Jan Parandowski

Jan Parandowski
	; Jan Parandowski przed 1929 rokiem
Data i miejsce urodzenia	11 maja 1895 ; Lwów
Data i miejsce śmierci	26 września 1978 ; Warszawa
Narodowość	polska
Język	polski
Alma Mater	Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie
Dziedzina sztuki	esej, opowiadanie, powieść, reportaż literacki
	Ważne dzieła
	Mitologia; Dysk olimpijski; Eros na Olimpie; Petrarka; Alchemia słowa;
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

*Parandowski* – rzeźba Alfonsa Karnego z 1954 roku

Nagrobek Jana Parandowskiego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, 2006

Tablica pamiątkowa na fasadzie kamienicy przy ul. S. Zimorowicza w Warszawie

Jan Parandowski (ur. 11 maja 1895 we Lwowie, zm. 26 września 1978 w Warszawie) – polski pisarz, eseista i tłumacz literatury, autor Mitologii, medalista olimpijski (1936), dwukrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1957, 1959)^[1].

Życiorys

W 1913 ukończył C.K. IV Gimnazjum we Lwowie^[2]. W tym samym roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Lwowskim na wydziale filozoficznym. Studiował filozofię, filologię klasyczną, archeologię, historię sztuki, literaturę polską. W okresie I wojny światowej studia zostały przerwane, a on sam internowany w Rosji (uczył w szkołach w Woroneżu i Saratowie). Od 1920 kontynuował studia i w 1923 uzyskał stopień doktora filozofii ze specjalnością filologii klasycznej i archeologii.^{[potrzebny przypis]}

Był delegatem na zjazd Związku Zawodowego Literatów Polskich 4 lutego 1922 w Warszawie^[3]. W latach 1922–1924 był kierownikiem literackim w wydawnictwie Alfreda Altenberga. W wydawnictwie zorganizował serię przekładów z literatur klasycznych oraz serię Wielcy pisarze. W tym okresie stale współpracował z czasopismami: „Gazetą Poranną”, „Tygodnikiem Ilustrowanym”, „Wiadomościami Literackimi” i tygodnikiem „Tęcza”. W latach 1924–1926 podróżował do Grecji, Francji i Włoch. Mieszkając w stolicy od 1929 początkowo redagował miesięcznik „Pamiętnik Warszawski”. W 1930 został członkiem polskiego PEN Clubu, w latach 1933–1978 (z przerwą w czasie II wojny światowej) był jego prezesem.

Za książkę Dysk olimpijski otrzymał brązowy medal w Olimpijskim Konkursie Sztuki i Literatury w czasie Letnich Igrzysk Olimpijskich w Berlinie w 1936. W tym samym roku otrzymał Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury za wybitną twórczość literacką. W latach 1937–1938 w Państwowym Wydawnictwie Książek Szkolnych redagował serię Wielcy ludzie. Po wybuchu II wojny światowej uczestniczył konspiracyjnie w życiu kulturalnym. Podczas powstania warszawskiego stracił w płomieniach swoje archiwum literackie, w tym całą niewydaną twórczość.

W latach 1945–1950 objął katedrę kultury antycznej, a następnie literatury porównawczej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim (KUL). Został członkiem zwyczajnym Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, współpracował z „Tygodnikiem Powszechnym”, „Meandrem”, „Twórczością”, wznowił działalność jako prezes polskiego PEN Clubu. W 1948 przygotowywał Światowy Kongres Intelektualistów we Wrocławiu, wtedy też ponownie zamieszkał w Warszawie. W 1949 roku jako członek Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju był delegatem Krajowej Rady Obrońców Pokoju na Kongres Obrońców Pokoju w Paryżu^[4]. Był członkiem Stowarzyszenia Kultury Europejskiej (SEC). W 1958 współorganizował Międzynarodowy Zjazd Tłumaczy w Warszawie, w 1962 został wiceprezesem międzynarodowego PEN-Clubu. W 1964 otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia i w tymże roku był sygnatariuszem „Listu 34” uczonych i pisarzy w obronie wolności słowa. Jan Parandowski został uhonorowany w 1975 za całokształt twórczości przez Radio Wolna Europa. W 1975 otrzymał tytuł doktora honoris causa Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej KUL^[5]. Zmarł w Warszawie w 1978. Spoczął na cmentarzu Powązkowskim (aleja zasłużonych, rząd 1, miejsce 40)^[6].

Życie prywatne

Jan Parandowski był synem ks. Jana Bartoszewskiego, duchownego greckokatolickiego^[7] i Julii Parandowskiej.

