Utilitarisme

L'utilitarisme es un camp terroic de la moralitat, basat sus la maximizacion de l'utilitat per la societat o l'umanitat. La moralitat de quina que siá accion o lei donará per son utilitat a la societat.

Se pòt sovent resumir l'utilitarisme a partir del principi d'utilitat coma «lo maximum de benestar pel mai grand nombre de personas».

L'utilitarisme es tant una teoria sul benestar que sul çò qu'es juste. Coma teoria sul benestar, l'utilitarisme defend qu'es bon que totes supausam d'una mai granda utilitat, es a dire, plaser, preferéncia-satisfaccion, o una lista objectiva de valors. Coma teoria sus çò qu'es juste, l'utilitarisme pren en compte las consequéncias de l'acte, e afirma que l'acte juste serà aquel que totes supausam d'una mai granda utilitat.

Fòrça teorias utilitaristas defendon lo benestar maximum pel mai grand nombre de personas possible. L'utilitaritarisme negativista crei necessari de promòure la mendre quantitat de dolor o de damatge pel mai grand nombre de personas possible. Los defensors d'aquela interpretacion de l'utilitarisme argumentan que se tracta d'una formula etica pus eficaça, perque i a mai de possibilitats de crear damatge que de crear benestar, e los damatges mai grands an mai grandas consequéncias que los bens mai grands.

Las basas filosoficas de l'utilitarisme remontan a las òbras de Richard Cumberland e David Hume, encara a la Grècia Antica amb Parmenides, mas formalament lo paire foguèt Jeremy Bentham, qu'afirmèt que lo plaser e la dolor èran los unics absoluts del monde: «la natura sometèt l'òme al govèrn de dos sobeirans: lo plaser e la dolor». De per aquí escriguèt la règla de l'utilitat: lo benestar es çò que dona lo pus grand bonaür al mai grand nombre de personas. Mai tard, realizant que la formulacion aviá dos maximums diferents, e benlèu concurrents, contunhèt simplament a parlar del "principi del benestar mai grand".

Tant la filosofia d'Epicur qu'aquela de Bentham se pòdon considerar coma dos tipes de consequencialisme edonista, perque jutjan la correccion de las accions segon lo benestat qu'apòrtan, identificant lo bonaür amb lo plaser. La formulacion de Bentham es un edonïsme egoïsta, perque alara qu'Epicur recomandava de far çò que te fasiá mai aüros, Bentham manten que se deu far çò que farà aüros la majoritat.

John Stuart Mill es, el, responsable del concèpte d'utilitat, amb son celèbre e brèu libre Utilitarisme. Malgrat que Mill èra un utilitarista, sosteniá que totas las formas de plaser an pas la meteissa valor, perque afirmava que «es melhor èsser un Socrates insatisfach qu'un idiòt satisfach». Èra pas en acòrdi amb lo calcul edonista de Bentham, perque considerava que la qualitat es melhora que la quantitat.

L'utilitarisme influiguèt fòrça lo camp de l'economia, subretot la teoria de l'utilitat, que son concèpte tanben es utilizat, pasmens amb un efècte diferent. S'aplica de forma mecanica las teorias marginalistas per explicar lo comportament economic de las personas, atal coma las mesuras mai justa (en general, tenents del laissez faire (daissar far)).

Dins lo camp de la biologia, se considèra lo plaser coma un guida natural cap a la santat fisiologica e un cambi evolutiu benefactor. Herbert Spencer, amb son Data of Ethics, formulèt definitivament los principis de libertat sus una basa biologicoeconomica, i apondent la teoria quantitativa de la libertat: la pus granda libertat per l'individú es compatibla amb l'egala libertat pels autres.

D'autres formas d'utilitarisme foguèron prepausadas. La tradicionala es aquela de l'utilitarisme de l'acte, qu'afirma que lo melhor acte es aquel que pòrta la mai granda utilitat. Un autre biais de lo veire es lo de l'utilitarisme de las nòrmas, que considèra coma melhor l'acte d'aquel qu'emergís una nòrma que pòrta la mai granda utilitat.

Per comprendre los melhors concèptes, se poiriá considerar los scenaris seguents: un cirurgian a sièis pacients: un a besonh d'un fetge, un autre d'un pancreas, lo tresen d'una vesicula biliara e dos an besonh d'un ren. Fin finala, un sieisen ven d'èsser operat d'apendiciti. Deu lo mètge tuar lo sieisen pacient e transplantar sos organs als autres? O al contrari deu daissar morir los autres cinc? Una concepcion classica de l'utilitarisme de l'acte nos forçariá a nos destriar per la primièra opcion.

Un utilitarista de las nòrmas fixariá la norma abans l'acte d'esperel (tuar lo sieisen pacient). Dins aquel cas la nòrma seriá: «se un cirurgian pòt tuar una persona relativament sana per transplantar sos organs levat qu'una persona que n'a besonh vitalament, se lo deurà far». Evidentament, institucionalizar aquela nòrma dins la societat provocariá mai de consequéncias negativas que positivas: las personas relativament sanas evitarián d'anar a l'espital, las operacion vendrián riscadas, eca. Doncas, un utilitarista de las nòrmas diriá que se deu crear una norma opausada a aquela, que garentisca que se pòscan pas far damatges als organs de las personas sanas per los donar a d'autres. Alara, se lo cirurgian matariá lo sieisen pacient, seriá pas juste.

