[go: up one dir, main page]
More Web Proxy on the site http://driver.im/Przejdź do zawartości

Koń pełnej krwi angielskiej

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kary koń wyścigowy pełnej krwi
Koń wyścigowy pełnej krwi
Koń pełnej krwi w ruchu
Głowa konia pełnej krwi
Koń pełnej krwi angielskiej
Darley Arabian
Byerley Turk
Klacz pełnej krwi angielskiej
Koń pełnej krwi w cwale

Koń pełnej krwi angielskiej – jedna z podstawowych ras koni gorącokrwistych pochodząca z Anglii. Potocznie nazywany „folblutem“ (z niem. Vollblüter – pełnej krwi) lub „anglikiem“[potrzebny przypis]. Obecnie są to najszybsze konie na świecie, a rasa rozpowszechniła się na całym globie, wywierając wielki wpływ na niemalże wszystkie rasy obecnie hodowanych koni sportowych. Konie te hodowane są głównie w Anglii, Irlandii, USA, Japonii i Francji[1]
[2].

Często stosowane oznaczenie rasy: "xx". Napisy na tabliczkach imienia są czerwone.

Pokrój, charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Koń pełnej krwi angielskiej jest eleganckim koniem o najwyższej wartości hodowlanej, długich kończynach oraz sierści o delikatnym, krótkim włosie. Głowa jest mała lub średnia, sucha i zwykle o prostym profilu. Jest to koń sportowy o lekkiej budowie ciała. Jego cechą charakterystyczną jest skośnie położona łopatka, która umożliwia większą szybkość w galopie. Pęciny są długie, suche i elastyczne. Wysokość w kłębie wynosi ok. 150-170 cm. Występują wszystkie podstawowe rodzaje umaszczenia, najczęściej gniade i kasztanowate[1].
Ze względu na sposób selekcji w hodowli, nastawiony głównie na dzielność konia i szybkość w galopie i cwale, a nie na cechy fizyczne, u rasy tej występują częste wady postawy. Konie z częstymi kontuzjami kończyn przednich. Ich wyścigowy temperament jest bardzo widoczny na otwartych przestrzeniach. Przy zakupie folbluta sprawdza się przede wszystkim jego drzewo genealogiczne a w drugiej linii jego budowę[2].

Użytkowanie

[edytuj | edytuj kod]

Konie pełnej krwi na gonitwach

[edytuj | edytuj kod]

Konie pełnej krwi przede wszystkim wykorzystywane są do gonitw. Można wydzielić konie biegające na długie i krótkie dystanse, które różnią się od siebie budową. Sprinterzy to zwykle konie dobrze umięśnione, gdy konie biegające na długie dystanse zwykle są mniejsze i szczuplejsze[3]. Rozmiar konia jest jednym z najważniejszych czynników dla hodowców, trenerów i potencjalnych kupców koni. Chociaż konie wyścigowe, które wygrywały zawody były w każdym przedziale wzrostowym od Zenyatty, która miała 175 cm w kłębie[4], przez ogiery Man’s War i Sekretariat, które miały 165 cm[5][6], po Hyperiona, który miał zaledwie 153,5 cm, najlepsze konie wyścigowe są zazwyczaj średniej wielkości[7]. Duże konie dojrzewają później, ponadto przez większy ciężar są bardziej skłonne do kulawizny[8]. Mniejsze konie są zaś uważane przez niektórych za postawione w gorszej sytuacji ze względu na ich krótszy wykrok[7]. Pod względem historycznym konie pełnej krwi są coraz większe: w 1700 roku miały około 135 cm w kłębie, a w 1876 już 155 cm.[3]

W 2007 w Stanach Zjednoczonych było 71 959 koni startujących w wyścigach, a przeciętny brał udział w średnio 6,33 gonitwach[9]. W 2007 roku w Japonii ilość koni wyścigowych wynosiła 23859 koni. Ścigały się 82 614 razy i wygrały 857,446,268 $. W Wielkiej Brytanii British Racing Authority podaje, że w wyścigach płaskich w 2007 r. startowało 8556 koni, a te ścigały się 60,081 razy w 5659 wyścigach[10]. W Australii w 2016 roku w treningu było 35,235 koni, które ścigały się 182,868 razy, aby zdobyć w sumie 671,161,297 $.[11]