W okresie pobytu w Rosji zawarł związek małżeński z Aurelią Wyleżyńską^[8], z którą później się rozwiódł^[9].

W 1929 przeniósł się do Warszawy i zamieszkał przy ul. Bema 70.

Jego drugą żoną była Irena Parandowska z domu Helzel (1903 – 27 października 1993^[10])^[11].

Córka Jana Parandowskiego, Roma Parandowska-Szczepkowska, była żoną aktora Andrzeja Szczepkowskiego i matką aktorki Joanny Szczepkowskiej. Starszy syn, Zbigniew Parandowski (1929–2017), był architektem, natomiast młodszy, Piotr Parandowski (1944–2012), był archeologiem, reżyserem filmów dokumentalnych.

Twórczość

Znany przede wszystkim ze swojej twórczości związanej z kulturą antyczną. Jako literat debiutował już w 1913 szkicem literacko-filozoficznym Rousseau. Był znawcą i popularyzatorem kultury i literatury starożytnej. Wielką popularność przyniosła mu wielokrotnie wznawiana Mitologia (1924). Pozycja ta była znacząca w popularyzacji podstaw kultury antycznej w Polsce ze względu na różne ważne cechy: piękno i prostotę stylistyczną oraz na wierne, lecz pozbawione kontrowersji obyczajowych (np. przez eufemistyczne odnoszenie się do wątków homoerotycznych) opisanie najważniejszych mitów greckich. Takie ujęcie Mitologii pozwoliło na korzystanie z niej w edukacji szkolnej. ^[12]

Dzieła

Bolszewizm i bolszewicy w Rosji (1919)
Antinous w aksamitnym berecie – rzecz o Oskarze Wildzie (1921)
Mitologia (1924)
Eros na Olimpie (1924)
Dwie wiosny (1927)
Wojna trojańska (1927)
Król życia (1930, biografia Oscara Wilde’a)
Dysk olimpijski (1933)
Odwiedziny i spotkania (1934)
Przygody Odyseusza (1935)
Niebo w płomieniach (1936)
Trzy znaki zodiaku (1938)
Godzina śródziemnomorska (1949)
Alchemia słowa (1951)
Zegar słoneczny (1953, opowiadania o Lwowie)
Pisma wybrane (1955)
Petrarka (1956, biografia Petrarki)
Dzieła wybrane tom 1–3 (1957)
Z antycznego świata (1958)
Mój Rzym (1959)
Powrót do życia (1961)
Wrześniowa noc (1962)
Akacja (1967)
Refleksje (1975)

Tłumaczenia

Batuala. Prawdziwa powieść murzyńska René Marana (1923)
Historia świata Wellsa (1924)
Dafnis i Chloe (1925)
Życie Karola Wielkiego Einharda (1935)
Wojna domowa Juliusza Cezara (1951)
Odyseja Homera (1953)

Relacje z podróży

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1959)^[13]
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (16 lipca 1954)^[14]
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1931)^[15]
Złoty Wawrzyn Akademicki (7 listopada 1936)^[16]
Krzyż Komandorski Orderu Sztuki i Literatury (Francja, 1973)^[17]

Upamiętnienie

Po śmierci Parandowskiego ukazała się książka jego żony, Ireny Parandowskiej, pt. Dzień Jana (Wyd. Iskry 1983, ISBN 83-207-0590-8), poświęcona pisarzowi. W 1988 Parandowska zapoczątkowała przyznawanie Nagrody Literackiej Polskiego PEN Clubu imienia jej zmarłego męża.

Od 5 stycznia 1981 ulica w Warszawie na terenie obecnej dzielnicy Bielany nosi nazwę ulicy Jana Parandowskiego^[18]. Również Szkoła Podstawowa nr 35 z Oddziałami Sportowymi w Gdańsku Oliwie nosi imię Jana Parandowskiego. Od 1988 r. imię Jana Parandowskiego nosi ulica w Łodzi na osiedlu Andrzejów.^[19]

