Jurij Stelmaszczuk

Jurij Stelmaszczuk
Юрій Стельмащук
Rudyj
	chorąży
Data i miejsce urodzenia	1920 ; Korszów
Data i miejsce śmierci	5 listopada 1945 ; Kijów
	Przebieg służby
Formacja	Ukraińska Powstańcza Armia
Jednostki	UPA-Turiw
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa rzeź wołyńska;

Jurij Stelmaszczuk ps. Rudyj (ur. 15 października 1920 w Korszowie^[1], zm. 5 listopada 1945 w Kijowie) – ukraiński działacz wojskowy, dowódca Okręgu Wojskowego UPA „Turiw”, w 1943 roku kierował mordami na ludności polskiej^[2].

Życiorys

Żołnierz UPA

Był organizatorem i dowódcą oddziałów UPA na Wołyniu (zahon (pułk) „Ozero”), a następnie dowódcą Okręgu Wojskowego „Turiw”. W czerwcu 1943 roku otrzymał od Kłyma Sawura rozkaz wyniszczenia wszystkich Polaków okręgu kowelskiego, wobec czego zaprotestował i starał się jak najdłużej grać na czasie. Jednakże, po III Wielkim Nadzwyczajnym Zebraniu OUN (21-25 VIII 1943) i zaakceptowaniu działań UPA przeciwko wołyńskim Polakom przez Tarasa Czuprynkę, przeprowadził akcję eksterminacyjną polskiej ludności między 25 a 30 sierpnia tegoż roku w powiecie lubomelskim^[3].

Zachorowawszy na tyfus, nieprzytomny, podczas transportu na saniach, został aresztowany 26 stycznia 1945 przez NKWD. Rozpoczął współpracę z NKWD, złożył obszerne zeznania dotyczące m.in. mordów na ludności polskiej^[4]. Jego zeznania umożliwiły NKWD przygotowanie i wykonanie operacji zakończonej zabiciem dowódcy UPA-"Piwnicz" Dmytra Klaczkiwskiego ps. Kłym Sawur^[5]. Trzy dni po śmierci Klaczkiwskiego, 15 lutego 1945 Jurij Stelmaszczuk napisał w więzieniu rozkaz-odezwę, wzywającą do ujawnienia się oddziałów UPA wobec NKWD^[6].

W śledztwie Stelmaszczuk składał obszerne zeznania, identyfikował zabitych (w tym ciało Klaczkiwskiego) i aresztowanych, występował publicznie na mityngach. Jeszcze przez kilka miesięcy był w ten sposób wykorzystywany przez NKWD^[7].

6 sierpnia 1945 skazany na karę śmierci. Rozstrzelany 5 listopada 1945 w więzieniu łukianowskim.

Rodzina

Jego ojcem był Oleksandr Pietrowicz, a matką Pelagia Oleksandriwna Stelmaszczuk. Miał również dwie siostry (urodzoną 12 sierpnia 1918 roku Hannę, która od 1939 roku była przewodniczącą sekcji kobiecej OUN na Wołyniu i zginęła 22 maja 1941 roku podczas walk z NKWD we wsi Wyszków ; oraz urodzoną 1 listopada 1922 Ninę) i młodszego brata Lwa, urodzonego 9 lipca 1924. Jurija ochrzczono 22 października, a jego rodzicami chrzestnymi zostali Trokhym Mychajłowycz Tandryk oraz Akilina Demjaniwna Martyniuk. W maju 1941 r. rodzinę Stelmaszczuków (z wyjątkiem Jurija, który w tym czasie przebywał w Niemczech) wywieziono do obwodu omskiego w Rosji^[1].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b Patreon: Штрих до історії родини Стельмащуків
↑ Piotr Zając, Prześladowania ludności narodowości polskiej na terenie Wołynia w latach 1939–1945 – ocena karnoprawna zdarzeń w oparciu o ustalenia śledztwa OKŚZpNP w Lublinie, w: Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 2: Ludobójstwo, red. Radosław Ignatiew, Antoni Kura, Warszawa 2008
↑ GrzegorzG. Motyka GrzegorzG., Ukraińska partyzantka 1942-1960: działalność Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii, Seria wschodnia, Warszawa: Rytm, 2006, s. 366-367, ISBN 978-83-7399-163-7 [dostęp 2024-11-18] .
↑ Piotr Zając, Prześladowania..., op. cit.
↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, ISBN 83-88490-58-3 (ISP PAN,) ISBN 83-7399-163-8 (Rytm) s.495-497
↑

