Blu-ray

Lo disc Blu-ray o (en)Blu-ray Disc (abreviacion oficiala BD) es un format de disc numeric brevetat e comercializat per l’industrial japonés Sony permetent de servar e difusar de videogramas de Nauta Definicion. Lo seu nom ven del tipe de rai lasèr qu'espleita, de color espectrala pròcha del blau.

Los primièrs prototipes de discs Blu-ray sortiguèron en octobre de 2000^[1], e lo primièr lector prototipe en abril de 2003 al Japon^[2].

Lo seu principal concurrent, l'HD DVD lança par Toshiba amb le sosten de Microsoft foguèt oficialament abandonat en febrièr de 2008^[3]. Pauc après, Toshiba rejonguèt oficialament le consortium Blu-ray e presentèt a l'IFA de 2009 sa primièra platina Blu-ray, la BDX2000E.

Existís de lectors e d'enregistradors-lectors Blu-ray de salon e de lectors e enregistraires Blu-ray destinats a equipar los ordinators. Los aparelhs Blu-ray devon permetre la lectura dels DVD vidèo e dels CD Audio (compatibilitat descendenta).

« Blu-ray » ven simplament de la tecnologia utilizada per legir e gravar las donadas: « Blue » (blau) e « ray » (rai lasèr). Segon la Blu-ray Disc Association, l’ortografa « Blue-ray » foguèt retirada per poder depausar la marca^[4].

• Lo nom complet es « Blu-ray Disc », e non pas « Blue-ray Disk »^[4];
• Lo nom cort es « Blu-ray » e non pas « Blu-Ray » o « Blue-ray »^[4] ;
• L’abreviacion corrècta es « BD » (per « Blu-ray Disc »^[5]), e non « BR » o « BRD »^[4].

Lo Blu-ray espleita un rai laser blau-violet (longor d'onda: 405 nm), d’obertura numerica nauta (0,85). Al respècte amb lo lasèr infraroge (longor d’onda: 780 nm) d’obertura numerica 0,45 utilizat pel CD e le lasèr roge (longor d’onda: 650/635 nm) d’obertura numerica 0,6 utilizat pel DVD. Lo Blu-ray permet de servar mai d’informacions sus la meteissa superfícia mercé a un rai mai prim (diamètre del punt laser: 290 nm) indusent de regas de gravadura mai pichonas e mai serradas (escart: 320 nm) e d'alveòlas mai cortas (longor minimala: 149 nm — 135 nm pel modèl 27 Go ara abandonat). Los primièrs aparelhs pel public integrant aquela tecnologia apareguèron fin de 2006 e 2007, coma dins la PlayStation 3.

Existisson diferentas foncions suls discs Blu-ray. Pr'amor que lo lector de discs Blu-ray utilizat siá compatible amb la foncion demandada.

BD-Live

Aquela foncion permet de connectar lo lector Blu-ray a Internet podent apondre de contengut al programa pendent sa lectura. Pòt èsser d'anecdòtas sul filme, d'una nòva pista sonòra, d'un jòc, de scènas ineditas, de nòus sostítols, d'un documentari exclusiu, d'entrevista, de comentaris, etc. Existisson encara d'autras possibilitats coma la compra de produchs derivats. Totas las grandas companhiás cinematograficas creson pas mai a l'avenir del BD-Live e la fin es ineluctable.

MovieIQ

Aquela foncion espleita le BD-Live e es desvelopada per Gracenote. MovieIQ permet als utilizaires d'accedir en temps real a una basa de donadas en linha amb la connexion Internet presenta suls lectors Blu-ray Profile 2.0. I a d'informacions sul filme, lo realizator, los actors, eca.

SeasonPlay

Aquela foncion Blu-ray mesa al punt per Buena Vista Home Entertainment a per objectiu de permetre de totjorn saber ont n'essem dins la sason e de tornar a la lectura al bon moment, quitament se lo disc foguèt retirat del lector.

Cinechat

Aquela foncion Blu-ray permet amb la connexion BD-Live de discutir en linha en surimpression del filme. Aquela foncion es editada per Sony Pictures Home Entertainment.

Facebook

Aquela foncion desvolopada per la Warner permet a l'utilizaire d'importar sa lista d'amics dins lo mitan del BD-Live^[6].

