Ate

Vila d'Occitània

Ate Apt
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
La tor dau relòtge.
Armas
Geografia fisica
Coordenadas	43° 52′ 37″ N, 5° 23′ 49″ E
Superfícia	44,57 km²
Altituds  · Maximala  · Mejana  · Minimala	567 m 222 m 170 m
Geografia politica
País	Provença
Estat	França
Region 93	Provença Aups e Còsta d'Azur
Departament 84	Vauclusa
Arrondiment 841	Ate (capluòc)
Canton 8401	Ate (capluòc)
Intercom 248400202	Comunautat de comunas País d'Ate-Leberon (2014---->)
Cònsol	Véronique Arnaud-Deloy (2020-2026)
Geografia umana
Populacion Populacion totala (2018)	11 011 ab. 11 232 ab.
Densitat	276,53 ab./km²
Autras informacions
Gentilici	atés, atesa
Còde postal	84400
Còde INSEE	84003

Ate^[1], o mai rarament At, es una comuna provençala qu'es lo sèti d'una sosprefectura dau departament de Vauclusa, dins la region de Provença-Aups-Còsta d'Azur.

Es una vila d'origina romana que venguèt lo sèti d'una diocèsi a la fin de l'Empèri Roman. Etapa importanta lòng de la Via Domitia, gardèt son importància durant l'Edat Mejana. Son ròtle declinèt pauc a cha pauc amb lo desvolopament d'autreis aisses de comunicacion. Pasmens, es demorada lo centre principau de la mitat orientala de Vauclusa. Tanben, es lo centre d'una region culturala gràcias a un patrimòni culturau pròpri dominat per lo mestritge de la fabricacion dei fruchs confits ò de faienças.

Lo nom de la vila vèn dau nom de la colonia romana Apta Iulia. Segon Carles Rostaing, la racina ligura HATH seriá liada a un nom de montanha.

Ate se tròba dins la vau de Calavon, un afluent de Durença, entre lei Monts de Vauclusa (au nòrd) e lo massís de Leberon (au sud). Lo clima i es de tipe mediterranèu. Pasmens, aqueu clima es alterat per lo relèu que favoriza lei precipitacions (770 mm per an en mejana). Leis estius son donc pus umides que dins d'autrei regions mediterranèas. La geologia locala es relativament complèxa amb quatre zònas ben distintas despartidas sus mens de 45 km². Lei terrens atés datant dau Cretacèu an una importància particulara en geologia car « l'atian » designa un nivèu estratigrafic que s'estende de 125 a 113 Ma^[2].

Ate es lo centre d'una pichona aglomeracion constituïda d'Ate ela meteissa e dei vilatges de Gargaç e de Sanhon. En 2020, aquelei tres comunas totalizavan 14 832 abitants. En despiech de son pes demografic relativament modèste, èra lo centre pus important de la region montanhosa e rurala de l'èst de Vauclusa. Son centre es lo còr istoric d'Ate que se situa a l'entorn de la catedrala Santa Ana.

En 2020, l'abitat urban ocupava una superficia de 669 ectaras. Son extension es lenta car la populacion d'Ate es relativament establa dempuei 1975. D'efiech, dempuei aquela data, oscilla entre 10 800 e 11 500 abitants. Avans aqueu periòde, conoguèt tanben un lònga epòca d'estabilitat que durèt dau premier recensament ais ans 1960. Pendent aqueu periòde, la populacion demorèt compresa entre 4 900 e 6 600 estatjants. La joncion entre aquelei doas epòcas correspònde a una creissença rapida deis ans 1960-1970.

Ate es una vila de tradicion catolica qu'es lo sèti d'una diocèsi dempuei lo sègle III apC^[3]. La juridiccion foguèt suprimida en 1801 e restacada ais arquevesques d'Avinhon. Pasmens, lo títol d'evesque d'Ate foguèt restaurat en 2009 per lo papa. Es desenant un sèti titular, es a dire un títol onorific donat a un personatge important de la Glèisa.

