Abelion

Abelion es un dieu de la Gàllia antica. Èra venerat dins la region actuala de Comenge (èra a l'epòca romana lo territòri del pòble dels Convènas). Al comptar lo nombre de descobèrtas arqueologicas qu'atestan del cult d'Abellion e son espandiment geografic pro grand, foguèt de segur lor dieu màger.

Avèm una representacion del dieu Abelion. Pasmens, coma montra pas cap atribut e que l'etimologia de son nom demora controversiada, pas res permet d'afirmar de segur quinas èran la foncions d'aquela divinitat.

Coma per las autras divinitats pirenencas, se coneis Abelion sonque mercé a las inscripcions trobadas sus d'altars votius galloromans datant dels sègle I. Mai d'un d'aqueles altars avián estat utilizats coma remplecs dins la maçonariá de las glèisas romanicas (per exemple la capèla Sent Pèr de la Morena a Garin o la glèisa de Sent Aventin). Lo nom del dieu pren d'ortografias diferentas (Abellio, Abelio o Abellion)

Aqueles ex-voto conformes a las tradicions ritalas romanas e que las dedicacions son redigidas en latin, testimònian de l'influéncia que podèt aver exercir la civilizacion romana sus las formas exterioras de son cult. Pas mens i a pas cap de dobte qu'Abelion es un nom anterior a la conquèsta de las Gàllias pels Romans^[1].

S'es comun de dire per las autras divinitats dels Pirenèus que son de dieus locals que l'airal d'influéncia èra fòrça limitat, es pas del meteis per Abelion: los quatorze altars votius trobats en Nauta Garona (a Aulon, Vilhèra, Bots^[2], Burgalais, Cardeihac, Havars, Garin, Montauban de Luishon, Sent Avantin e Sant Biat^[1]) mòstran que son cult s'espandissiá al Sud dempuèi la val del Larbost e de la Pica (près de Banhèras de Luishon) tot lo long de la nauta val de Garona per acabar al Nòrd fins a la partida orientala del plan de Lanamesa.

Al contrari dels dieus romans, mai sovent presents en mitan urban (a Lugdunum Convenarum, la capitala dels Convènas), es dins l'espaci rural que s'onorava los dieus pirenencs^[3]. Coma se pòt le remarcar segon la localizacion de las descobrtas, Abelion escapa pas a aquela règla.

Existís pas qu'una sola representacion del dieu Abelion: l'altar trobat a la capèla Sent Pèr de la Morena de Garin pòrta, mai que la dedicacion, un bas relèu figurant la divinitat. Mai es una de las raras escsenças ont se dispausa de la representacion d'una divinitat pirenenca identificat per son nom (l'autre cas es aquel del dieu Mart Sutugius a Sent Blancat). Aquel altar es servat uèi al Musèu de Sant Ramond de Tolosa e foguèt remplaçat per una copiá sul luòc de la descobèrta^[4].

Abelion i es presentat jols trachs d'un òme portant una tòga fronzida, los pèls corts tirats en arrièr. Pas cap de simbòl ni attribut permet de precizar sas foncions.

Las racinas aquitanicas (e donc non indoeuropèas) son frequentas dins l'etimologia dels noms de las divinitats dels Pirenèus. Sembla qu'es pas lo cas d'Abelion. Mas l'origina exacta de son nom demora controversiada.

Abelion foguèt un dels primièrs dieus pirenencs conegut dels istorians: l'inscripcion d'Aulon fuguèt mencionada a partie del sègle XVI dins los escrichs de Joseph Juste Scaliger^[5]. E dempuèi alara s'interroguèt sus l'etimologia d'Abelion. Los erudits d'aquela epòca^[6] l'aprochèron del « cretés » ἀβέλιος, abelios, lo Solelh. Afirmèron que l'Abelion pirenenc, lo Belenos gallés e l'Apollon grecoroman essent pas qu'una sola e meteissa divinitat: èra perl elas l'Apollon dels Galleses que parlava Juli Cesar^[7], lo « Belenus noric » que parlava Tertullian^[8].

Aquel avís se tornèt prene e repetar d'un autor cap a l'autre sens contradiccion notabla, fins a la mitat del sègle XVIII: l'article Abellion de l'Encyclopédie de Diderot e D'Alembert s'insurgís alara contra aquela opinion que considèra infondada^[9]. Al sègle XIX, encontrerá encara l'oposicion de mai d'un epigrafistas e arqueològs coma Alexandre du Mège, Julien Sacaze e Edward Barry. Dins la primièra mitat del sègle XX, Raymond Lizop la reviscola: evòca l'« Apollon pirenenc » jols trachs d'un dieu solar, fa d'Abellio lo parèdra de Belisama e tanben lo precursor de l'Apollon grecoroman. Consacra a la divinitat de sanctuaris que pas cap de descobèrtas arqueologica ven piejar, a Sent Bertran de Comenge e suls nauts de la val d'Oelh, que fa d'Abelion la divinitat eponima^[10]. Uèi encora, aquelas conjecturas contunhan d'èsser publicadas pels folcloristas.