BD-Java

Es un mitan de desvelopament interactiu derivat de Java. Dona accès suls discs compatibles a de foncions coma l'imatge dins l'imatge (Picture In Picture), la connexion a Internet per recuperar lo contengut suplementari o las informacions dins la memòria del lector. Es complementari a la foncion BD-Live.

Coma pels lectors DVD e segon lor zòna de comercializacion, los lectors Blu-ray intègran un verrolh electronic, que venon incompatibles amb los discs comprats fòra de las zònas que son previst. Atal, tres zònas geograficas son definidas pel Blu-ray:

• Region A: subretot lo continent american, una partida de l’Asia del Sud-Èst e d’Oceania
• Region B: l’Euròpa, l’Africa, l’Austràlia e rèsta de l’Oceania
• Region C: lo blòt rus e eurasian, Índia e Asia.

Es utilizat per la segmentacion del mercat, per la discriminacion pel prètz, mas permet tanben als estúdios de cinèma de contrarotlar los diferents aspèctes de la liurason (coma lo contengut ea la data de sortida) en foncion de la region.

Los discs pòdon tanben èsser produchs sens la region de codatge, de biais que pòdon èsser legits per totes los periferics. Los païses dels grands fabricants de discs Blu-ray (Japon, Malaisia, la Corèa del Sud, eca) son dins la meteissa region que las Americas.

A la fin de 2008, près de 70 % de totes los discs èra liurats sens région (« region free »). Qualques estúdios mantenon las zònas de comercializacion, depend dels títols.

Lo BD-ROM specification definís cinc perfils de lector Blu-ray Disc, e tanben pels lectors audio (BD-Audio) que demanda pas de desencodatge vidèo o de BD-java^[7]. Los quatre perfils de lector vidèo (BD-Video) son tenguts d’aver una plana mesa en òbra del BD-java, mas amb diferents nivèls de supòrt material.

Foncion	BD-Àudio	BD-Vidèo
		Grace Period	Bonus View	BD-Live	Blu-ray 3D
	Profile 3.0	Profile 1.0	Profile 1.1	Profile 2.0	Profile 5.0
Memòria persistenta incorporada	Non	64 Kio	64 Kio	64 Kio	64 Kio?
Capacitat de sèrva locala	Non	Facultatiu	256 Mio	1 Gio	1 Gio
Desencodador vidèo segondari (PiP)	Non	Facultatiu	Obligatòri	Obligatòri	Obligatòri
Desencodador àudio segondari	Non	Facultatiu	Obligatòri	Obligatòri	Obligatòri
Sistèma de fichièrs virtual	Non	Facultatiu	Obligatòri	Obligatòri	Obligatòri
Capacitat de connexion a Internet	Non	Non	Non	Obligatòri	Obligatòri

Lo Blu-ray Disc emplec divèrs sistèmas per de la gestion numerica dels drechs^[8],[9].

Advanced Access Content System (AACS) es un estandard per la distribucion de contengut e de gestion dels drechs numerics. Foguèt desvelopat per l'administrator que balha las licéncias, LLC (AACS LA), un consòrci que compren Disney, Intel, Microsoft, Panasonic, Warner Bros, IBM, Toshiba e Sony.

Dempuèi 2006, lo dispositiu patiguèt d'atacs. Lo primièr atac se fondèt sus un logicial client esprovat. E mai, las clau de deschiframent foguèron extrachas dempuèi un lector pauc aparat (WinDVD). Dempuèi las claus foguèron revocadas dins las nòvas versions^[10]. Èra una solucion temporariá e de nòvas claus non encara trencadas devon èsser de contunh realizadas per criptar. Aquela correguda passèt per mai d'un cicles.

BD+ foguèt desvelopat per Cryptography Research Inc e es basat sul concèpte de Self-Protecting Digital Content^[11]. BD + es una pichona maquina virtuala integrada dins los lectors. Permet als provesidors de contenguts d'inclure de programas executables suls discs Blu-ray. Aqueles programas pòdon:

• examinar lo mitan d'acuèlh, per veire se lo lector foguèt damatjat. Cada licéncia de lectura del fabricant deu donar a la BD + una autorizacion que n'i a de traças dins la memòria del lector que permeton d'identificar lors dispositius.
• verificar que lo lector de las claus foguèt pas modificat.
• executar un còde natiu.
• transformar la sortida audio e vidèo.