La vila a tanben un temple protestant, divèrsei glèisas pichonas tengudas per d'autrei movements protestants e una mosqueta. Coma dins la màger part dei vilas d'Occitània, la practica religiosa es minoritària au sen de la populacion.

Lei descubèrtas e recèrcas paleontologicas e arqueologicas an permés de descubrir lo luòc de vida de populacions de caçaires cuelheires que frequentèron lo territòri actuau d'Ate fa 8 000 a 11 000 ans. An laissat un important materiau mesolitic a proximitat dau riu de Mauranha e un site un pauc pus important sus la riba senèstra de Calavon. Aqueu segond site mòstra lo passatge progressiu d'un mòde de vida paleolitic, mai que mai basat sus la caça, la pesca e la culhida, a un mòde de vida neolitic fondat sus l'agricultura e lo norrigatge.

La ciutat d'Ate foguèt fondada en 45 avC a la demanda de Juli Cesar. Lei trabalhs durèron cinc ans e la colonia foguèt dicha Colonia Apta Iula Vulgentis en onor de son fondator e de la tribü celtoligura dei Vulgientes. De fortalesas foguèron bastidas dins la region per protegir sei rotas d'accès e plusors oppidums destruchs, probablament per la meteissa rason^[4]. La ciutat juliana venguèt ansin rapidament una etapa importanta de la Via Domitia. Aquela importància es confiermada pus tard per l'estatut de « ciutat » d'Ate^[5] e per sa populacion relativament importanta per lo periòde antic (aperaquí 10 000 abitants^[4]).

L'apogèu de la vila romana se debanèt durant lo sègle II apC. Èra d'aqueu temps dotat d'un fòrum, d'un arc de trionf, d'un capitòli, de temples, de tèrmes e d'un teatre. L'ensemble aviá probablament una importància similara a aquela d'Aurenja que sei vestigis son relativament ben conservats. La cristianizacion sembla d'èsser rapida après l'arribada de la religion novèla en Gàllia. Ate venguèt lo sèti d'una diocèsi e son evesque participèt au premier concili d'Occident a Arle en 314^[6].

Durant l'Edat Mejana, Ate gardèt son importància en Provença e venguèt un cosenhoriá dirigida per seis evesques e sei senhors. Lei princes-evesques aguèron un ròtle important dins la Glèisa Catolica e, pus generalament, en Euròpa Occidentala durant la màger part de l'Edat Mejana. Per exemple, en 1286, l'evesque negocièt un acòrdi de patz entre Aragon e Provença. En fàcia, lei senhors de la vila faguèron partida de la familha d'Agòut (o de la familha d'Agòut-Simiana) entre lei sègles X e XII. Puei, la senhoriá passèt sota lo contraròtle dei còmtes de Provença que nomèron de bailes per lei representar. Dins aquò, lei Simiana gardèron de drechs senhoriaus fins au sègle XIV. Coma fòrça vilas provençalas, aguèt tanben un consolat que foguèt abolit en 1258 sota la pression dei còmtes de la dinastia d'Anjau.

En causa dei menaças de l'epòca, la vila construguèt rapidament un important barri après l'afondrament de l'Empèri Roman^[6][7]. O restaurèt e modernizèt regularament, mai aquò empachèt pas un pilhatge per lei Sarrasins en 895 o en 896^[8]. Durant lo periòde medievau, Ate venguèt tanben un centre economic gràcias a son mercat setmanier. Lo sostèn dei còmtes de Provença, renforçat durant la Guèrra de l'Union d'Ais (1382-1387) per una chausida precòça dau camp angevin, permetèt a la vila d'obtenir un privilègi oficiau li permetent d'organizar aqueu mercat.

Lei vaudés son lei partisans d'una eretgia crestiana que prefigurava lo protestantisme^[9]. A la fin dau sègle XIV, formèron una comunautat importanta en Leberon. Tre lo començament dei guèrras de religion, de tensions fòrtas opausèron lei vaudés ais autoritats catolicas. A partir de 1540, la repression venguèt violenta e Ate foguèt un dei centres d'un ensemble de chaples que culminèt amb la destruccion de Merindòu e dei vilatges vesins^[10][11].

