[go: up one dir, main page]
More Web Proxy on the site http://driver.im/Przejdź do zawartości

Czyżew

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zobacz też: Czyżew w innych znaczeniach tej nazwy.
Czyżew
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Czyżew – Urząd Miejski
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Powiat

wysokomazowiecki

Gmina

Czyżew

Prawa miejskie

1738–1870, 2011

Burmistrz

Franciszek Kuczewski

Powierzchnia

5,23[1] km²

Populacja (01.01.2024)
• liczba ludności
• gęstość


2480[1]
474,2 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 86

Kod pocztowy

18-220

Tablice rejestracyjne

BWM[2]

Położenie na mapie gminy Czyżew
Mapa konturowa gminy Czyżew, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Czyżew”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Czyżew”
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Czyżew”
Położenie na mapie powiatu wysokomazowieckiego
Mapa konturowa powiatu wysokomazowieckiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Czyżew”
Ziemia52°47′45″N 22°19′45″E/52,795833 22,329167
TERC (TERYT)

2013034

SIMC

0395984

Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
BIP

Czyżew – miasto[3] w Polsce położone w województwie podlaskim, w powiecie wysokomazowieckim, nad rzeką Brok, oddalone o 2,5 km od granicy z województwem mazowieckim. Leży na Mazowszu, w dawnej ziemi nurskiej[4], siedziba gminy Czyżew.

Historia administracyjna

[edytuj | edytuj kod]

Czyżew uzyskał lokację miejską w 1738 roku (potwierdzone w 1775 roku). Dawne miasto jest terytorialnie tożsame z obrębem ewidencyjnym Czyżew-Osada i jego przedmieściem Pociejewem[5].

13 października 1870 car odebrał Czyżewowi prawa miejskie i przekształcił go w osadę, którą włączono do wiejskiej gminy Dmochy-Glinki[6]. Odtąd dawne miasto nazywano Czyżewem-Osadą, w celu odróżnienia jej od wielu sąsiednich miejscowości wiejskich (Czyżew Kościelny, Czyżew-Stacja, Czyżew-Ruś-Kolonia, Czyżew-Ruś-Wieś, Czyżew-Chrapki, Czyżew-Pociejewo, Czyżew-Siedliska, Czyżew-Sutki, Czyżew-Złote Jabłko).

Za II RP w powiecie wysokomazowieckim, w województwie białostockim. 16 października 1933 utworzono gromadę Czyżew osada w gminie Dmochy-Glinki, obejmującą samą miejscowość Czyżew-Osada[7]. Po wojnie (1 stycznia 1949) nazwę gminy Dmochy-Glinki zmieniono na Czyżew z siedzibą w Czyżewie-Osadzie[8]. W latach 1954–1972 wieś należała do i była siedzibą władz gromady Czyżew-Osada[9]. 1 stycznia 1973 stała się siedzibą nowo utworzonej gminy Czyżew-Osada[10]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.

1 stycznia 2011 reaktywowano miasto Czyżew[11]. Na uwagę zasługuje fakt, że współczesne miasto (powierzchnia 522,98 ha) jest znacznie większe od historycznego miasta Czyżew (czyli Czyżewa-Osady o powierzchni 197,53 ha), które obejmuje zaledwie 38% powierzchni. Przyczyną tego jest włączenie w granice miasta Czyżew 1 stycznia 2011 także wsi Czyżew Kościelny (74,46 ha lub 14% powierzchni), Czyżew-Stacja (50,01 ha lub 10%) oraz znaczne połacie wsi: Czyżew-Złote Jabłko (89,61 ha lub 17%), Czyżew-Ruś-Wieś (59,90 ha lub 11%), Czyżew-Chrapki (24,42 ha lub 5%) Czyżew-Siedliska (22,88 ha lub 4%) i Czyżew-Sutki (4,17 ha lub 1%)[11]. Zarówno nazwę miasta jak i gminy ustalono na Czyżew (do 2010 obowiązywała nazwa gmina Czyżew-Osada)[12].

23 marca 2011 zniesiono wszystkie osiem sołectw na terenie nowego miasta Czyżew: 1) Czyżew Bloki Kolejowe, 2) Czyżew Kościelny, 3) Czyżew Osada, 4) Czyżew Pociejewo, 5) Czyżew Stacja, 6) Czyżew Szkolny, 7) Czyżew Zarzecze, 8) Czyżew Złote Jabłko[13].