Las especificacions de la maquina virtuala BD + son disponiblas sonque jos licéncia pels fabricants de dispositius. Una lista dels titulars de permeses comercials a adoptar es disponible sul site Web de BD +.

BD-ROM Mark permet de servar una clau criptografica sus un BD-ROM sens qu'aquela clau pòsca èsser duplicadas cap a un BD-R. Aquel procès es possible mercé a l’usatge d’un format proprietari de BD-ROM, desencodable unicament amb una nièra especifica, presente suls lectors compatibles.

Cinavia còda dins la pista son un senhal qu'es detectat pel material. Aquel pòt alara acabar la difusion del contengut s'es pas "autorizat" pel contengut del messatge esteganografic.

Avans de partejar lo mercat naissent de la nauta definicion amb son concurrent HD DVD, los Blu-rayes foguèron introduchs lentament e amb dificultat dins los fogals. Ambedoas tecnologias nòvas èran en efècte costosas mas tanben font d’inseguretat: causir l’un dels dos formats èra far una escomesa sus l'avenir car èra pas certan qu’un d'aqueles formats se mantenga longtemps.

Pasmens, la partida del marcat dels Blu-ray sul sector nauta definicion passava davant ja fin de 2007, aquela de l'HD DVD, que sián pels discs venduts que pels lectors, amb dos Blu-ray venduis per un HD DVD^[12].

A partir de la victòria del mèdia en 2008 (Toshiba abandonèt l'HD DVD lo 19 de febrièr de 2008), fòrça constructors anoncièron la comercializacion de material compatible, e las ventas de Blu-ray constituisson ara la gaireben tota las ventas de mèdia Nauta Definicion.

En Euròpa, las ventas de Blu-ray dos ans après sa sortida fin finala èra superioras a aquelas del DVD a son epòca^[13]. Mas, lo Blu-ray aguèt de mal a capitar. E la PS3 es la sola consola dotada d’un lector de Blu-ray. Las ventas de Blu-ray discs als Estats Units d'America casèron de 40 % en febrièr de 2008, quitament se Sony dich aver aumentar las ventas lo mes seguent de 2 %^[14].

Samsung, pr'amor promotor de la democratizacion del Blu-ray dins los fogals, anoncièt la mort del Blu-ray fins a 2013^[15].

En mai, la tecnologia upscale totjorn mai apreciada pel public constituís una nòva concurréncia pels discs de nauta definicion ^[16]. Amb los lectors DVD equipats de presa HDMI, l’imatge d’un DVD sus una Tele HD es sensiblament melhorat^[16].

En 2008, sonque 9 % de las personas avent pas de lector Blu-ray pensavan ne comprar un^[17]. Los discs Blu-ray demoran cars, pauc nombroses^[17]. Mas, lo ritme mensual de las sortidas Blu-ray s’accelèra.

L'an 2009 marquèt un cambiament vertadièr dins l'istòria del Blu-ray: amb la bassa del prètz plan significatiu de lectors e un catalòg s'enriquissent, lo supòrt es pas vertadièrament un escac e l'aument de las ventas, mai tardiu que previst, es plan real.

La Blu-ray Disc Association anoncièt en decembre de 2009 l'arribada del nòu estandard Blu-ray 3D. Lançat en 2010, permet de visionar de filmes estereoscopics dins una resolucion en Full HD (1080p). La resolucion verticala de l'imatge es de 1080 linhas per cada uèlh.

De fabricants de Television en 3D prepausan de sistèmas 3D amb lunetas passivas full HD^[18]. La resolucion verticala es de 540 linhas per cada uèlh.

Los filmes e discs Blu-ray 3D pòdon èsser legits sonque sus de lectors e ecrans compatibles. Los discs contenon mai de sisas e mai d'espaci de sèrva qu'un disc Blu-ray tradicional. Aquò demanda un sistèma optic mai complèxe del lasèr e una poténcia de tractament mai importanta.