Statystycznie mniej niż 50% wszystkich koni wyścigowych kiedykolwiek wygrało wyścig, a mniej niż 1% kiedykolwiek wygrało wyścig o stawkę tak dużą, jak Kentucky Derby lub Epsom Derby. Na konie, które nie wygrały jeszcze żadnego wyścigu mówi się maiden, czyli dziewica[12].

Konie po karierze wyścigowej, które nie nadają się do hodowli są często wykorzystywane jako konie prywatne, lub konie-towarzysze dla innych zwierząt. Istnieje wiele organizacji, które pomagają koniom po wyścigach zmienić specjalizacje, lub pomagają znaleźć domy spokojnej starości dla byłych koni wyścigowych[13].

Historia, pochodzenie

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze konie wyścigowe sprowadzili na teren Brytanii Rzymianie. Wszystkie konie tej rasy selekcjonowane były także w czasach Tudorów i Stuartów w kierunku dzielności wyścigowej, tj. maksymalnej szybkości w cwale. Obecna rasa wywodzi się od ogierów orientalnych, które przybyły do Anglii w pierwszej połowie XVIII wieku. Były to: Godolphin Barb (Godolphin Arabian), Darley Arabian, Byerley Turk i Curwen Bay Barb. Wraz z 500 klaczami stworzyły trzon rasy. Prawdopodobnie na rozwój koni pełnej krwi miały wpływ także konie Irish Hobby[14]. W roku 1793 angielski ród Weatherbych zarejestrował je w pierwszej księdze stadnej "General Stud Book"[1]. Wczesne zwierzęta tego typu stanowiły zapewne mieszankę koni hiszpańskich, neapolitańskich i berberyjskich z domieszką krwi irish hobby (poprzednika connemary) oraz innych miejscowych kuców.

Godolphin Arabian

[edytuj | edytuj kod]

Ogier założycielski Godolphin (Barb) Arabian należał do koni berberyjskich, a nie arabskich. Przybył do Anglii w 1728 r. z Maroka lub z Paryża. Od roku 1730 był używany jako ogier-próbnik w stadninie lorda Godolphina w Cambridgeshire. Właśnie tutaj ogier Hobglobin miał być wyswatany z klaczą Roxana, lecz gdy ze stanówki nic nie wyszło, w jego zastępstwie do krycia został dopuszczony Godolphin. Tak w roku 1731 narodził się ogier Lath, który zajmował poczesne miejsce w czołówce koni wyścigowych, podobnie jak Flying Childers i Cade. Ten ostatni był ojcem ogiera Matchema, urodzonego w 1748 r., który wywarł znaczący wpływ na rozwój rasy. W ten właśnie sposób za sprawą ogierów Heroda, Eclipse'a i Matchema powstały 3 wielkie linie w obrębie rasy. Czwartą liczącą się linię stworzył Highflyer – syn Heroda. Oczywiście w hodowli brały udział także inne znane ogiery, m.in. Unknown Arabian, Helmsley Turk, Lister Turk i Darcy's Chestnut. Po roku 1770 zrezygnowano już z dalszych domieszek czystej krwi arabskiej. W następnych latach miały miejsce ważne wydarzenia – w 1750 r. został stworzony Jockey Club – ciało kierujące oraz rządzące wyścigami na Wyspach Brytyjskich, a w 1773 r. Jamesa Weatherby mianowano nadzorcą księgi kryć należącej do Jockey Club. Z kolei w 1791 r. opublikowano wstęp do Generalnej Księgi Stadnej ("General Stud Book"). Pierwszy jej tom został wydany w 1808 r., a kolejne są regularnie publikowane do dzisiaj[potrzebny przypis].