En 1714, foguèt fondada la premiera faiençariá de la region d'Ate dins lo vilatge dau Castelet. Aquela fabrica dominèt lo mercat fins au sègle XIX gràcias a la qualitat de sei produccions. Lo manescau de Villars aguèt un ròtle important dins lo desvolopament d'aquela industria car introduguèt lei faiençariás atesas a la cort de Versalhas. D'efiech, aquò estimulèt la demanda e plusors fabricas foguèron creadas a Ate per respòndre ai besonhs, çò que menèt a l'invencion de la « marbrura atesa ».

Durant la Revolucion Francesa, Ate venguèt capluòc de districte dau departament dei Bocas de Ròse en 1790. Puei, foguèt integrat dins lo departament de Vauclusa après l'annexion dau Comtat Venaicin per França. En decembre de 1851, la vila foguèt un dei motors de l'insureccion republicana dei Basseis Aups còntra lo còp d'Estat de Loís Napoleon Bonaparte. Dau 7 au 10 de decembre, d'insurgents prenguèron lo contraròtle de la vila mai foguèron rapidament vencuts. 143 republicans foguèron arrestats durant la repression^[12].

Durant lo sègle XIX, la vila conoguèt una certana industrializacion amb la dubertura de la premiera fabrica industriala de fruchs confits, especialitat locala, la mesa en plaça d'una activitat de fabricacion de sulfat de coire e lo desvolopament de la faiençariá industriala. En 1877, una linha de camin de fèrre, entre Cavalhon e Ate, permetèt de liar la vila a la ret ferroviària nacionala. Puei, en 1881, foguèt decidida de prolongar aquela linha fins a Forcauquier. Tròp costosa, la linha foguèt pauc a cha pauc sarrada a partir de 1938. La sarradura definitiva aguèt luòc en 1991.

Durant lo sègle XX, Ate demorèt lo centre demografic de l'èst de Vauclusa. Se la region perdiguèt d'abitants en causa de l'exòde rurau, l'aglomeracion atesa gardèt sa populacion gràcias a un equilibri entre leis arribadas eissidas de la region e lei partenças. Mai son importància demografica demeniguèt en causa de la creissença deis autrei centres urbans de Vauclusa.

Durant la Segonda Guèrra Mondiala, Ate foguèt un centre de la Resisténcia. La vila se revoutèt còntra leis Alemands après lo Desbarcament de Provença. Puei, lo 22 d'aost de 1944, la 36^a division d'infantariá intrèt dins la vila, çò que marquèt sa liberacion oficiala. En parallèl, lei resistents de la region organizèron d'emboscadas còntra leis Alemands en retirada. Per l'ensemble d'aqueleis accions, Ate recebèt la Crotz de guèrra 1939-1945^[13].

Dins leis ans 1960-1970, Ate conoguèt una creissença demografica importanta e passèt de 6 609 abitants a 11 288 entre 1954 e 1975. Pasmens, aquò foguèt un fenomèn frequent dins la region a una epòca que correspònd a la repatriacion dei colons argerians après la signatura deis acòrds d'Évian. En despiech de l'isolament de la vila après la sarradura de la linha de camin de fèrre de 1991, Ate demòra un centre industriau coma o mòstra lo mantenement de seis industrias tradicionalas (fruchs, faiença, etc.) o lo desvolopament internacionau de la companhiá Delta Plus Group, un actor important dau mercat deis equipaments de proteccion individuala.

Ate a un important patrimòni istoric amb 15 edificis inscrichs ai monuments istorics. Lei construccions religiosas e lei fortificacions medievalas ne'n constituïsson la màger part. Lei pus importantas son la catedrala Santa Ana qu'a lo reng de la basilica menora dempuei 1867^[14], lo palais episcopau, l'abadiá Sant Pèire dei Toretas, lei vestigis dau barri e lo Portau de Sanhon. Pasmens, i a d'autrei construccions pus originalas coma la Torre dau Relòtge, l'espitau de la vila, lo decòr interior dau cinèma Cinémovida e la faiançariá Esberard. En mai d'aquò, i a un nombre important de monuments e d'edificis istorics de remarca coma de fònts, de castèus e de bastiments medievaus. Tanben, tres musèus, d'importància locala, se tròban dins la vila. Son consacrats a l'istòria, a l'arqueologia, a l'industria e a la paleontologia.

