Gutaperka

Gutaperka – substancja pochodzenia naturalnego, pozyskiwana i wykorzystywana w podobny sposób jak kauczuk naturalny, z tą różnicą, że gutaperka jest mniej elastyczna. Cząsteczki gutaperki składają się z reszt C5, których liczba dochodzi do kilkuset. W polimerze występują wiązania podwójne wyłącznie w konfiguracji trans^[1]^[2]. Niektórzy autorzy polimer określają nazwą gutta (lub guta^[3]), zaś nazwą gutaperka — mieszaninę takiego polimeru z alkoholowymi pochodnymi triterpenów. Mieszaniny takie są naturalnym składnikiem soku mlecznego niektórych roślin^[1]. Nazwa gutaperka pochodzi z języka malajskiego: getah = guma, pertja = drzewo z którego pozyskuje się substancję^[4].

Występowanie

Gutaperka występuje w soku mlecznym wielu gatunków roślin. Największe znaczenie ma gutaperkowiec (Palaquium gutta) oraz zwięźla kulista (Mimusops balata). Gutaperkowiec jest drzewem rosnącym na Półwyspie Malajskim i w Indonezji^[1]. Występuje także w dużych ilościach u eukomii wiązowatej (Eucommia ulmoides)^[5]. Spośród gatunków europejskich stwierdzona została w dużych ilościach w trzmielinie brodawkowatej i zwyczajnej^[3].

Właściwości

Wyróżniane są dwie formy gutaperki: alfa i beta. Formy te przechodzą w postać amorficzną i stają się płynne w różnym zakresie temperatur mieszczącym się pomiędzy 40 a 70 °C. Dla formy beta temperatura topnienia jest niższa niż dla formy alfa. Forma alfa jest charakterystyczna dla gutaperki wytwarzanej przez drzewa. Obie formy zawierają wiązania trans, a różnią się wielkością cząstek^[6]. Gęstość 0,95-1,02 g/cm³.

Jest mniej elastyczna niż kauczuk, wykazuje jednak większa odporność chemiczną oraz dużą odporność na czynniki klimatyczne^[1]. Ulega starzeniu od tlenu atmosferycznego, przekształcając się w kruchą masę^[3], ale można temu zapobiec odpowiednimi dodatkami. Rozpuszczalna w węglowodorach aromatycznych i chlorowanych. Jest dobrym izolatorem elektrycznym^[3].

Zastosowanie

produkcja gumy do żucia^[1],
niegdyś duży udział w izolacji kabli elektrycznych^[3],
części aparatury i przyrządów stosowanych w zakładach i laboratoriach chemicznych^[3],
leczenie kanałowe – wypełnianie kanałów zębowych^[3],
produkcja piłek golfowych^[7],
produkcja klejów i papieru gutaperkowego^[3],
wyrób form galwanoplastycznych^[3],
dodawana jest do syntetycznego kauczuku podczas produkcji ebonitu^[3],
tłoki pieczętne z XIX w. i XX w.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e JerzyJ. Kączkowski JerzyJ., Biochemia roślin. Tom 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993, s. 147-148, ISBN 83-01-10285-3 .
↑ KazimierzK. Strzałka KazimierzK., Procesy anaboliczne, [w:] JanJ. Kopcewicz, StanisławS. Lewak (red.), Fizjologia roślin, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 330-385, ISBN 83-01-13753-3 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j JerzyJ. Michalak JerzyJ., Trzmielina. Krzew gutaperkowy, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1952, s. 5-7 .
↑ B.J.B.J. Borthakur B.J.B.J., Search for indigenous gutta percha, „Endodontology”, 14 (1), 2002, s. 24-27 [dostęp 2020-06-23] [zarchiwizowane z adresu 2009-04-16] (ang.).
↑ JitladdaJ. Tangpakdee JitladdaJ. i inni, Structure and biosynthesis of trans-polyisoprene from Eucommia ulmoides, „Phytochemistry”, 45 (1), 1997, s. 75–80, DOI: 10.1016/S0031-9422(96)00806-0 (ang.).
↑ HerbertH. Schilder HerbertH., AlvinA. Goodman AlvinA., WinthropW. Aldrich WinthropW., The thermomechanical properties of gutta-percha, „Oral Surgery, Oral Medicine, Oral Pathology”, 38 (1), 1974, s. 109–114, DOI: 10.1016/0030-4220(74)90321-1 (ang.).
↑ QuanQ. Luo QuanQ. i inni, Microbial Gutta-Percha Degradation Shares Common Steps with Rubber Degradation by Nocardia nova SH22a, „Applied and Environmental Microbiology”, 79 (4), 2013, s. 1140–1149, DOI: 10.1128/AEM.03016-12, PMID: 23220954, PMCID: PMC3568595 (ang.).

[Kączkowski-1993-1] JerzyJ. Kączkowski JerzyJ., Biochemia roślin. Tom 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993, s. 147-148, ISBN 83-01-10285-3 .

[Kopcewicz-2002-2] KazimierzK. Strzałka KazimierzK., Procesy anaboliczne, [w:] JanJ. Kopcewicz, StanisławS. Lewak (red.), Fizjologia roślin, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 330-385, ISBN 83-01-13753-3 .

[michalak-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j JerzyJ. Michalak JerzyJ., Trzmielina. Krzew gutaperkowy, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1952, s. 5-7 .

[Borthakur-2002-4] B.J.B.J. Borthakur B.J.B.J., Search for indigenous gutta percha, „Endodontology”, 14 (1), 2002, s. 24-27 [dostęp 2020-06-23] [zarchiwizowane z adresu 2009-04-16] (ang.).

[Tangpakdee-1997-5] JitladdaJ. Tangpakdee JitladdaJ. i inni, Structure and biosynthesis of trans-polyisoprene from Eucommia ulmoides, „Phytochemistry”, 45 (1), 1997, s. 75–80, DOI: 10.1016/S0031-9422(96)00806-0 (ang.).

[Schilder-1974-6] HerbertH. Schilder HerbertH., AlvinA. Goodman AlvinA., WinthropW. Aldrich WinthropW., The thermomechanical properties of gutta-percha, „Oral Surgery, Oral Medicine, Oral Pathology”, 38 (1), 1974, s. 109–114, DOI: 10.1016/0030-4220(74)90321-1 (ang.).

[Luo-2012-7] QuanQ. Luo QuanQ. i inni, Microbial Gutta-Percha Degradation Shares Common Steps with Rubber Degradation by Nocardia nova SH22a, „Applied and Environmental Microbiology”, 79 (4), 2013, s. 1140–1149, DOI: 10.1128/AEM.03016-12, PMID: 23220954, PMCID: PMC3568595 (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]