Niezwykle romantyczne legendy otaczają Godolphina Barba, który podobno, nim odkryto jego wartość jako reproduktora, służył jako koń roboczy.

Darley Arabian

[edytuj | edytuj kod]

Ogier założycielski Darley Arabian sprowadzony został do Anglii z Aleppo w 1704 r., na początku panowania królowej Anny Stuart. Jemu właśnie przypisuje się powstanie nowej ery hodowli koni na wyspach brytyjskich. Stał w stadninie w East Yorkshire i dziś uznaje się go za najbardziej znaczącego protoplastę rasy. Skojarzenie go z klaczą Betty Leedes, pochodzącą z linii Leedes Arabian, zaowocowało narodzeniem Devonshire'a Flyinga Childersa – jednego z najszybszych koni w tym czasie. Ta sama klacz urodziła jeszcze Bleedinga lub Barlettsa Childersa, który z kolei był ojcem Squirta. Ten spłodził ogiera Marske – ojca sławnego Eclipse'a – najsławniejszego konia wyścigowego wszech czasów (nigdy nie przegrał na torze)[potrzebny przypis].

Byerley Turk

[edytuj | edytuj kod]

Ogier założycielski Byerley Turk został zdobyty podczas bitwy z Turkami i używany był jako wierzchowiec przez kapitana Byerleya podczas wojen irlandzkich prowadzonych przez króla Williama. W 1690 przeszedł na emeryturę i został umieszczony w stadninie County Durham. Prawdopodobnie koń ten, często uważany za araba, miał pochodzenie turkmeńskie, należał zapewne do rasy achałtekińskiej. Był on ojcem ogiera Jigg, za sprawą którego w 1738 urodził się ogier Herod. Ten wybitny reproduktor zapoczątkował z kolei linię koni wyścigowych, które wygrały w sumie ponad 1000 gonitw[potrzebny przypis].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Konie i kuce Christiane Gohl, tłum. Józef Kulisiewicz, Jacek Łojek. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa, 1996. ISBN 83-7073-107-4

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]

Standardy rasy

[edytuj | edytuj kod]

Dodatkowe informacje

[edytuj | edytuj kod]


Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c zob. Martin Haller: Rasy Koni. Warszawa: Oficyna Wydawnicza MULTICO, 1997. ISBN 83-7073-121-X.
  2. a b Susan McBane: Pferde der Welt. Könemann, 1997, s. 46-49, język niemiecki, ISBN 3-89508-527-8
  3. a b Kate Gilbert Phifer, Track Talk: An Introduction To Thoroughbred Horse Racing, 1978, s. 26, ISBN 0-88331-098-8.
  4. Large and in charge: The Zenyatta file, „kentucky” [dostęp 2018-05-09] (ang.).
  5. Edward Samuel Montgomery, The Thoroughbred, 1972, s. 183–186, ISBN 0-668-02824-6.
  6. Maurizio Bongianni, Champion Horses, 1985, s. 112–113, ISBN 0-517-43933-6.
  7. a b Juliet Hedge, Don Wagoner, Horse Conformation: Structure, Soundness, and Performance: Equine Research, 2009, s. 35.
  8. Barakat, Why Size Matter, „Equus”.
  9. The Jockey Club, The Jockey Club [online], jockeyclub.com [dostęp 2018-05-09] (ang.).
  10. Wayback Machine [online], 31 października 2008 [dostęp 2018-05-09] [zarchiwizowane z adresu 2008-10-31].
  11. Racing Australia Fact Book 2016–2017 [online] [dostęp 2018-05-09].
  12. Toddi Gutner, So You Want to Race a Horse, „Business Week”, 16 czerwca 2003.
  13. Heather Smith Thomas, Options for Ex-Racehorses, „Blood-horse Magazine”, 10 maja 2008 [zarchiwizowane].
  14. Patricia Erigero Thoroughbred Heritage, mtDNA in Thoroughbred Dam Lines [online], tbheritage.com [dostęp 2018-05-09].