Un disc Blu-ray doble sisa (abreviacion « DL », de l'anglés « Dual-Layer ») conten 50 Go, gaireben:

• 4 oras de vidèo HD al format MPEG-2 amb un debit binari de 25 Mb/s
• 6 oras de vidèo HD al format H.264/MPEG-4 AVC amb un debit binari de 18 Mb/s
• 22 oras de vidèo SD (de l'anglés « Standard Definition ») al format MPEG-2 amb un debit binari de 5 Mb/s (equivalent del DVD, o 25 imatges per segonda a 576 pixels de nautor).

Lo taus de transferiment es de 36 Mbits/s (4,5 Mo/s) pels lectors 1X. Los estandards BD-R (disc enregistrable), BD-RE (reinscriptible) e BD-ROM (lectura sola) fan partit de las especificacions Blu-ray 2.0. Los discs preenregistrats BD-ROM èran disponibles al començament de 2007; lo primièr BD-ROM foguèt gravat en novembre de 2005 (Sony Pictures Home Entertainment).

Lo projècte de far de discs de 100 Go e 200 Go fin finala capitèt; lo disc de 100 Go^[19] utiliza quatre sisas de 25 Go, alara qu'aquel de 200 Go utiliza sièis sisas de 33,3 Go^[20]. Los discs de 100Go son utilizats pel la sèrva dels filmes de 3D.

Lo format BD-ROM especifica tres codècs per la vidèo: MPEG-2 (l'estandard ara utilizat pels DVD), lo codèc H.264/MPEG-4 AVC, e lo VC-1 basat sul codèc Microsoft Windows Media 9. Lo primièr codèc autoriza sonque doas oras de contengut en nauta definicion sus un disc Blu-ray simpla sisa, mas amb los autres codècs un disc simpla sisa pòt contenir près tres oras. L'MPEG-2 nauta definicion a un taus de transferiment de gaireben 25 Mbit/s, alara que los dos autres an un taus de transferiment de gaireben 15 Mbit/s per la vidèo e 3 Mbit/s per l’àudio.

Los discs BD-RE (e per extension los discs BD-R) suportan ara l'MPEG-2 SD e l'MPEG-4 HD mercé a la difusion per la TNT HD enregistrada sens modificacion del senhal d'origina que consèrva atal sa qualitat nativa, lo 16/9 e lo son 5.1 …

Los metòdes d’encodatge del flux àudio inclusisson lo PCM lineara, lo Dolby Digital (que lo Dolby TrueHD de compression sens pèrda), lo DTS (que lo DTS HD, d'en primièr DTS++, de compression sens pèrda).

La necessitat de compatibilitat ascendenta (lectura dels DVD) foguèt presa en compte pels formats audio:

• Coma per las extensions SD del DTS (DTS-ES, DTS-96/24, DTS NEO:6), lo DTS HD conten un flux DTS classic (core DTS). Los aparelhs non compatibles ignoran aquelas extensions.
• Dolby Digital+, conten tanben un senhal core Dolby Digital. Coma pel DTS sufís d'ignorar aquela extension.
• Dolby Digital TrueHD es el radicalament diferent del Dolby Digital mas la nòrma Blu-ray impausa en cas de preséncia d’una benda son TrueHD la preséncia d’una benda son Dolby Digital SD. De notar qu’un certan nombre de platinas recentas sabon tanben convertir los Dolby Digital TrueHD en DTS pels mandar a un amplificador àudio numeric que sauriá pas descodar los formats HD.

Una especificacion per un disc Blu-ray de 8 cm foguèt ja finalizada e aprovada. Ne resulta un disc de 8 cm simpla sisa d'una fácia, capabla de conténer 15 Go, o un còp e mièja la capacitat d’un DVD dobla sisa normal de 12 cm. Aquel format seriá adaptat pels pichons aparelhs portables, coma los lectors vidèo o las camèras numericas.

Un disc ibrid Blu-ray/DVD foguèt desvelopat per JVC e LG e espèran èsser reconegut per l’associacion Blu-ray Disc. Aquó permetent d’utilizar un mème disc dins los lectors Blu-ray e DVD. Los utilizators poirián comprar un sol disc podent èsser legit en definicion normala o en nauta definicion, seguent lo material utilizat. Los utilizators possedisson sonque lo lector DVD poiràn gaitar la vidèo en definicion normala, puèi en nauta definicion quand compraràn un lector Blu-ray.