Obecnie (2023 rok) Czyżew obejmuje oficjalnie już tylko dwie części miasta: Czyżew Kościelny (SIMC 0395990) i Czyżew-Pociejewo (SIMC 0396009)[14].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Nazwa Cisow występuje w dokumencie z 1187 roku Cisow...cum ecclesia wspomniane jako własność kanoników płockich (Kod. dypl. pol., I, 14)[15].

Dokument księcia Konrada mazowieckiego potwierdzający dobra biskupstwa płockiego

. Wymieniona wśród wsi kasztelanii święckiej w inwentarzu wsi biskupstwa płockiego. W dokumencie z 1239 roku znajdującym się w archiwum diecezjalnym w Płocku (przechowywany jest w płockim Muzeum Diecezjalnym)[16], który tyczy się kasztelanii święckiej jest wymieniona osada Cysevo[17]. Prawdopodobnie zniszczona w XIII w. Ponownie zasiedlona pod koniec XIV w. W najstarszym regestrze kancelarii ks. Janusza z lat 1414–1426 zapisano:

  • 1417 – Krystyn z Czyżewa sprzedał Maciejowi z Czyżewa 10 włók w tej wsi, a ks. Janusz nadał prawo niemieckie tym, jak i innym 20 włókom, które jemu przekazał
  • 1418 – ks. Janusz dał Wacławowi z Czyżewa 10 włók Ciemna Dąbrowa lasu Łętowo w pow. nurskim
  • 1422 – ks. Janusz sprzedał Maciejowi z Czyżewa 10 włók obok tej wsi nad Bugiem
  • 1423 – Andrzej z Czyżewa sprzedał braciom Wojciechowi i Piotrowi z Chabdzina z pow. czerskiego 10 włók w Czyżewie[18]

Od XV w. w posiadaniu Czyżewskich herbu Pobóg. W tym czasie uzyskała prawa niemieckie potwierdzone w 1476 r. W drugiej połowie XVI w. rozpadła się na kilka wsi drobnoszlacheckich o wspólnej nazwie Czyżewo.

W większości nazwy wiosek i osad wywodziły się od nazwisk ich założycieli. I tak na przykład Czyżewo zostało założone przez Czyża. W późniejszym okresie funkcjonowania wspomnianych wsi i osad, od ich nazw wywodziły się nazwiska najbardziej znanych i wpływowych rodzin zamieszkujących określony teren. Zatem w Czyżewie mieszkali między innymi Czyżewscy[19].

Właścicielami Czyżewa była Anna Czyżewska, a od 1596 r. w posiadaniu Godlewskich herbu Gozdawa. W 1738 r. staraniem Marka i Karola Godlewskich, starościców nurskich miejscowość uzyskała przywilej na prawa miejskie, od króla Augusta III[20]. Na prośbę kolejnej właścicielki części Czyżewa – Eleonory z Godlewskich Wodzińskiej potwierdzony został przez sejm w roku 1775[21].

Kolejnym właścicielem miejscowości została w 1779 Anna z Wodzińskich Brzostowska. Od końca XVIII wieku w posiadaniu Tadeusza Skarżyńskiego herbu Bończa, sędziego Królestwa Polskiego i posła ziemi łomżyńskiej. W 1838 w miejscowość przeszła na własność Doroty z Ośmiałowskich, która z mężem Leopoldem Sokołowskim wykupiła kolejne działy oraz folwark Czyżewo Kościelne.

Plan miasta Czyżewa z 1869 r.

W końcu XIX wieku wieś znajdowała się w powiecie ostrowskim, gmina Dmochy-Glinki, parafia Czyżewo. Osada Czyżewo posiadała w tym czasie kościół parafialny murowany, sąd gminny III okręgu, urząd gminny, szkołę początkową, synagogę i stację pocztową. W 1827 w osadzie znajdowały się 74 domy i 811 mieszkańców[22]. Przeprowadzenie w 1862 roku linii kolejowej Warszawa – Petersburg przyczyniło się do wzrostu liczby osób[21]. W 1860 było – 1508 mieszkańców, w tym 1462 Żydów, a w 1890 – 1984 mieszkańców i 121 domów[22]. W 1899 roku Czyżew liczył 2300 mieszkańców, w tym 94% narodowości żydowskiej[23].

