Imperialisme

L'imperialisme que designa doas causas diferentas. Dins son sens premier, es l'organizacion militara, politica, sociala e culturala que permet la conquista e lo mantenement d'un empèri. Sa definicion e sei capacitats d'adaptacion son d'elements importants dins lei mecanismes d'aparicion e de disparicion deis estats.

Dins son sens segond, es una teoria desvolopada a partir de la fin dau sègle XIX per lo movement revolucionari per descriure lo foncionament dau sistèma capitalista e son evolucion. Es una basa de la denòncia actuala dau colonialisme e dau poder tròp important de certanei companhiás multinacionalas dins lo quadre de la globalizacion.

L'usatge tecnic dau tèrme « imperialisme » designa l'ideologia d'unificacion politica desvolopada per una poissança conquistarèla per assemblar sota sa dominacion un ensemble de pòbles inicialament independents e, sovent, diferents. D'efiech, lei diferenteis empèris coneguts presentan de trachs comuns. Lo premier es una origina militara, es a dire que son eissits de l'accion d'un elèit militar que capitèt de conquistar e de conservar per fòrça un territòri donat. Puei, aparéis lo besonh d'administrar e d'estabilizar aquel espaci. Aquò mena generalament a l'aparicion d'institucions que s'agregan a la classa militara (ministèris, burocràcia, foncionaris, sabents...). Enfin, d'elements culturaus pòdon permetre d'unificar lei pòbles conquists dins un ensemble novèu. Per exemple, pòu èsser question de la difusion ò de l'imposicion d'una lenga ò d'una religion novèla.

Aquel imperialisme es una dimension majora de l'istòria umana que permet de mantenir en plaça, de modificar ò de destrurre una societat. Ansin, foguèt probablament inventat per lo premier empèri vertadier, l'Empèri d'Akkad, que dominèt Mesopotamia entre lei sègles XXIII e XXII avC. Dins lo cas contrari, l'empèri format per l'elèit militar se fragmenta mai ò mens rapidament siá en causa d'una ataca exteriora siá en causa de la multiplicacion dei revòutas intèrnas.

Un exemple famós de sistèma imperialista eficaç es aqueu que sostenguèt l'expansion e la subrevida de l'Empèri Roman. Foguèt principalament fondat per la superioritat militara de la legion romana, la capacitat de Roma d'administrar de territòris alunchats e la difusion dau modèl sociau roman, especialament aqueu dau ciutadanatge. La conquista d'Occitània per França es un autre exemple d'imperialisme en despiech d'un projècte iniciau mens precís d'aqueu dei Romans. Pasmens, veguèt la somission progressiva dei senhors occitans pus poderós per la monarquia francesa entre lei sègles XIII e XV, la creacion d'una administracion au servici dau rèi e, finalament, lo remplaçament de l'occitan per lo francés (principalament a partir dau sègle XIX).

Dins lo sens ideologic, lo mot « imperialisme » dos ensembles de teorias d'inspiracion marxista destinadas a descriure lei dificultats dau capitalisme e a sostenir l'esfòrç dei movements qu'assaian de lo combatre. Lo premier ensemble es liat au periòde coloniau e lo segond, aparegut durant la Guèrra Freja, es basat sus l'organizacion economica modèrna. Dins aquò, segon lo contèxte, es encara possible d'utilizar la premiera dins l'encastre dau neocolonialisme.

L'aparicion de l'usatge ideologic dau tèrme « imperialisme » es una consequéncia dau desvolopament de la critica marxista dau capitalisme. A per objectiu de resòuvre certanei dificultats teoricas liadas a d'insufiséncias de la pensada de Marx pertocant l'evolucion dau capitalisme. D'efiech, per l'autor dau Manifèst del Partit comunista, aqueu sistèma aviá doas feblessas irreductiblas que devián causar son afondrament. La premiera èra l'exclusion progressiva de la màger part dei trabalhaires en defòra de l'esfèra productiva, çò que menava a la pauperizacion dei massas. La segonda èra lo fenomèn de baissa dau taus tendanciala de profiech entraïnada per la necessitat per lo capitalista d'investir de capitaus totjorn mai importants per mantenir la competitivitat de sa companhiá. Òr, a la fin dau sègle XIX, la capacitat de resisténcia dau capitalisme èra un fach ben establit e foguèt donc necessari d'afinar sa descripcion e de precisar son evolucion.

John Atkinson Hobson (1858-1940), Rudolf Hilferding (1877-1941), Rosa Luxemburg (1871-1918) e Lenin (1870-1924) foguèron leis actors principaus de la reflexion sus l'imperialisme^[1]. Per aquò, s'interessèron a la concentracion de la poissança financiera entre lei mans dei bancas e a l'expansion coloniala europèa. Lo fondament de la teoria imperialista foguèt de considerar que lo capitalisme desgatjava en permanéncia d'excedents tròp importants per èsser absorbits per l'economia dei país desvolopats. Lo colonialisme èra ansin un biais per lo capitalisme de trobar de possibilitats d'investiments e de mercats novèus e de defugir una crisi sistemica.