La tecnologia utiliza una diòda laser foncionant a una longor d'onda de 405 nm d’una color blava (de fach blau violacèu) per legir e escriure las donadas. Los CD e los DVDs convencionals utilizan de lasèrs infraroges e roges de 780 nm e 650/635 nm.

Al respècte de la compara son las colors, la color visibla d’un tube de lutz negre es dominada per las emissions violacèas del mercuri de 435,8 nm. Lo diòde lasèr blau violacèu utilizada pels discs Blu-ray fonciona a 405 nm, plan mai violet (mai pròche de l’extremitat violeta de l'espèctre de la lutz visibla) que la partida visibla de la lutz negra. Un efècte segondari del fach que la longor d’onda siá fòrça pichona es que de materials venon fluorescents, e lo rai apareis coma blanc blavenc se rebat sus una superfícia blanca (coma una fuèlha de papièr). Se las tecnologias futuras projectant l’utilizacion de supòrts fluorescents, los discs Blu-ray foncionan d’un biais similar a aquela dels CD e DVD e utilizan pas la fluorescéncia dels supòrts per legir las donadas.

Lo lasèr blau violacèu a una longor d’onda mai corta qu'aquela dels sistèmas CD o DVD, e aquela reduccion permet de servar mai de donadas sus un disc de meteissa talha (12 cm). La talha minimala del punt ont lo laser pòt èsser focalizat es limitada per la difraccion, e depend de la longor d’onda de la lutz e de l’obertura numerica de la lentilha utilizada per lo realizar. Mermar la longor d'onda (s'aprochant de l’extremitat violeta de l'espèctre), utilizant un sistèma de dobla lentilha amb una obertura numerica melhora (melhora qualitat) e fasent lo disc mai prim per evitar qualques efèctes optics, lo lasèr pòt èsser focalizat fòrça mai precisament sus la superfícia del disc. S'obten de puntatges luminoses mai precises, e atal se sèrva mai d’informacions sul disc dins un meteis espaci. En mai de las amelioracions opticas, lo disc Blu-ray presenta de amelioracions sus l’encodatge de las donadas e l'aprochament de las pistas entre elas, çó que permet de servar encara mai de donadas.

Donat que la tecnologia Blu-ray demanda que la sisa de donadas percorrida pel lasèr blau siá mai pròche de la superfícia qu'aquela del DVD, lo Blu-ray es mai vulnerable a las raiaduras. A l'origina, èra envisatja que lo disc siá integrat dins una cartocha de plastic, al biais de las disquetas. Mas aquela opcion auriá aumentat lo prètz d'al qual mèdia ja costós a son lançament.

L’introduccion de TDK al sen de la fondacion Blu-ray, anonciat lo 19 de març de 2004, foguèt acompanhat d’un grand nombre d’indicacions podent melhorar de biais significatiu l’avenir del disc Blu-ray. La tecnologia de proteccion renforçada (nomenada DURABIS) de TDK permet als discs Blu-ray de resistir melhor a las raiaduras. Consistís a apondre sus la superfícia de lectura una sisa de polimèr fòrça prima e dura, que lo ròtla es d'aparar lo disc. Es possible de netejar las detadas amb un simple teissut sens damatjar la superfícia causa que daissariá de microraiaduras sus un CD o un DVD classic. Dempuèi, Sony e Panasonic tanben desvolopèron las lors tecnologias de sisas protectrises.

Las especificacions de fabricacion del Blu-ray demanda de passar un tèst de resisténcia a las raïaduras^[21]. Es pas lo cas del DVD, pr'amor que de fabricants de DVD apondon la quita sisa de proteccion per aumentar lor resisténcia.

Los membres de la fondacion Blu-ray concentrèron lors esfòrts sus la reduccion dels còstes de produccion, jogant sus diferents aspèctes. Lo 15 d'abril de 2004 per exemple, Sony e Toppan Printing anoncièron la capitada del desvelopament d’un disc Blu-ray compausat a 51 % (en massa) de papièr, çò que poiriá mermar los còstes de produccion.

La fondacion Blu-ray modifiquèt los equipaments Blu-ray per assegurar una retrocompatibilitat. Aquel aspècte fa la migracion mai atractiva pels utilizators, car son pas obligats de remplaçar lor colleccion de DVD.

