownica sagowa. Z rdzeni kłodzin pozyskuje się skrobię najpierw w postaci sagu surowego, które następnie wykorzystywane jest do wyrobu wielu produktów i potraw takich jak: papeda, mąka sagowa, sago perłowe, podpłomyki kerupuk. Pąki liściowe (tzw. kapusta palmowa) są wykwintną jarzyną[7]. Pnie sagownicy wykorzystywane są do hodowli i zbioru larw chrząszczy Rhynchophorus ferruguneus stanowiących regionalny przysmak. Uprawia się w nich także jadalnego grzyba – Volvaria volvacea[7]. Twarde nasiona wykorzystywane są jako zamienniki kości słoniowej[8], sporządza się z nich m.in. guziki[5]. Z ogonków liściowych tworzy się systemy rurociągów rozprowadzających wodę, blaszki liściowe służą do wyrobu ścian i dachów[7], trwałych przez ok. 7 lat[9], przy czym od końca XX wieku zastępowane są one na dachach eternitem (z powodu kruchości po huraganach wymaga wymiany i w efekcie w wielkich ilościach jako odpad otacza miejscowości regionu)[7].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Palmy kępiaste lub z pojedynczym pniem[6], u sagownicy sagowej osiągającym do 80 cm średnicy[7].
- Liście
- Pierzastozłożone, poszczególne listki są równowąskie, z pojedynczym kilem, całobrzegie[6]. U sagownicy sagowej liście osiągają do 5 m długości[7]. Rozdęte, pochwiasto obejmujące kłodzinę nasady liści są pokryte ostrymi, igłowatymi kolcami lub nagie[7][5].
- Kwiaty
- Drobne i niepozorne zebrane są w okazałe kwiatostany wyrastające ze szczytów kłodziny[7]. Osie kwiatostanów rozgałęziają się maksymalnie dwukrotnie. Podsadki wspierają pary kwiatów męskich i podobny do nich kwiat obupłciowy. Listki zewnętrznego i wewnętrznego okółka rurkowatego okwiatu są trójkrotne. Kwiaty męskie i obupłciowe zawierają 6 pręcików, w kwiatach obupłciowych rozwija się funkcjonalne, stożkowate słupkowie[6].
- Owoce
- Kulistawe, jednonasienne pestkowce o suchej owocni bez warstwy wewnętrznej (endokarpu). Nasiona kuliste[6].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj klasyfikowany jest do monotypowego podplemienia Metroxylinae (w niektórych ujęciach włączany jest tu też rodzaj korthalzja Korthalsia[6]) z plemienia Calameae i podrodziny Calamoideae w obrębie arekowatych Arecaceae[10].
- Wykaz gatunków[4]
- Metroxylon amicarum (H.Wendl.) Hook.f.
- Metroxylon paulcoxii McClatchey
- Metroxylon sagu Rottb. – sagownica sagowa[7]
- Metroxylon salomonense (Warb.) Becc.
- Metroxylon upoluense Becc.
- Metroxylon vitiense (H.Wendl.) Hook.f.
- Metroxylon warburgii (Heimerl) Becc.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-10-16] (ang.).
- ↑ a b Metroxylon. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-10-16].
- ↑ a b c d Metroxylon Rottb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-10-16].
- ↑ a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 583, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f g h K.Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IV. Flowering Plants. Monocotyledons. Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin, Heidelberg: Springer, 1998, s. 340. ISBN 978-3-642-08378-5.
- ↑ a b c d e f g h i j Jolanta i Karol Węglarscy: Użyteczne rośliny tropików. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2008, s. 214-219. ISBN 978-83-61320-17-3.
- ↑ Sobczak N., Sobczak T., 1998: Wielka encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa (strony: 216-219)
- ↑ Jens Rohwer: Atlas roślin tropikalnych. Warszawa: Horyzont, 2002, s. 40. ISBN 83-7311-378-9.
- ↑ Genus: Metroxylon Rottb.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-10-16].