Aquela teoria permetiá de mantenir lo principi de l'afondrament finau dau capitalisme en causa de sei contradiccions intèrnas. D'efiech, l'aspècte finit dau mond permetiá pas ai poissanças capitalistas de trobar una solucion permanenta ai problemas identificats per Marx. De mai, la mesa en plaça d'una esfèra coloniala necessitava la creacion d'un otís militar pron poderós per sometre lei pòbles colonizats e alunchar leis ambicions deis estats rivaus. Lo concèpte d'imperialisme foguèt donc integrat a la doctrina revolucionària e fòrça utilizat per explicar lei tensions entre lei poissanças europèas de la fi dau sègle XIX ò l'origina de la Premiera Guèrra Mondiala (1914-1918) e per justificar lei luchas de liberacion anticoloniala.

L'ideologia imperialista desvolopada avans 1939 conoguèt d'evolucions importantas après la fin de la Segonda Guèrra Mondiala. Lo pus important foguèt la reorganizacion de la geopolitica mondiala a l'entorn de dos pòls antagonistas gropant, d'un caire, lei poissanças capitalistas menadas per leis Estats Units e, d'autre caire, lei poissanças socialistas dirigidas per l'Union Sovietica. Òr, aquela aliança deis estats capitalistas demenissiá lo risc de guèrra entre poissanças colonialas, element major dau premier colonialisme. De mai, franc de quauqueis excepcions (Argeria, colonias portuguesas...), lei poissanças colonialas mobilizèron pauc de ressorsas per defendre sei colonias^[2]. Lor possession èra donc pas considerada coma una causa vitala per lo mantement dau sistèma capitalista. Au contrari, maugrat la pèrda deis empèris coloniaus, lei país d'Euròpa Occidentala conoguèron una prosperitat economica sensa precedents de la fin deis ans 1940 ais ans 1970. Enfin, l'actitud de l'URSS, qu'aviá annexat una partida de l'Euròpa Centrala dins son esfèra d'influéncia, pausava tanben un problema per lo movement revolucionari.

Aqueleis evolucions necessitèron donc d'amainatjar la teoria imperialista. Lei transformacions dau capitalisme durant la segonda mitat dau sègle XX e l'aparicion de la globalizacion foguèron lei basas d'aquela reflexion. D'efiech, pendent aqueu periòde, apareguèron de companhiás novèlas, dichas multinacionalas, qu'agantèron de talhas sensa precedents dins l'istòria. Necessitant d'investiments considerables per se formar, cèrcan generalament d'investir l'esfèra dei poders publics per defendre seis interès, dominar l'administracion estatala e, finalament, dictar sa volontat a la societat. Dins mai d'un cas, aquel esfòrç s'acompanha d'una utilizacion dei mejans deis estats desvolopats per mantenir en plaça leis interès dei multinacionalas dins lei país paures eissits de la decolonizacion. Dins de cas extrèms, certanei multinacionalas participèron a de còps d'estat còntra de govèrns legitims en destabilizant l'economia ò en sostenent de regims autoritaris anticomunistas (Iran en 1953, Chile en 1973...). Ansin, en causa d'aquela poissança novèla, lei multinacionalas venguèron la basa de l'imperialisme novèu.

Dempuei la disparicion de l'Union Sovietica e l'emergéncia de China coma superpoissança mondiala, la teoria de l'imperialisme conoís d'evolucions per integrar lei darriereis evolucions dau sistèma internacionau. En particular, dèvon èsser considerats l'aparicion de centres novèus (Brasil, Sud-Africa, Índia...), lo desvolopament de l'influéncia chinesa e sa confrontacion amb l'imperialisme estatsunidenc.

• Antiimperialisme.
• Capitalisme.
• Colonialisme.
• Empèri.
• Globalizacion.
• Neocolonialisme.

• (fr) Rudolf Hilferding, Le Capital financier, 1910.
• (fr) Shusui Kotoku, L'impérialisme, le spectre du XXe siècle, CNRS, 2008.
• (fr) Rosa Luxemburg, L'Accumulation du capital, contribution à l'explication économique de l'impérialisme, 1913.
• (fr) Charles Zorgbibe, L'impérialisme, PUF, 1996.

1. ↑ En parallèl, aquela crisi au sen dau movement revolucionari encoratjèt l'aparicion de movements pus moderats desirós de trobar de compromés amb un sistèma capitalista desenant percebut coma duradís.
2. ↑ Au contrari, dins certanei cas, foguèt la metropòli que decidèt de proclamar l'independéncia de sei colonias.