Jan de Vaal (filmverzamelaar)

Jan de Vaal (Semarang, 12 november 1922 – Tilburg, 6 april 2001^[1]) was een Nederlands filmverzamelaar. Van 1947 tot 1986 was hij directeur van het Nederlands Filmmuseum.

De Vaal werd in Nederlands-Indië geboren. Toen zijn moeder in 1924 overleed bij de geboorte van zijn broertje werd hij naar Zwolle gestuurd, waar hij door een oom en tante werd opgevoed. Hij kreeg een filmprojector toen hij twaalf jaar oud was en vertoonde op de middelbare school al 16mm-films. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte hij in Haarlem bij Multifilm.

Toen Paul Kijzer en Piet Meerburg in 1946 het Nederlands Historisch Film Archief (NHF) oprichtten werd De Vaal, die Kijzer al kende^[2], secretaris. Een bezemkast in de studentenbioscoop Kriterion herbergde zijn collectie. Na een fusie met het Uitkijk Archief ging het NHF in 1952 verder als Stichting Nederlands Filmmuseum, met De Vaal als directeur. Het museum werd aanvankelijk in het Stedelijk Museum ondergebracht en verhuisde in 1973 naar het Vondelparkpaviljoen.^[1] De Vaal verwierf voor het Filmmuseum de filmcollecties van Jean Desmet en Centrafilm, en bewerkstelligde het eerherstel van Joris Ivens. Hij wist bijzondere films te redden, zoals De zwarte tulp (1921), Downhill (1927), Zeemansvrouwen (1930) en Jonge harten (1936).^[3]

De Vaal handhaafde een strikt archiefbeleid, gebaseerd op de internationale richtlijnen voor filmarchieven, en weigerde films uit te lenen waarvan slechts een archiefkopie bestond. In Nederlandse filmkringen maakte dit beleid hem niet populair.^[4] De kritiek op zijn beleid zwol aan, en in 1986 werd De Vaal gedwongen te vertrekken.^[3] Hij werd per 1 juli van dat jaar tijdelijk opgevolgd door adjunct-directeur Frans Maks. De niet uit de filmwereld afkomstige kunsthistoricus Hoos Blotkamp werd in 1987 de nieuwe directeur.

De Vaal was getrouwd met Tineke de Vaal. Hij overleed op 78-jarige leeftijd.

• Een stoere ridder tegen de filmvernietiging
• Mirjam van Kempen Redder van de tiende muze : Jan de Vaal en het Nederlands Filmmuseum 1946 – 1987 (2016) ISBN 9789086841394

• Filmprijs van de stad Utrecht (1987)^[5]
• Gouden Kalf, Cultuurprijs (1994)^[6]