Uwłaszczenie miejscowości nastąpiło w roku 1864, a w roku 1870 utrata praw miejskich. W tym czasie istniały dwie synagogi. Na prostokątnym rynku, obecnie przeciętym drogą krajową 63, do około roku 1900 znajdowały się drewniane kramnice[24].

W 1921 r. wyszczególniono:

  • osadę miejską Czyżewo. Naliczono tu 199 budynków z przeznaczeniem mieszkalnym i 3 inne zamieszkałe oraz 1835 mieszkańców (847 mężczyzn i 988 kobiet). Narodowość polską zgłosiło 240 osób, a 1595 żydowską;
  • stację kolejową Czyżewo, gdzie znajdowało się 37 budynków mieszkalnych z 311. mieszkańcami (132 mężczyzn i 179 kobiet). Narodowość polską podało 211 osób, a 100 żydowską;
  • Czyżewo Kościelne: osadę młynarską i wieś. Łącznie było tu 21 budynków mieszkalnych i 200 mieszkańców (100 mężczyzn i 100 kobiet). Narodowość polską podało 141 osób, a 59 żydowską[25].

5 stycznia 1937 podczas jarmarku doszło w Czyżewie do ataku bojówek endeckich na sklepikarzy żydowskich. Pobito kilkadziesiąt osób, z czego 14 ciężko. Dwie osoby[a] zmarły w wyniku doznanych obrażeń[26][27][28][29][30].

W sierpniu 1941 ok. 1800 czyżewskich Żydów zostało zamordowanych przez Niemców w pobliżu miejscowości Szulborze Wielkie. Dla ok. 200 osób ocalałych z mordu utworzono niewielkie getto przy ul. Polnej[31]. 2 listopada 1942 getto zostało zlikwidowane, a jego mieszkańców wywieziono do Zambrowa[31].

Do 1948 roku miejscowość była siedzibą gminy Dmochy-Glinki. W latach 1954–1972 miejscowość znajdowała się w Gromadzie Czyżew-Osada. 31 grudnia 1959 r. do gromady tej przyłączono wsie z Gromady Czyżew-Stacja[32]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.

13 października 2007 honorowe obywatelstwo gminy odebrał podczas specjalnej uroczystości Prezydent RP Lech Kaczyński[33].

W 2008 r. w miejscowości mieszkało 2670 osób, po chwilowym spadku liczby ludności, liczba mieszkańców zaczęła ponownie rosnąć i wynosi aktualnie 2643 osoby[34].

1 stycznia 2011 po ponad 140 latach Czyżew odzyskał prawa miejskie. Do 3 maja 2012 był jedynym miastem w Polsce bez herbu[35].

Szczegółowa historia dotycząca miejscowości znajduje się na stronie Urzędu Miasta[36]

  • Czyżew na starych mapach
  • Mapa z 1795 r.
    Mapa z 1795 r.
  • Mapa z 1826 r.
    Mapa z 1826 r.
  • Plan z 1895 r.
    Plan z 1895 r.
  • Mapa z 1935 r.
    Mapa z 1935 r.

Historia kościoła

[edytuj | edytuj kod]
Kościół pw. św. Piotra i Pawła

Pierwotna parafia pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła i Anny erygowana w 1. połowie XV w. W 1487 r. w związku z remontem wzmiankowany cieśla Grzegorz z Ciechanowca. Kolejny kościół drewniany około 1590. Następny wzniesiony w 1697 przez proboszcza Aleksandra Godlewskiego, konsekrowany w 1710, dotrwał do roku 1800. W jego miejsce powstała drewniana kaplica zrujnowana i zapieczętowana w roku 1855, zawalona przez wichurę w roku 1858. W tym samym roku poświęcenie kamienia węgielnego pod murowany neorenesansowy kościół parafialny (1869–1874), według projektu Leonarda Markoniego. Kościół zbudowany staraniem proboszcza Tomasza Godlewskiego, dzięki pomocy materialnej kolejnych dziedziców Gostkowa- Stanisława Budziszewskiego i Józefa Małowieskiego. Konsekrowany w 1883. W tym czasie zmieniono patronów parafii na św. św. Piotra i Pawła[24].

