23 mm armata przeciwlotnicza ZU-23-2

ZU-23-2

ZU-23-2 na wystawie w Muzeum Artylerii w Petersburgu
Dane podstawowe
Państwo	ZSRR
Rodzaj	samoczynna armata przeciwlotnicza
Historia
Produkcja seryjna	od 1960
Dane taktyczno-techniczne
Kaliber	23 mm
Nabój	23 × 152B mm
Donośność	zasięg skuteczny przeciw celom: powietrznym – 2500 m lądowym – 2000 m
Prędkość pocz. pocisku	970 m/s
Długość	4,57 m
Szerokość	1,83 m
Wysokość	2,87 m
Masa	950 kg
Kąt ostrzału	kąt obrotu: 360 stopni ; podniesienia: od −10 do +90 stopni
Szybkostrzelność	teoretyczna 2000 strz./min, praktyczna 400 strz./min
Obsługa	5 osób
Multimedia w Wikimedia Commons

23 mm armata przeciwlotnicza ZU-23-2 – radziecka podwójnie sprzężona, holowana armata przeciwlotnicza, produkowana od lat 60. XX wieku. Uznawana za najpopularniejszą armatę przeciwlotniczą na świecie okresu powojennego. Produkowana na licencji i rozwijana także w Polsce, gdzie na jej bazie skonstruowano zestawy rakietowo-artyleryjskie ZUR-23-2 Jodek.

Armata powstała w Związku Radzieckim w 1960 roku. Wywodziła się z prototypowego działka lotniczego TKB-494 opracowanego w biurze konstrukcyjnym CKB-14 w Tule pod kierunkiem Nikołaja Afanasjewa i Nikołaja Makarowa (konstruktorów działka AM-23), strzelającego silniejszą amunicją działka WJa-23^[1]. Po wydłużeniu lufy i innych modyfikacjach powstała armata TKB-507 (indeks GRAU 2A14), która posłużyła do skonstruowania podwójnie sprzężonego działka przeciwlotniczego pod wojskowym oznaczeniem ZU-23-2^[1]. Równolegle skonstruowano poczwórnie sprzężoną wersję samobieżną ZSU-23-4^[1].

Przeznaczona jest do zwalczania celów nisko lecących w odległości do 2,5 km. Może również razić cele lekko opancerzone lub siłę żywą. Wykorzystywana jest do bezpośredniej osłony wojsk i ważnych obiektów przed atakiem z powietrza. Broń jest używana przez wszystkie kraje byłego Układu Warszawskiego (z wyjątkiem Czechosłowacji) i inne państwa niegdyś współpracujące z ZSRR.

Broń działa na zasadzie odprowadzania części gazów prochowych przez boczne otwory w lufach. Każda z armat jest zasilana z taśmy o pojemności 50 nabojów. Celowanie odbywa się za pomocą przyrządów optyczno-mechanicznych. Lufy są szybkowymienne (wymiana trwa teoretycznie ok. 14 sekund), ryglowane przez zamek klinowy o ruchu pionowym. Wyposażona jest w optyczno-mechaniczny celownik wektorowy ZAP-23, używany podczas strzelania do celów powietrznych o prędkościach do 300 m/s^[2], oraz celownik optyczny T-3.

ZU-23-2 może być przewożony za pomocą różnych nośników, np. samochodów ciężarowych Ural-375D lub Star 266 (Hibneryt).

Do strzelania wykorzystuje się amunicję 23×152 mm przeciwpancerno-zapalająco-smugową (188,5 g) (API-T) oraz odłamkowo-zapalająco-smugową (190 g) (HEI-T). W polskich zakładach ZM Mesko powstały nowe typy amunicji: podkalibrowa przeciwpancerna z rdzeniem stabilizowanym obrotowo APDS-T o masie 103 g i z rdzeniem fragmentującym FAPDS-T. Masa naboju to 450 g. Wzrosła prędkość pocisku oraz donośność skuteczna z 2000 m do 3000 m^[3]. Ich partie próbne wykonano w 2007 roku^[3].