Przypisy

↑ The official website of the Nobel Prize – NobelPrize.org [online], NobelPrize.org [dostęp 2018-09-21] (ang.).
↑ Przegląd historyczny 50-lecia Gimnazjum IV im. Jana Długosza we Lwowie. Ósmacy i abiturienci. W: Księga pamiątkowa 50-lecia Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie. Władysław Kucharski (red.). Lwów: 1928, s. 109.
↑ Wiadomości bieżące. Z miasta. O byt literatów. „Kurjer Warszawski”, s. 4, nr 39 z 8 lutego 1922.
↑ Trybuna Robotnicza, nr 92 (1481), 9 kwietnia 1949, s. 1.
↑ Doktorzy Honoris Causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. kul.pl. [dostęp 2011-02-23].
↑ Cmentarz Stare Powązki: JAN PARANDOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-01-31] .
↑ Inna inaczej niż inni [wywiad Mateusza Borkowskiego z Joanną Szczepkowską], „Tygodnik Powszechny” z 27 lipca 2014 r. nr 30 (3394), s. 58–59.
↑ Dane z abstraktu artykułu o Aurelii Wyleżyńskiej zamieszczonego na witrynie Central European Journal of Social Sciences and Humanities (dostęp: 24 lipca 2014 r.).
↑ Inna inaczej niż inni [wywiad Mateusza Borkowskiego z Joanną Szczepkowską], „Tygodnik Powszechny” z 27 lipca 2014 r. nr 30 (3394), s. 59.
↑ Penclub [online], penclub.com.pl [dostęp 2019-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-23] .
↑ Wybrane dane biograficzne Ireny Parandowskiej zawarte są w publikacji: Inna inaczej niż inni [wywiad Mateusza Borkowskiego z Joanną Szczepkowską], „Tygodnik Powszechny” z 27 lipca 2014 r. nr 30 (3394), s. 58.
↑ Mniej popularna jest jego ostatnia praca Refleksje opublikowana w 1975. Zamieścił w niej między innymi interesujące uwagi dotyczące Bizancjum, cesarza Justyniana i pośrednio – cywilizacji bizantyjskiej. Warto je przytoczyć.: "maj 1969. Przeczytałem Prokopiusza >>Historię sekretną<<, która teraz wyszła po polsku po raz pierwszy w przekładzie Andrzeja Konarka. Dziwna książka i dziwne jej dzieje. Pisana i trzymana w tajemnicy za życia autora, który zapewne truchlał na myśl, że mogłaby wpaść w czyjeś ręce i sprowadzić nań gniew cesarza, zgubę.Co by mu groziło widać z tego, co pisze o despotyźmie i okrucieństwie Justyniana: same wyroki, więzienia, tortury, zabójstwa. Jedno wielkie oskarżenie władcy, który przyszedł w kilka wieków po Kaligulach, Neronach, Domicjanach i jeśli wierzyć Prokopiuszowi, znacznie ich przewyższał. Trudno pojąć, że w tak krótkim czasie chrześcijaństwo zdołało wydać zbrodniarzy i okrutników, wyrosłych z krwi niedawnych męczenników, Jeszcze w IV wieku można się było spodziewać, że wiara okupiona tylu cierpieniami i tak wzniosła zmieni człowieka, w którego duszę przenikną zasady moralne, jakich świat przedtem nie znał, w sto lat później nie można już było na to liczyć. Julian Apostata niósł w sobie to rozczarowanie, lecz sposób, w jaki chciał je rozproszyć, był nie dającym się zrealizować cofnięciem historii" - zob.: Jan Parandowski: Refleksje, wyd. Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, 1975, ss.69-70. Do przytoczonych uwag Parandowskiego można dodać pytania: Co autor rozumiał przez określenie "chrześcijaństwo"? Czy można monarchów określanych umownie jako "chrześcijańskich" identyfikować z istotą "chrześcijaństwa" jaką stanowią jego zasady moralne?
↑ Dziennik Polski, rok XV, nr 172 (4793), s. 9.
↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1565 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 345 „za zasługi na polu literatury”
↑ M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 460 „za wybitną twórczość literacką”.
↑ Stanisław Kuniczak. O lwowianach, Lwowie, Małopolsce Wschodniej i Wołyniu. Komandoria dla Parandowskiego. „Biuletyn”. Nr 24, s. 57, czerwiec 1973. Koło Lwowian w Londynie.
↑ Uchwała nr 20 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 5 stycznia 1981 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 26 maja 1981 r., nr 6, poz. 27, s. 1.
↑ DanutaD. Bieńkowska DanutaD., ElżbietaE. Umińska-Tytoń ElżbietaE., Słownik nazewnictwa miejskiego Łodzi [online], Łódzki Ośrodek Geodezji [dostęp 2023-03-28] .

Linki zewnętrzne

Jan Parandowski
Utwory Jana Parandowskiego na stronie Literatura – Wirtualny Wszechświat
Jan Tomkowski, Szept Montaigne’a. O eseistyce Jana Parandowskiego. pan.poznan.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-25)]., w Nauka 3/2013, kwartalniku Polskiej Akademii Nauk (Oddział w Poznaniu)

[1] The official website of the Nobel Prize – NobelPrize.org [online], NobelPrize.org [dostęp 2018-09-21] (ang.).