 Zobacz też: Dekanat Czyżew i Parafia św. Apostołów Piotra i Pawła w Czyżewie.

Obiekty zabytkowe

[edytuj | edytuj kod]
Budynek dworca kolejowego, obecnie siedziba Muzeum Ziemi Czyżewskiej
Synagoga w Czyżewie (ul. Piwna)
Drewniana willa przy ul. Mazowieckiej 12
  • kościół par. pw. św. św. Piotra i Pawła, Rynek, 1874
  • synagoga, ul. Piwna / Polna, 4. ćw. XIX w.
  • park dworski, 2. poł. XIX w.
  • drewniana willa, ul. Mazowiecka 12, pocz. XX w.
  • cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej[37].
  • cmentarz grzebalny założony w roku 1860
  • kaplica cmentarna z roku 1868 jako grobowa Józefa Małowieskiego
  • grobowiec Stolzmanów z trzeciej ćwierci XIX w.
  • grobowiec Godlewskich z 1863 r.
  • krypta Sutkowskich z końca XIX w. z herbem Pobóg
  • inne nagrobki z końca XIX w.
  • krzyż przydrożny 1895 r. fundacji Jana Brulewskigo[38]

Transport

[edytuj | edytuj kod]

Czyżew leży na trasie drogi krajowej nr 63 oraz drogi wojewódzkiej nr 690.

Z Czyżewa można dojechać do miejscowości:

W dzielnicy Czyżew-Stacja znajduje się dworzec kolejowy PKP Czyżew, skąd można dojechać do Warszawy, Białegostoku, Katowic czy innych miast – linia kolejowa nr 6.

Połączenia autobusowe zapewnia PKS.

Zalew w Czyżewie

Demografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Piramida wieku mieszkańców Czyżewa w 2014 roku[39].

Media lokalne

[edytuj | edytuj kod]

Portale internetowe:

Ludzie związani z Czyżami‎ ‎

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Czyżami‎.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
  2. ↑ Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 11 grudnia 2017 r. w sprawie rejestracji i oznaczania pojazdów oraz wymagań dla tablic rejestracyjnych (Dz.U. z 2017 r. poz. 2355).
  3. ↑ Dz.U. z 2010 r. nr 138, poz. 929.
  4. ↑ Historia miasta na stronie gminy Czyżew. umczyzew.pl. [dostęp 2019-08-03].
  5. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007
  6. ↑ Postanowienie z 28 sierpnia (9 września) 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 243, s. 369)
  7. ↑ Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1933, nr 11, poz. 49
  8. ↑ Dz.U. z 1949 r. nr 28, poz. 208
  9. ↑ Uchwała Nr 24/V Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu wysokomazowieckiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 30 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 49)
  10. ↑ Uchwała Nr XXI/72/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie białostockim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 stycznia 1973, Nr 1, Poz. 1).
  11. ↑ a b Dz.U. z 2010 r. nr 138, poz. 929.
  12. ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 23 grudnia 2010 r. (Dz.U. z 2010 r. nr 257, poz. 1741).
  13. ↑ UCHWAŁA Nr V/29/11 RADY MIEJSKIEJ W CZYŻEWIE z dnia 10 lutego 2011 r. w sprawie zniesienia sołectw na terenie Miasta Czyżew
  14. ↑ GUS. Rejestr TERYT
  15. ↑ Czyżew, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 382.
  16. ↑ ROCZNIKI HISTORYCZNE Rocznik LXXXIV — 2018 BOGUSŁAWA DERYŁO (Koszalin) Rzekomy dokument Konrada mazowieckiego dla biskupstwa płockiego z 1203 roku
  17. ↑ J. Maroszek, J. Tęgowski, Pogranicze polsko-rusko-litewskie. Rozdział II z Historia Województwa Podlaskiego pod redakcją A. Cz. Dobrońskiego. Instytut Wydawniczy Kreator, Białystok 2010 r. s. 21.
  18. ↑ Opracowanie: K Chłapowski i inni, Regesty zapisek najstarszego rejestru kancelarii ks. Janusza I (1414-1426), Archiwum Główne Akt Dawnych, Metryka Koronna, sygn.. MK3.
  19. ↑ Z. Gloger. Dolinami rzek: opis podróży wzdłuż Niemna, Wisły, Bugu i Biebrzy. Nakład Ferdynanda Hӧsicka. Warszawa 1903 r. s. 47. dostępna na stronie: archive.org (2012-11-14).
  20. ↑ Gawarecki, Wincenty Hipolit (1788-1852) Przywileie, nadania i swobody przez krolow polskich, xiążąt mazowieckich i biskupow płockich udzielone miastom woiewodztwa płockiego. Warszawa 1828 s. 72.Przywilej miasta Czyżewa 1738 r.
  21. ↑ a b S. Andrzejewski, M. Siuchniński, Miasta polskie w tysiącleciu, tom pierwszy. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965 r. s. 254.
  22. ↑ a b Czyżew, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 888.
  23. ↑ S. Orgelbrand, S. Orgelbranda Encyklopedja powszechna z ilustracjami i mapami. T. IV, Od wyrazu Constans do Dżyhad. Wydawnictwo Towarzystwa Akcyjnego Odlewni Czcionek i Drukarni S. Orgelbranda Synów, Warszawa 1899 r. s. 181. – dostępna na stronie: Biblioteki Cyfrowej. (2012-04-22).
  24. ↑ a b M. Kałamajskiej-Saeed, Katalog Zabytków Sztuki Województwa Łomżyńskiego, Ciechanowiec, Zambrów, Wysokie Mazowieckie i okolice. Seria Nowa, Tom IX zeszyt 2. Polska Akademia Nauk i Instytut Sztuki, Warszawa 1986 r. s. 26–27.
  25. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 września 1921 r., t. 5, Warszawa 1924, s. 62.
  26. ↑ Anna Karolina Kłys, Kadisz, mediumpubliczne.pl, 10 lipca 2016. [dostęp 2020-09-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (18 września 2020)].
  27. ↑ Groby dla ofiar traficznych zajść (w:) Głos Gminy Żydowskiej - Organ Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie, lipiec 1937, s. 25
  28. ↑ Po zajściach w Czyżewie, wycinek prasowy, 9 stycznia 1937
  29. ↑ Sytuacja w powiecie Wysoko-Mazowieckim, Orędownik, nr 20, 25 stycznia 1937, s. 7
  30. ↑ Zajścia antyżydowskie w Czyżewie, Zbudzona Polska, Kraków, 12 stycznia 1937, s. 1
  31. ↑ a b Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 148. ISBN 83-01-00065-1.
  32. ↑ W. Jemielity, Podziały administracyjne powiatów wysokomazowieckiego i łapskiego w latach 1919–1990 ze Studia Łomżyńskie, tom VII. Łomża 1996 r. s. 108–115.
  33. ↑ Wizyta Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego w Czyżewie. 2007-10-16. [dostęp 2013-01-08].
  34. ↑ Liczba ludności 2013..
  35. ↑ Uchwała XVIII/124/12 Rady Miejskiej w Czyżewie z dnia 3 maja 2012 r. w sprawie ustanowienia herbu, flagi i pieczęci Miasta i Gminy Czyżew oraz zasad ich stosowania.
  36. ↑ Historia Czyżewa dostępna na stronie: www.umczyzew.pl (2012-04-08).
  37. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2023, s. 85 [dostęp 2024-02-10] [zarchiwizowane 2024-01-26] (pol.).
  38. ↑ Tamże, s. 29–30.
  39. ↑ Czyżew w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  1. ↑ Izrael Baran (lat 58) i Zelig Jeleń (lat 36); Ponadto 42-letnia Józefa Gwardiakowa zmarła w wyniku przypadkowego postrzału z broni policjanta.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Miasta województwa podlaskiego
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne

Czyżew
Części miasta wg TERYT
Części historyczne (ha)
Częściowo włączone
do Czyżewa w 2011 (ha)

Herb Czyżewa

Gmina Czyżew
Miasto
Wsie
Inne

Powiat wysokomazowiecki
Miasta
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Herb powiatu wysokomazowieckiego

Powiat ostrowski (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czyżew&oldid=75374164”