Lo patrimòni gastronomic es compausat d'un ensemble d'especialitats de la vila e de produchs eissits d'una region pus larga. La pus coneguda son probablament lei fruchs confits car Ate es considerat coma la « capitala » d'aquela especialitat. D'efiech, son existéncia es atestada tre lo sègle XIV^[15]. Pauc a cha pauc, aquò permetèt ais artesans atés de desvolopar lei competéncias necessàrias per confir de desenaus de fruchs diferents. En 1830, apareguèt tanben una produccion industriala que constituís totjorn una partida importanta dau teissut economic locau amb una produccion annuala d'aperaquí 15 000 tonas. La produccion fruchava locala sostèn fòrça aquela produccion. En particular, Ate fai partida dau territòri de cultura de la cerieisa dei còstas de Ventor.

Au nivèu agricòla, Ate a egalament una varietat de blat tendre qu'es dicha blat monier d'Ate^[16]. Apareguda a la fin dau sègle XVI, foguèt fòrça populara dins la region dau sègle XVII au sègle XIX. Pasmens, après aqueu periòde, son usatge declinèt e la varietat foguèt considerada coma dispareguda fins a sa redescubèrta dins la proprietat d'un agricultor retirat de Buòus. Dempuei aquela data, es l'objècte d'un programa de proteccion. Enfin, totjorn au nivèu agricòla, Ate fai partida dei zònas de produccion de rabassa, d'òli d'oliva Provença AOC e de vins (Ventor e Leberon).

Ate a un pichon patrimòni minier qu'es mai que mai constituït per la mina de sofre dei Tapets. Desenant dispareguda, produguèt de sofre natiu destinat a la fabricacion de sulfat de coire per la viticultura. La produccion demeniguèt lentament durant la premiera partida dau sègle XX e la mina arrestèt son activitat a la fin deis ans 1930^[17]. Quauquei minaires restabliguèron una pichona produccion durant la Segonda Guèrra Mondiala per escapar au Servici dau Trabalh Obligatòri en Alemanha. Ate es tanben lo centre industriau de tractament de l'òcre extrach dins lei peirieras de la region. La faiançariá es ansin una especialitat locala.

Obratges generaus sus Ate :

• Aimé Autrand, Le département de Vaucluse de la défaite à la Libération (mai 1940-25 août 1944), Aubanel, 1965.
• Robert Bailly, Dictionnaire des communes du Vaucluse, A. Barthélemy, 1986.
• J. J. Boze, Histoire d’Apt, Imp. Trémollière, 1813.
• Jules Courtet, Dictionnaire géographique, géologique, historique, archéologique et biographique des communes du département de Vaucluse, Seguin Ainé, 1876.
• Patrick Ollivier-Elliott, Luberon, Carnets d'un voyageur attentif, Edisud, 1991.
• Sandra Poëzevara e André Kauffmann, Apt, Éd. Alan Sutton, coll. « Mémoire en images », 2010.
• Augustin Roux, Apt, quelques aspects de son histoire, Le Livre d'Histoire-Lorisse, 2003.
• Alain Servel, Histoire de la notabilité en pays d'Apt aux XVIe et XVIIe siècles : les mécanismes d'ascension sociale, 2009.

Donadas demograficas :

• Notice communale Ldh/EHESS/Cassini « Apt », [1], consultat lo 15 de decembre de 2023.
• Fiches Insee - Populations légales de la commune « Apt », consultat lo 15 de decembre de 2023.