Armata ZU-23-2 została wprowadzona do produkcji licencyjnej w Zakładach Mechanicznych w Tarnowie w 1972 roku^[2]. Polscy konstruktorzy prowadzili następnie prace nad zwiększeniem możliwości armaty. Prace prowadzono w dwóch kierunkach: wprowadzenia nowocześniejszych celowników umożliwiających zwalczanie celów szybkolecących oraz integracji armaty z naprowadzanymi na podczerwień pociskami rakietowymi bliskiego zasięgu. W efekcie powstał zestaw artyleryjsko-rakietowy ZUR-23-2S Jod, produkowany od 1987 r., a wprowadzony na uzbrojenie Wojska Polskiego od 1988 roku^[2]. Łączy on armatę ZU-23-2 z podwójną wyrzutnią pocisków przeciwlotniczych bliskiego zasięgu 9K32 Strzała-2M. Wprowadzono także celownik tachometryczny GP-1R, opracowany w WITU i produkowany przez łódzki Prexer^[2]. Obsługa zmniejszyła się z 5 do 4 osób. Zestaw może zwalczać cele oddalające się w odległości do 2800 m, a zbliżające się w odległości do 4200 m, na wysokości od 50 do 2300 m^[2].

W latach 90. opracowano nowszy celownik tachometryczny GP-03/WK, który wszedł na wyposażenie w 1994 roku, dla armaty ZU-23-2T Jodek^[4]. Wersja tej armaty nie weszła jednak do produkcji^[2]. Od 2002 roku do produkcji wszedł natomiast nowy zestaw artyleryjsko-rakietowy ZUR-23-2KG Jodek-G ze skuteczniejszymi pociskami Grom, elektrycznymi napędami naprowadzania i celownikiem kolimatorowym CKE-2 produkcji Prexera^[2]. W 2007 roku zakłady Mesko wdrożyły do produkcji nową amunicję podkalibrową APDS-T i FAPDS-T własnego projektu^[3]. Zasięg zwalczania celów wzrósł do 5500 m, a przedział wysokości wzrósł od 10 do 3500 m^[2]. Wersją celownika kolimatorowego nie współpracującą z pociskami rakietowymi jest celownik CKE-1^[4]. Za ich pomocą można zwalczać cele o prędkości do 500 m/s^[4]. Wersją eksportową zestawu dla Indonezji, przystosowaną do współpracy z zewnętrznymi systemami kierowania ogniem, jest ZUR-23KG-I, z celownikiem CKE-2I^[2][4]. Od 2005 roku na wyposażenie weszły celowniki kolimatorowe z noktowizorem pasywnym CKE-1N i CKE-2N, a od 2016 z termowizorem CKE-1T^[4][5]. Celowniki te montowane są także na armatach nie przystosowanych do pocisków kierowanych, jak ZU-23-2K^[4]. W 2007 roku zakończono prace nad bardziej zaawansowanym kolimatorowym celownikiem programowalnym CP-1 z dalmierzem laserowym i torem noktowizyjnym, opracowanym przez Prexer przy współpracy z WAT, który następnie wszedł na uzbrojenie Wojska Polskiego^[4]. Propozycją ZM Tarnów, prezentowaną w 2004 roku, był system artyleryjski ZU-23-2E, w którym poszczególne armaty miały jedynie awaryjne celowniki pierścieniowe, natomiast były przystosowane do zdalnego kierowania ogniem przez system FC-1 z głowicą obserwacyjną^[6]. Zestawy ZUR-23-2KG z celownikiem w wersji eksportowej CKE-2I używane są również przez Indonezję^[5].

Opracowano następnie zestaw artyleryjsko-rakietowy ZUR-23-2SP Jodek z głowicą optoelektroniczną GOS-1, z kamerą termowizyjną, telewizyjną i dalmierzem laserowym, który wszedł w skład przeciwlotniczego systemu rakietowo-artyleryjskiego (PSR-A) Pilica, przeznaczonego do obrony baz lotniczych^[7]. Używa on celownika programowalnego CP-1SP^[4]. Wojsko Polskie zamówiło sześć baterii systemu Pilica, każda z sześcioma zestawami, wozem dowodzenia i stacją radiolokacyjną, dostarczane od 2020 roku^[7]. Produkowany był także eksportowy wariant armaty ZU-23-2CP z prostym celownikiem pierścieniowym (rakursowym), dla krajów z klimatu tropikalnego suchego^[8].