La necessitat d’una tan granda capacitat poiriá a priori aparéisser discutible, per que lo fach qu’un simple DVD pòt caber un filme de nauta definicion s'es encodat en un format del tipe H.264. En efècte, la causida d’un encodatge melhor qu'o MPEG-2 (utilizat suls DVD vidèo) permet d’aumentar la quantitat d’informacions servadas dins un mème volum de donadas. Per exemple; l'enregistrament d'un filme sus ARTE HD (son esterèo, enregistrament *.mp4 1080p) ocupa 4Go de memòria per 1h15 de filme. La capacitat de memòria dels discs Blu-ray permet pasmens d'espleitar los formats sonòrs « Dolby true HD » e « DTS HD » que tornan una qualitat sonòra superiora. Mas lo contengut dels discs evolua, amb per exemple mai d’interactivitat o de presas de vistas alternativas dels filmes. E alara los filmes son ja copats sus dos discs per manca de plaça.

Mas l'arribada dels filmes 3D, e de formats sonòrs nauta definicion (per la V.O., mas tanben per d'autras lengas), menèt a l'utilizacion frequenta de gaireben l'ensems dels 50 Go prevists en dobla sisa: atal Avatar, alara qu'encodat en AVC, utiliza 47,5 Go sus 50 disponibles, la V. O. en DTS HD MA demanda 5 Go per la sola version 2D^[22].

Richard Stallman crida a boïcotar los Blu-rays alara que l’AACS aviá pas estat trencat^[23].

Los biais de proteccion genèran de constrenchas pels utilizators:

• L'obligacion d'una connexion a Internet per metre a jorn dels firmwares.
• L'obligacion de verificar se tot l'equipament es compatible amb las proteccions utilizadas.
• L'abséncia de gestion de periferics coma la mirga sus qualques discs.

Dempuèi febrièr de 2008, totes los principals estúdios sostenon lo Blu-ray. Pasmens, aquel sosten foguèt a vegada tardiu a causa de la concurréncia del HD-DVD.

Coma s'o podiá preveire, Sony Pictures Entertainment e MGM anoncièron ambedós lor sosten del format Blu-ray a sa creacion.

Lo 3 d'octobre de 2004, la 20th Century Fox anoncièt que rejonhiá la fondacion Blu-ray, mas aviá pas encara decidit quin format sosténer.

Lo 7 de genièr de 2005, Vivendi Universal Games e Electronic Arts anoncièron lor sosten al disc Blu-ray.

Lo 10 de març de 2005, Apple Computers Inc. rejonguèt la fondacion Blu-ray^[24].

Lo 20 d'octobre de 2005, Warner Bros. anoncièt^[25] son sosten del format Blu-ray.

Lo 8 de decembre de 2005, Walt Disney Company (e sa division de distribucion audiovisuala, Buena Vista Home Entertainment) anoncièron un sosten exclusiu al format Blu-ray.

Lo 4 de genièr de 2008, Warner Bros. anoncièt^[26] que produirà sonque de discs al format Blu-ray. La comercializacion dels DVD nauta definicion al format HD DVD s'acabèt lo 31 de mai de 2008.

Lo 20 de febrièr de 2008, Universal Pictures confirmèt^[27] son adopcion definitiva del Blu-ray, après l’abandon del format HD-DVD per Toshiba.

Lo 22 de febrièr de 2008 Paramount Pictures foguèt la darrièra granda companhia a confirmar^[28] son adopcion definitiva del Blu-ray, aprèp l’abandon del format HD-DVD per Toshiba.

Aquela associacion regropa los principals partenaris de la tecnologia Blu-ray e l’inventor del Blu-ray: Sony e Matsushita, e promòu las performàncias d'aquela tecnologia, fàcia al format rival HD DVD. Lo 8 de genièr de 2008, compta près de 200 membres que los mai importants son:

Universal Music France lancèt lo Blu-ray disc audio Lo son es escandilhat sus 24 bits a 96 kHz o l'estandard en estúdio d'enregistrament en 2013. Una ora de musica non compressada ocupa 2,07 Go^[29] (CD: 635 Mo ^[30]). En general, lo son es en dos canals (estereo). Lo supòrt, conten tres formats: PCM, DTS HD Master Audio e Dobly True HD. Lo supòrt conten sonque de musica (pas de fòtos) amb DRM e un còde per obtenir la version numerica per internet en MP3 o FLAC.