Obratges sus l'arquitectura atesa :

• Fernand Benoit, La Provence et le Comtat Venaissin. Arts et traditions populaires, Aubanel, 1992.
• René Bruni, Apt, ville d'art et d'histoire, Office du Tourisme d'Apt-Luberon, 1982.
• Patrick de Michèle, « Le Centre monumental d'Apt à l'époque gallo-romaine. Un état de la question », Archipal, n° 64, junh de 2009.
• Henri Théolas, Le vitrail de Sainte-Anne d'Apt, et le retour de la Papauté d'Avignon à Rome, D. Seguin, 1924.

Obratges sus la faiançariá :

• Jules Courtet, Dictionnaire géographique, géologique, historique, archéologique et biographique du département du Vaucluse, Avignon, 1876.
• Marc Dumas, Les faïences d'Apt & de Castellet, Edisud, 1990.
• André Kauffmann, « Essai sur l'histoire de la faïence d'Apt aux XIXe et XXe siècles, Terres et glaçures : opacités et transparences dans la faïence fine d'Apt, bibliographie actualisée sur la faïence d'Apt », n° 63/2016, Association pour la Sauvegarde et la Promotion du Patrimoine Industriel en Vaucluse, 2016.

• Portal de Provença

v · m Comunas de Vauclusa

Ansoís · Ate · Aubinhan · Aurenja · Aurèu · Auribèu · Avinhon · Lo Barós · La Bastida dei Jordans · La Bastidona · Lo Baucet · Baumas de Venisa · Lei Baumetas · Bèumont de Pertús · Bèumont dau Ventor · Bedarrida · Bedoin · Blauvac · Bolena · Bonius · Brantas · Boisson · Buòus · Cabrièras d'Egues · Cabrièras d'Avinhon · Cadenet · Cadarossa · Cairana · Camaret · Caromb · Carpentràs · Canòva · Castelet · Caumont de Durença · Cavalhon · Castèunòu de Gadanha · Castèunòu de Papa · Lo Chivau Blanc · Civèrgas · Corteson · La Còsta · Lo Crestet · Crilhon · Cucuron · Çana · Entraigas de Sòrga · Entrechaums · Faucon · Flaçan · La Fònt de Vauclusa · Gargaç · Ginhac · Gigondàs · Gòrda · Gòud · Gramboés · Grilhon · L'Illa de Sòrga · Joncairetas · Jonquieras · Jocaç · La Fara · La Gàrdia d'Ate · La Gàrdia Pariòu · Lanhas · La Mota de Ròse · La Palús · Làurias · Lieus · L'Auriòu de la Comtat · Lormarin · Malaucena · Malamòrt de la Comtat · Maubèc · Masan · Menèrba · Merindòu · Metàmias · Mirabèu · Maudena · Montdragon · Monius · Monteus · Morieras d'Avinhon · Mormeiron · Mornats · La Mota d'Aigas · Murs · Opeda · Lei Palús · Pèrnas dei Fònts · Pertús · Puègpin d'Egues · Puegoulen · Lo Pontet · Puget · Puègmeiràs · Puègvèrd · Lo Rastèu · Richarenchas · Roais · Robion · La Ròca Alric · La Ròca de Pèrnas · Rossilhon · Rustrèu · Sablet · Sanhon · Sant Cristòu · Sant Deidier · Santa Celha dei Vinhas · Sant Ipolite lo Graveiron · Sant Laugier dau Ventor · Sant Marcelin de Vaison · Sant Martin de Castilhon · Sant Martin de la Brasca · Sant Pantali · Sant Pèire de Vassòus · Sant Roman de Vienés · Sant Roman de Malagarda · Sant Savornin d'Ate · Sant Savornin d'Avinhon · Sant Ternit · Sarrian · Saut · Saumana de Vauclusa · Savolhan · Seguret · Serinhan dau Comtat · Sòrgas · Suseta · Lei Talhadas · Lo Tòr · La Torre d'Egues · Travalhan · Uchau · Vacairaç · Vaison · Vauriàs · Vaugina · Vedena · Veleron · Venasca · Viènç · Lo Vilar · Viladieu · Vilalaura · Vielas d'Auson · Viaulés · Visan · Vitròla d'Aigas