Moriz Seeler
| |
| Prawdziwe imię i nazwisko |
Moritz Seeler |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód | |
Moriz Seeler, właśc. Moritz Seeler[1] (ur. 1 marca 1896 w Greifenberg in Pommern, zm. 8 września 1942 w Rydze lub Theresienstadt) – niemiecki poeta, pisarz, producent filmowy, twórca awangardowego teatru berlińskiego pochodzenia żydowskiego, ofiara Zagłady Żydów.
Życie i twórczość
[edytuj | edytuj kod]M. Seeler był absolwentem Królewskiego Gimnazjum im. Fryderyka Wilhelma (niem.) Königlichen Friedrich-Wilhelm-Gymnasium w Greifenbergu (dziś: Gryfice). W latach 1915–1916 brał udział w walkach I wojny światowej[1][2].
W 1916 r. rodzina Seelerów przeprowadziła się do Berlina. Zamieszkali przy Brandenburgische Straße 36. W latach 1917–1918 M. Seeler opublikował swoje pierwsze wiersze i artykuły na łamach „Das junge Deutschland” („Młodych Niemiec”), „Młodej sztuki” („Die junge Kunst”) oraz „Der Feuerreiter” („Ognistego jeźdźca”)[1]. Jego pierwszy tomik poezji – Dem Hirtenknaben (Pastuszek) został wydany w 1919 r. Drugi ukazał się na dwa lata przed wybuchem II wojny światowej pod tytułem Die Flut (Powódź)[2].
Znany, jako założyciel awangardowego teatru berlińskiego „Młoda Scena” (niem.) „Junge Bühne”, który rozpoczął działalność wiosną 1922 r. Teatr nie posiadał własnej sceny i stałego zespołu aktorskiego. Sztuki swoje wystawiali dzięki uprzejmości dużych teatrów berlińskich w niedziele, w godzinach porannych[1][2]. Współtwórcami awangardowego środowiska teatralnego m.in. byli: Berthold Viertel, Karlheinz Martin, Leopold Jessner i Berthold Brecht[2]. „Młoda Scena” działała do 1930 r. wywołując wiele skandali, które przyciągały rzesze mieszkańców Berlina[1].
W 1927 r. M. Seeler odniósł sukces, jako współautor libretta Friedricha Hollaendera w rewii kabaretowej Z nami w obrębie Kościoła Pamięci (niem.) Bei uns um die Gedächtniskirche rum. W kilka miesięcy później zainteresował się kinematografią i nowymi możliwościami przekazu. W czerwcu 1929 r. został współzałożycielem (razem z Robertem Siodmakiem i Edgarem G. Ulmerem) berlińskiego studia filmowego – „Filmstudio 1929”. Efektem jego zainteresowań była m.in. produkcja (wespół z Heinrichem Nebenzahlemem) półdokumentalnego filmu pt. Ludzie w niedzielę (niem.) Menschen am Sonntag, w reż. Roberta Siodmaka, ukazującego życie Niemców w Republice Weimarskiej[3][1][2].
W latach 30. XX w. M. Seeler był zaangażowany w pracę na rzecz Żydowskiego Towarzystwa Kulturalnego „Zagłębie Ruhry” (niem.) Jûdischen Kulturbund „Rhein-Ruhr”[2]. W tym czasie odbywał liczne podróże do Pragi i Wiednia, aby ponownie wrócić do Berlina. W listopadzie 1938 r. poeta został uwięziony przez nazistów i osadzony w obozie koncentracyjnym z uwagi na swoje żydowskie pochodzenie. Dzięki staraniom swoich przyjaciół – po kilku tygodniach przymusowego aresztu i pracy został uwolniony[1][2]. M. Seeler posiadał administracyjny zakaz pobytu czasowego i stałego w Berlinie. Do 1942 r. ukrywał się w berlińskich mieszkaniach, m.in. przy Mommsenstraße 53 i Joachimsthaler Straße 15. Pomoc poecie okazali: Izolda Kauffmann i Michael Piel (tancerze Opery Państwowej) oraz pisarz August Scholtis[4].
Ponownie aresztowany został skierowany do prac przy przeładunku węgla. 15 sierpnia 1942 r. został deportowany do jednego z trzech gett w Rydze (Łotwa)[2]. Prawdopodobnie został zamordowany w obozie koncentracyjnym w Theresienstadt (Protektorat Czech i Moraw) – 8 września 1942 r., gdzie został przeniesiony[1], choć istnieje pogląd, że mord nastąpił w ryskim getcie[2]. W 1998 r. została wydana książka Güntera Elbina pt. Am Sonntag in die Matinee... (W niedzielny poranek...), poświęcona Morizowi Seelerowi[2]. Autor publikacji na podstawie własnych poszukiwań ustalił, że śmierć poety nastąpiła w czasie transportu do Rygi[4].
W październiku 2000 r. na fasadzie berlińskiej kamienicy przy Brandenburgische Straße 36 (Charlottenburg-Wilmersdorf), w której mieszkał M. Seeler (od 1916 r. do poł. lat 20. XX w.) została odsłonięta tablica upamiętniająca. Na kamiennej inskrypcji jest m.in. napisane: (niem.) Jüdischer dichter, filmproduzent und theaterleiter der „Junge Bühne” (pol.) Żydowski poeta, producent filmowy i reżyser teatralny „Młodej Sceny”. We wrześniu 2002 r., w innej dzielnicy Berlina (Treptow-Köpenick) jedną z ulic nazwano – Moriz-Seeler-Straße. W Wiedniu natomiast (od 1969 r.) jedna z alei nosi nazwę – Moritz-Seeler-Gasse[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i W. Jarząb. Korona dobrego imienia. „Gryfickie Echa”. 6 września 2007 r., s. 7, 2007. Gryfice.
- ↑ a b c d e f g h i j B. Hochholdinger-Reiterer: Rezensionen: Günther Elbin: Am Sonntag in die Matinee. Moriz Seeler und die Junge Bühne. Eine Spurensuche. [dostęp 2011-01-11]. (niem.).
- ↑ filmportal.de: Menschen am Sonntag. [dostęp 2011-06-27]. (niem.).
- ↑ a b W. Jarząb. 10 i pół marki. „Gryfickie Echa”. 13 lipca 2006 r., s. 7, 2006. Gryfice.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]Opracowania prasowe
[edytuj | edytuj kod]- Jarząb W., Korona dobrego imienia, [w:] „Gryfickie Echa”, z dn. 6 września 2007 r., Gryfice 2007.
- Jarząb W., 10 i pół marki, [w:] „Gryfickie Echa”, z dn. 13 lipca 2006 r., Gryfice 2006.
Opracowania online
[edytuj | edytuj kod]- filmportal.de, Menschen am Sonntag (niem.) [dostęp 2011-06-27].
- Hochholdinger-Reiterer B., Rezensionen: Günther Elbin: Am Sonntag in die Matinee. Moriz Seeler und die Junge Bühne. Eine Spurensuche (niem.), [dostęp 2011-01-11].