Una segonda etimologia d'origina grèga foguèt prepausada per Edouard Philippon al començement del sègle XX. Aparentava Abellio al grèc ἄελλα, aella, « vent, tempèsta »^[11].

D'autras autors^[12] veson fin finala dins Abellio totjorn un element indoeuropèu mas de aqueste còp de metre en parallèl famb la raíç celtica *avallo- o gallesa *abalo- / *aballo- que significa « poma, pomièr ». Aquel ipotèsi l'avançava Camille Jullian, encara al començament del sègle XX^[13].

Los linguistas Koldo Mitxelena^[14] e Joaquín Gorrochategui^[15], comparant las divèrsas etimologias prepausadas lor validitat al vejaire linguistic, penjan per l'ipotèsi de Philippon, mas amb retengudas.

En Bigòrra, entre las vals de Lespona e de l'Ossoet, i a una crotz de pèira dicha Crotz de Belòc, que la tradicion ne fa la tomba de Millaris, lo vièlh pastre de las legendas fondatriças de la mitologia pirenenca. Presenta un visatge redond sus una de sas fàcias. Lo folclorista Olivier de Marliave supausa que poiriá èsser un ancian altar pagan consacrat a Abelion, retalhat en crotz als començament de l'implantacion crestiana^[16].

Es del dieu Abelion que l'escrivan Raymond Abellio prenguèt son pseudonim.

1. ↑ ^1,0 et ^1,1 Laëtitia Rodriguez et Robert Sablayrolles, Les autels votifs du musée Saint-Raymond, musée des Antiques de Toulouse, Musée Saint-Raymond, musée des Antiques de Toulouse, 2008, p. 174
2. ↑ o alara Boco, un massatge de Sauvatèrra de Comenge.
3. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 29
4. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., pp. 205-207
5. ↑ Joseph Juste Scaliger, Iosephi Scaliger Iulli Cesaris filli, Ausoniarum lectionum libri duo, Lyon, 1574, p. 39
6. ↑ Se pòt citar d'entre aqueles erudits: Jean Gruter (1560-1627), Thomas Reisenius, Gérard Vossius (1577-1649), Claude Saumaise (1588-1653), Samuel Bochart (1599-1667), Louis Thomassin (1619-1695), Burkhard-Gotthelf Struvius (1671-1738), etc.
   
7. ↑ Juli Cesar, De bello gallico, VI, 17
8. ↑ Tertullien, Apologeticus, 24 (lire en ligne)
9. ↑ « ABELLION, ancian Dieu dels Galleses, que Boucher dich aver pres aquel nom del luòc nt èra adorar.
10. ↑ Raymond Lizop, Histoire de deux cités gallo-romaines: les Convenae et les Consoranni, Toulouse / Paris, Bibliothèque méridionale. 2e série, 1931 et Raymond Lizop, Le Comminges et le Couserans avant la domination romaine : Thèse complémentaire présentée à la Faculté des lettres de l'Université de Paris pour le doctorat ès lettres, Toulouse, Privat, 1931, cité dans Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 207.
11. ↑ Édouard Philippon, Les Ibères : étude d'histoire, d'archéologie et de linguistique, Paris, Champion, 1909.
12. ↑ Ainsi Xavier Delamarre, Dictionnaire de la langue gauloise : une approche linguistique du vieux-celtique continental, Paris, Errance, coll. 
13. ↑ Camille Jullian, L'époque italo-celtique, Revue des sciences anciennes, 4ème série, 18, 1916, p. 263-276
14. ↑ (es) Luis Michelena, « De onomástica Aquitana », Pirineos 10,‎ 1954, p. 430
15. ↑ (es) Joaquín Gorrochategui, Estudios sobre la onomástica indigena de Aquitania, Bilbao, Université du Pays basque, 1984, p. 297-299
16. ↑ Olivier de Marliave, Panthéon pyrénéen, Toulouse, Loubatières, 1990

• Laëtitia Rodriguez et Robert Sablayrolles, Les autels votifs du musée Saint-Raymond, musée des Antiques de Toulouse, Musée Saint-Raymond, musée des Antiques de Toulouse, 2008 (ISBN 978-2-909454-26-9).
• Robert Sablayrolles et Argitxu Beyrie, Le Comminges (Haute-Garonne) - 31/2, Paris, Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, coll. « Carte archéologique de la Gaule », 2006, 515 p. (ISBN 2-87754-101-0).
• Julien Sacaze, Les Anciens dieux des Pyrénées, nomenclature et distribution géographique. Extrait de la Revue de Comminges (Saint-Gaudens), 1885, 28 p..
• Julien Sacaze, Inscriptions antiques des Pyrénées, Toulouse, Bibliothèque méridionale, 1892, 576 p. ; rééd. Toulouse, ESPER, 1990.
• Olivier de Marliave, Panthéon pyrénéen, Toulouse, Loubatières, 1990.

• Panteon Pirenèu
• Mitologia pirenenca