1. ↑ (en) Shows 'DVR-Blue' Prototype, 17 d'octobre de 2007, PCWorld
2. ↑ (en) Sony BDZ-S77 Recorder Review, 19 d'octobre de 2007, Maxim Liadov, Pricenfees
3. ↑ (en) Toshiba Announces Discontinuation of HD DVD Business sus Toshiba America Consumer Products
4. ↑ ^{4,0 4,1 4,2} et ^4,3 (en) Blu-ray FAQ : Why the name Blu-ray? - Blu-ray.com
5. ↑ Comparatiu: los filmes DVD e Blu-ray (BD) - LesNumériques.com, 22 de setembre de 2011
6. ↑ (fr)[Quand les films Blu-ray se connectent à Facebook.]
7. ↑ (en)[url=https://web.archive.org/web/20071220182634/http://www.gizmorepublic.com/media/blu-ray-profiles-everything-you-wanted-know-1270 Blu-ray profiles, everything you wanted to know] 19 de decembre de 2007
8. ↑ (en)[url=http://www.dell.com/downloads/global/vectors/brcp.pdf Blu-ray Disc Next-Generation Optical Storage: Protecting Content on the BD-ROM] ed DELL}} PDF
9. ↑ (en)|Overview of BD-ROM security AJIMA, Kosuke; 29 de març de 2006; ed: Blu-ray Disc Association Content Protection Group}} PDF
10. ↑ (en)RESPONSE TO REPORTS OF ATTACKS ON AACS TECHNOLOGY ed: AACS
11. ↑ [Content Protection - BD+ and Blu-ray
12. ↑ (fr) HD : les ventes de films avantagent le Blu-ray., segon Home Media Research, 24 d'octobre de 2007
13. ↑ (fr) Blu-ray: 2 milions}} de films vendus en Europe, Clubic
14. ↑ (fr)Les chiffres du Blu-ray sont si mauvais qu’ils sont censurés, Gizmodo.fr
15. ↑ (fr)Blu-Ray : mort annoncée dans cinq ans !, L’Informaticien.com
16. ↑ ^16,0 et ^16,1 (fr)Nouvelle menace sur le Blu-ray : l’« upscale », The INQUIRER}}
17. ↑ ^17,0 et ^17,1 (fr)https://web.archive.org/web/20080917052734/http://expert.01net.com/expert/post/20080516/Sony-a-la-peine-pour-faire-decoller-le-Blu-ray Sony peine à faire décoller le Blu-ray] 01net.}}
18. ↑ (fr)LG Cinema 3D désormais certifié Full HD en mode 3D
19. ↑ [1], Disc 100Go, Hitachi
20. ↑ [2], Disc 200Go, TDK
21. ↑ PDF (en anglés).
22. ↑ (fr)Les Années Laser, n° 169, « Le Blu-Ray décortiqué », p. 54
23. ↑ (fr)Richard Stallman : la loi Création et Internet, exemple de menottes numériques, ZDNet.fr, publié le Mes invalid (mars).
24. ↑ (en) «Blu-ray Disc Association Welcomes Apple to Its Board of Directors». apple.com.
25. ↑ (en) «Warner Bros. Joins Blu-ray Disc Association and will Release its Films on Next Generation Blu-ray High Definition Optical Media Disc».
26. ↑ (en) {{ligam web|títol=Warner Bros. Entertainment to Release Its High-Definition DVD Titles Exclusively in the Blu-Ray Disc Format Beginning Later This Year|url=https://web.archive.org/web/20080513085506/http://www.timewarner.com/corp/newsroom/pr/0,20812,1700383,00.html
27. ↑ (fr) «Universal Pictures opte pour le Blu-ray». ZDNet.fr.
28. ↑ (en) Paramount Goes Blu
29. ↑ (2 canal × 24 bits × 96000 Hz) / 8000 > (576 kops × 3600 segondas) / 1 milion > 2,07 Go
30. ↑ (2 canals × 16 bits × 44100 Hz) / 8000 > (176,4 kops × 3600 segondas) / 1 mila > 635 Mo

• BD+
• Advanced Access Content System (AACS)
• HD DVD
• BD-java
• Television de 3D

• (en) Fondacion del disc Blu-ray