Do wszystkich dowódców, politycznych wychowawców i szeregowych zjednoczonej grupy UPA Zawichost: Zimą 1944-45 przeciwko oddziałom, które były mi podporządkowane i działały pod moimi rozkazami, sowieckie wojska i rządowe organy podjęły takie środki, że dalsza walka w UPA prowadzi tylko do wyniszczenia dowódców i szeregowych UPA bez najmniejszej nadziei na zwycięstwo teraz i w przyszłości.(…) Kłym Sawur, były dowódca UPA, zabity w chwili, gdy jego gospodarze – niemieccy faszyści na czele z ludojadem Hitlerem uciekają z Berlina, a Czerwona Armia prowadzi bój na terenie Niemiec. Nadszedł czas, by wyjść z lasów i schronów, wyjść z podziemnej ciemności na światło – do prawdziwego życia. (…) Polecam:
1. Dowódcom i szeregowym, którzy działają nielegalnie – zaprzestać dalszej walki przeciwko narodowi ukraińskiemu.
2. Dowódcom brygad, oddziałów, pododdziałów, plutonów i drużyn natychmiast – wydać rozkazy, by każda jednostka w komplecie pod bronią stawiła się w najbliższym ośrodku rejonowym, gdzie będą przyjęci przez przedstawicieli miejscowej władzy. Dowódców, którzy nie wykonają tego polecenia – likwidować, a szeregowym [polecam] ujawnić się w najbliższym rejonie z bronią w ręku.
3. Dowódców i szeregowych, którzy nie zgłoszą się dobrowolnie do organów sowieckiej władzy do 15 marca 1945 r., będę osobiście ścigał z bronią jako zdrajców narodu ukraińskiego.

Źródło: Derżawnyj Archiw Lwiwskiej Obłasti (DALO- Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego we Lwowie) f.3 d. 228, k. 151-155 za: Elżbieta Kotarska, Lwowski aktyw epistolarny 1944-1945 w : Europa Nie Prowincjonalna Warszawa-Londyn 1999 Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza Rytm, Polonia Aid Foundation Trust, ISBN 83-86759-92-5, s. 1273. W maszynopisie rosyjskiego tłumaczenia rozkazu Stelmaszczuka wykreślono słowa "będę osobiście ścigał z bronią". W to miejsce dopisano atramentem: "będę prosił sowiecką władzę, by dała mi możliwość ścigania." Tamże
↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, ISBN 83-88490-58-3 (ISP PAN,) ISBN 83-7399-163-8 (Rytm), s.499.

[:0-1] Patreon: Штрих до історії родини Стельмащуків

[2] Piotr Zając, Prześladowania ludności narodowości polskiej na terenie Wołynia w latach 1939–1945 – ocena karnoprawna zdarzeń w oparciu o ustalenia śledztwa OKŚZpNP w Lublinie, w: Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 2: Ludobójstwo, red. Radosław Ignatiew, Antoni Kura, Warszawa 2008

[3] GrzegorzG. Motyka GrzegorzG., Ukraińska partyzantka 1942-1960: działalność Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii, Seria wschodnia, Warszawa: Rytm, 2006, s. 366-367, ISBN 978-83-7399-163-7 [dostęp 2024-11-18] .

[4] Piotr Zając, Prześladowania..., op. cit.

[5] Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, ISBN 83-88490-58-3 (ISP PAN,) ISBN 83-7399-163-8 (Rytm) s.495-497

[6] 

Do wszystkich dowódców, politycznych wychowawców i szeregowych zjednoczonej grupy UPA Zawichost: Zimą 1944-45 przeciwko oddziałom, które były mi podporządkowane i działały pod moimi rozkazami, sowieckie wojska i rządowe organy podjęły takie środki, że dalsza walka w UPA prowadzi tylko do wyniszczenia dowódców i szeregowych UPA bez najmniejszej nadziei na zwycięstwo teraz i w przyszłości.(…) Kłym Sawur, były dowódca UPA, zabity w chwili, gdy jego gospodarze – niemieccy faszyści na czele z ludojadem Hitlerem uciekają z Berlina, a Czerwona Armia prowadzi bój na terenie Niemiec. Nadszedł czas, by wyjść z lasów i schronów, wyjść z podziemnej ciemności na światło – do prawdziwego życia. (…) Polecam:
1. Dowódcom i szeregowym, którzy działają nielegalnie – zaprzestać dalszej walki przeciwko narodowi ukraińskiemu.
2. Dowódcom brygad, oddziałów, pododdziałów, plutonów i drużyn natychmiast – wydać rozkazy, by każda jednostka w komplecie pod bronią stawiła się w najbliższym ośrodku rejonowym, gdzie będą przyjęci przez przedstawicieli miejscowej władzy. Dowódców, którzy nie wykonają tego polecenia – likwidować, a szeregowym [polecam] ujawnić się w najbliższym rejonie z bronią w ręku.
3. Dowódców i szeregowych, którzy nie zgłoszą się dobrowolnie do organów sowieckiej władzy do 15 marca 1945 r., będę osobiście ścigał z bronią jako zdrajców narodu ukraińskiego.

Źródło: Derżawnyj Archiw Lwiwskiej Obłasti (DALO- Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego we Lwowie) f.3 d. 228, k. 151-155 za: Elżbieta Kotarska, Lwowski aktyw epistolarny 1944-1945 w : Europa Nie Prowincjonalna Warszawa-Londyn 1999 Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza Rytm, Polonia Aid Foundation Trust, ISBN 83-86759-92-5, s. 1273. W maszynopisie rosyjskiego tłumaczenia rozkazu Stelmaszczuka wykreślono słowa "będę osobiście ścigał z bronią". W to miejsce dopisano atramentem: "będę prosił sowiecką władzę, by dała mi możliwość ścigania." Tamże

[7] Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, ISBN 83-88490-58-3 (ISP PAN,) ISBN 83-7399-163-8 (Rytm), s.499.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]