Fòrça utilitaristas argumentarián que l'utilitarisme pasmens cabe los actes, mas tanben d'exigéncias e disposicions, de prèmis e de castigs, de règlas e d'institucions. Un còp aquò reconegut, l'utilitarisme ven una teoria morala pus complèxa e rica, que s'armoniza mai amb nòstras institucions moralas.

L'utilitarisme de Pareto dins lo monde economic, definís l'utilitarisme en tèrmes de satisfaccion de las preferéncias. Los utilitaristas de la preferéncia afirman que lo juste es far çò que produsís las melhoras consequéncias, mas definisson las melhoras consequéncias en tèrmes de satisfaccion de las preferéncias, que poirián inclure, dins lo cas del cirurgian, de concèptes coma la reputacion davant l'edonisme pur.

Tanben aplicat a l'exemple precedent, apareis lo concèpte paretian de la satisfaccion, segon qu'aquela se pòt pas quantificar, nimai comparar diferents individús. Alara, cap d'element racional nos permetriá de decidir, dins una vision d'utilitarisme de l'acte, s'es melhor de tuar lo sieisen pacient e de salvar los autres, o lo contrari. Prepausa coma causida d'accion la cèrca de l'eficiéncia de Pareto.

Las criticas de l'utilitarisme sovent argumentan qu'aquela vision se fa front a fòrça problèmas, un d'aqueles es de comparar l'utilitat entre diferentas personas. Fòrça dels primièrs utilitaristas pensavan que lo bonaür se poiriá mesurar quantitativament, e èsser comparat mejans de calculs, encara que degun i capitèt.

S'argumentèt que lo bonaür de las personas se pòt pas mesurar, e que alara aquel càlcul es impossible, pas dins la practica, nimai en principi.

• A aquela critica los utilitaristas respondon fasent apèl a l'empatia e a de principis biològics, atal coma exemples extrèms: segon aquelas teorias, la mòrt de milèrs de personas seriá pas pièger que la d'una sola.

L'utilitarisme tanben foguèt criticat per arribar a de conclusions contrarias "a la morala" e al "sens comun". Per exemple, s'èrem forçats de causir entre salvar nòstre pròpri filh, o dos que coneissèm pas, la majoritat de las gents causirián de salvar lor pròpri filh. En cambi, un utilitarisme non paretian causiriá, el, de salvar los autres dos, perque an mai grand potencial d'èsser aüros qu'un sol.

• Los utilitaristas respondon que l'argument del "sens comun" foguèt utilizat per justificar fòrça posicions controvertidas, e que la nocion de "sens comun" vària segon l'individú, decision que pòscan pas èsser utilizat coma basa d'una morala collectiva. E mai, cal dire que l'utilitarisme normatiu respond perfectament a l'exemple mencionat.

John Rawls refusa l'utilitarisme, lo normatiu coma aquel dels actes, perque aquel fach que los dreches dependon de las bonas consequéncias que se volon, e «aquò es incompatible amb lo liberalisme». Se tracta d'una postura subretot jusnaturalista, que considèra que los dreches an una origina naturala. A la critica jusnaturalista s'argumenta que, per exemple, se l'esclavatge o la tortura èran bons per tota la populacion, poirián èsser justificats teoricament per l'utilitarisme. Rawls defend que l'etica politica deu partir de la posicion originala.

• La risposta utilitarista, levat la concepcion paretiana, sosten que Rawls pren pas en compte los efèctes indirèctes de l'acceptacion de politicas inumanas, atal poirián èsser un sentiment d'inseguritat, e que alara resulta impossible qu'aquelas politicas sián bonas per la collectivitat. Tanben critican fortament la concepcion jusnaturalista, que considèran un mite e un biais de religion modèrna.

Cal dire que la majoritat de las criticas cap a l'utilitarisme son dirigidas a l'utilitarisme dels actes segon Bentham, e qu'es possible pels utilitaristas de las nòrmas, o los benthamians, d'arribar a de conclusions que sián compatiblas amb aquelas criticas. De fach, John Stuart Mill considerèt Immanuel Kant coma utilitarista de las nòrmas. Segon Mill, los imperatius categorics de Kant pasmens an de sens dins los cases de violéncia, se prenèm en compte las consequéncias de l'accion. Kant afirma que viure egoïstament pòt pas èsser universalizat, perque totes necessitam l'afècte dins un moment o un autre. Segon Mill aquel argument se basa sus las consequéncias. Se pòt observar que qualques formas d'utilitarisme son potencialament compatiblas amb lo Kantisme e d'autras filosofias moralas.

R.M. Hare es un autre exemple d'utilitarista qu'adaptèt sa filosofia al kantisme. Basa pas sa teoria sul principi d'utilitat, mas crei que podèm far de consideracions utilitaristas, consequéncias, a l'ora de formular de causidas universalas. Aquela filosofia se nomena perspectivisme universal.

• (ca) Alcoberro, Ramon. L'utilitarisme. Barcelona: EdiUOC, 2007.
• (es) Guisán, Esperanza. Una ética de libertad y solidaridad. Rubí (Barcelona): Antrophos, 2008.

Dossier Utilitarisme web del Dr. Ramon Alcoberro