[2] Przegląd historyczny 50-lecia Gimnazjum IV im. Jana Długosza we Lwowie. Ósmacy i abiturienci. W: Księga pamiątkowa 50-lecia Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie. Władysław Kucharski (red.). Lwów: 1928, s. 109.

[3] Wiadomości bieżące. Z miasta. O byt literatów. „Kurjer Warszawski”, s. 4, nr 39 z 8 lutego 1922.

[4] Trybuna Robotnicza, nr 92 (1481), 9 kwietnia 1949, s. 1.

[5] Doktorzy Honoris Causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. kul.pl. [dostęp 2011-02-23].

[6] Cmentarz Stare Powązki: JAN PARANDOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-01-31] .

[7] Inna inaczej niż inni [wywiad Mateusza Borkowskiego z Joanną Szczepkowską], „Tygodnik Powszechny” z 27 lipca 2014 r. nr 30 (3394), s. 58–59.

[8] Dane z abstraktu artykułu o Aurelii Wyleżyńskiej zamieszczonego na witrynie Central European Journal of Social Sciences and Humanities (dostęp: 24 lipca 2014 r.).

[9] Inna inaczej niż inni [wywiad Mateusza Borkowskiego z Joanną Szczepkowską], „Tygodnik Powszechny” z 27 lipca 2014 r. nr 30 (3394), s. 59.

[10] Penclub [online], penclub.com.pl [dostęp 2019-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-23] .

[11] Wybrane dane biograficzne Ireny Parandowskiej zawarte są w publikacji: Inna inaczej niż inni [wywiad Mateusza Borkowskiego z Joanną Szczepkowską], „Tygodnik Powszechny” z 27 lipca 2014 r. nr 30 (3394), s. 58.

[12] Mniej popularna jest jego ostatnia praca Refleksje opublikowana w 1975. Zamieścił w niej między innymi interesujące uwagi dotyczące Bizancjum, cesarza Justyniana i pośrednio – cywilizacji bizantyjskiej. Warto je przytoczyć.: "maj 1969. Przeczytałem Prokopiusza >>Historię sekretną<<, która teraz wyszła po polsku po raz pierwszy w przekładzie Andrzeja Konarka. Dziwna książka i dziwne jej dzieje. Pisana i trzymana w tajemnicy za życia autora, który zapewne truchlał na myśl, że mogłaby wpaść w czyjeś ręce i sprowadzić nań gniew cesarza, zgubę.Co by mu groziło widać z tego, co pisze o despotyźmie i okrucieństwie Justyniana: same wyroki, więzienia, tortury, zabójstwa. Jedno wielkie oskarżenie władcy, który przyszedł w kilka wieków po Kaligulach, Neronach, Domicjanach i jeśli wierzyć Prokopiuszowi, znacznie ich przewyższał. Trudno pojąć, że w tak krótkim czasie chrześcijaństwo zdołało wydać zbrodniarzy i okrutników, wyrosłych z krwi niedawnych męczenników, Jeszcze w IV wieku można się było spodziewać, że wiara okupiona tylu cierpieniami i tak wzniosła zmieni człowieka, w którego duszę przenikną zasady moralne, jakich świat przedtem nie znał, w sto lat później nie można już było na to liczyć. Julian Apostata niósł w sobie to rozczarowanie, lecz sposób, w jaki chciał je rozproszyć, był nie dającym się zrealizować cofnięciem historii" - zob.: Jan Parandowski: Refleksje, wyd. Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, 1975, ss.69-70. Do przytoczonych uwag Parandowskiego można dodać pytania: Co autor rozumiał przez określenie "chrześcijaństwo"? Czy można monarchów określanych umownie jako "chrześcijańskich" identyfikować z istotą "chrześcijaństwa" jaką stanowią jego zasady moralne?

[13] Dziennik Polski, rok XV, nr 172 (4793), s. 9.

[14] M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1565 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[15] M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 345 „za zasługi na polu literatury”

[16] M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 460 „za wybitną twórczość literacką”.

[17] Stanisław Kuniczak. O lwowianach, Lwowie, Małopolsce Wschodniej i Wołyniu. Komandoria dla Parandowskiego. „Biuletyn”. Nr 24, s. 57, czerwiec 1973. Koło Lwowian w Londynie.

[18] Uchwała nr 20 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 5 stycznia 1981 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 26 maja 1981 r., nr 6, poz. 27, s. 1.

[19] DanutaD. Bieńkowska DanutaD., ElżbietaE. Umińska-Tytoń ElżbietaE., Słownik nazewnictwa miejskiego Łodzi [online], Łódzki Ośrodek Geodezji [dostęp 2023-03-28] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]