W Chińskiej Republice Ludowej produkowana jest kopia ZU-23-2 przekalibrowana na amunicję 25 mm jako armata Typ 87^[9]. Istnieje również w wersji zestawu artyleryjsko-rakietowego, z dwoma przenośnymi wyrzutniami pocisków bliskiego zasięgu, montowana na samochodzie terenowym LSV^[9].

Armata ZU-23-2 uznawana jest za najpopularniejszą armatę przeciwlotniczą na świecie^[2]. Używana była przede wszystkim przez ZSRR i kraje Układu Warszawskiego, a także liczne kraje, którym ZSRR dostarczał uzbrojenie, zwłaszcza afrykańskie i azjatyckie.

•  Afganistan
•  Algieria - 100^[10]
•  Armenia
•  Azerbejdżan
•  Bangladesz
•  Bośnia i Hercegowina - 30^[10]
•  Burundi
•  Białoruś - 128
•  Kambodża
•  Chiny - Typ 85 i Typ 87
•  Republika Zielonego Przylądka - 12^[10]
•  Kuba
•  Cypr
•  Dżibuti - 10^[10]
•  Ekwador - Typ 80^[11]
•  Egipt
•  Estonia
•  Etiopia - 10
•  Finlandia - 1,100
•  Gabon - 24
•  Grecja - 200
•  Gruzja - Około 200, 40 zamontowanych na MT-LB, niektóre są zamontowane na ciężarówkach ZIŁ-131 i okrętach wojennych.
•  Gwinea Bissau - 18^[10]
•  Ghana - 5^[10]
•  Indie - 800 zmodernizowanych
•  Indonezja - 4 ZUR-23-KG-I jako część systemu "Kobra" AD dla TNI-AU^[12][13] + 18 Jako część systemu Giant Bow II AD dla TNI-AD^[14][15]
•  Iran
•  Irak - Używa polskich i bułgarskich dział MT-LB
• ISIS
•  Izrael^[16] Zdobyte z arabskich armii podczas konfliktu arabsko-izraelskiego.
•  Węgry
•  Laos - 2
•  Łotwa - 3 ZU-23-2MR Wróbel II.
•  Liban - 100^[10], głównie zamontowane na M113 APC do podparcia ognia na podłożu i obrony powietrznej.
•  Libia - 450, zdobytych przez Narodowa Armia Wyzwoleńcza i zamontowano je na furgonetkach.
•  Mauretania - 20^[10]
•  Maroko - 90^[10]
•  Mołdawia - 28^[10], Niektóre zamontowane na BTR-D.
•  Mali
•  Mongolia
•  Mozambik - 150
•  Mjanma - 380 Typ 87
•  Namibia
•  Nikaragua - 20
•  Nigeria - 20
•  Pakistan - 5,200
•  Peru - 80^[10]
•  Polska - 444 ZUR-23-2 + niektóre wersje morskie.
•  Rosja
•  Sahara Zachodnia - 50
•  Południowa Afryka - 36 "Zumlac" na opancerzonej ciężarówce SAMIL 100. Zdobyte w Angoli w latach osiemdziesiątych^[17].
•  Somalia
• Puntland^[18]
•  Somaliland
•  Sri Lanka
•  Syria
•  Tanzania - 40^[10]
•  Uganda - 5
•  Ukraina
•  Stany Zjednoczone - Tylko do testów
•  Wenezuela - 300 ZU-23ZOM 1-4
•  Wietnam
•  Jemen - 200
•  Zimbabwe - 5

•  ZSRR
•  Grenada - 12
•  NRD
•  Rodezja - 12

• ZU-23-2M Wróbel
• ZU-23-2MR Wróbel II

Zobacz galerię związaną z tematem: 23 mm armata przeciwlotnicza ZU-23-2

• Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo WiS, 1994, s. 251–252. ISBN 83-86028-01-7.
• „Dwudziestkitrójki” z Tarnowa. „Nowa Technika Wojskowa”. 9/2010, s. 76–78, wrzesień 2010. Warszawa: Magnum-X. 
• Michał Nita. Celowniki przeciwlotnicze PREXER-a. „Nowa Technika Wojskowa”. 9/2018, s. 39-44, wrzesień 2018. Warszawa: Magnum-X. ISSN 1230-1655.