Defileervlaggen van 1938

Tijdens het defilé in Amsterdam ter gelegenheid van het veertigjarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina, gehouden op 6 september 1938 voor het Paleis op de Dam, trokken afgevaardigden van iedere Nederlandse gemeente langs de vorstin. De organisatie had daarbij bedacht dat iedere delegatie voorafgegaan werd door een drager met een gemeentevlag. Ook iedere provincie werd van een vlag voorzien. Het feit dat het merendeel van de gemeenten en provincies in Nederland op dat moment geen eigen vlag had, bracht de organisatie ertoe de ontbrekende vlaggen zelf te ontwerpen.

De provincies Friesland en Noord-Brabant hadden als enige reeds een vlag. Voor de negen andere provincies werd een eigen vlag ontworpen. Als uitgangspunt werden de kleuren van het wapen van de betreffende provincie genomen. Deze werden in horizontale banen in de vlag verwerkt, waarbij de vlaggen voor Noord-Holland en Overijssel exact aan elkaar gelijk werden.

Provincie	Beschrijving vlag	Afbeelding vlag	Opmerking
Friesland	Zie Vlag van Friesland	[1]
Noord-Brabant	Zie Vlag van Noord-Brabant	[2]
Drenthe	Vier gelijke horizontale banen: Geel Wit Rood Blauw	[3]
Gelderland	Twee gelijke horizontale banen: Geel Blauw	[4]
Groningen	Vijf gelijke horizontale banen: Rood Wit Groen Wit Blauw	[5]
Limburg	Vijf gelijke horizontale banen: Rood Wit Zwart Geel Blauw	[6]
Noord-Holland	Drie gelijke horizontale banen: Rood Geel Blauw	[7]	Gelijk aan Overijssel
Overijssel	Drie gelijke horizontale banen: Rood Geel Blauw	[8]	Gelijk aan Noord-Holland
Utrecht	Drie gelijke horizontale banen: Rood Wit Geel	[9]
Zeeland	Vier gelijke horizontale banen: Geel Rood Blauw Wit	[10]
Zuid-Holland	Twee gelijke horizontale banen: Rood Geel	[11]

De status van deze vlaggen is onbekend.

Gemeenten zonder eigen vlag kregen een vierkante vlag toebedeeld met zijden van ca. 140 cm die bestond uit de kleuren van de betreffende provincievlag, met daarop in het kanton een afbeelding van het gemeentewapen. De meeste vlaggen werden door Vlisco (toenterijd onder de naam P. Fentener van Vlissingen & Co) geleverd en werden waarschijnlijk gefabriceerd in de dependance Lommel in België.^[12] Iedere Nederlandse gemeente had op dat moment een eigen wapen. Deze gemeentevlaggen zijn gelegenheidsvlaggen en kunnen niet worden gezien als voorloper van een gemeentevlag. Desondanks hebben sommige gemeenten sindsdien officieus de defileervlag of een daarop gebaseerde vlag als gemeentevlag gevoerd; sommige gemeenten zelfs tot aan het moment van opheffing. Vier gemeenten voeren anno 2019 nog steeds een vlag die op de defileervlag is gebaseerd, al is in drie daarvan de vierkante vlag vervangen door een vlag met een hoogte-breedteverhouding van 2:3.

Het ontwerp van de vlaggen is waarschijnlijk een kopie van de vlaggen zoals die bij de viering van het 750-jarig bestaan van 's-Hertogenbosch in 1935 tijdens een defilé op initiatief van rijksarchivaris mr. J.P.W.A. Smit door de Noord-Brabantse gemeenten zijn gedragen.^[13] Het is daarom zonder verdere bronnen niet met zekerheid te zeggen welke Noord-Brabantse gemeenten de vlag toen reeds als gemeentevlag hebben aangenomen.^[14]

Vanwege de vlaggenparade tijdens het defilé is in veel provincies en gemeenten een discussie ontstaan over de invoering van een eigen vlag. Vanaf 1938 zijn veel vlaggen ontstaan, hoewel niet iedere gemeente een eigen vlag heeft aangenomen. Als gevolg van de tussenkomst van de Tweede Wereldoorlog zijn de meeste vlaggen pas vanaf het eind van de jaren 1940 aangenomen.

Uiteindelijk is geen enkele provincievlag die voor deze gelegenheid was ontworpen naderhand als zodanig aangenomen. Enkele provincies hebben teruggegrepen op oudere vlaggen; voor andere provincies is een geheel nieuwe vlag ontworpen. Bij officiële gelegenheden worden de provincievlaggen op volgorde van anciënniteit op rij geplaatst. Dan is duidelijk te zien welke ontwerpen het meest recent zijn, en welke het oudst.

Gemeentevlaggen die tot aan de opheffing in gebruik waren of nog in gebruik zijn. De vierkante exemplaren zijn vrijwel zeker van de defileervlaggen afgeleid. De meeste Nederlandse gemeentevlaggen hebben een hoogte-breedteverhouding van 2:3, in tegenstelling tot de vierkante defileervlaggen uit 1935 ('s-Hertogenbosch) en 1938 (Amsterdam).

• 
  Vlag van Bakel en Milheeze
• 
  Vlag van Cuijk en Sint Agatha
• 
  Vlag van Den Dungen
• 
  Vlag van Etten en Leur
• 
  Vlag van Escharen
• 
  Vlag van 's-Hertogenbosch
• 
  Vlag van Hooge en Lage Mierde
• 
  Vlag van Hoogeloon, Hapert en Casteren
• 
  Vlag van Loon op Zand
• 
  Vlag van Oost-, West- en Middelbeers
• 
  Vlag van Oosterhout
• 
  Vlag van Rosmalen
• 
  Vlag van Valkenswaard
• 
  Vlag van Vessem, Wintelre en Knegsel
• 
  Vlag van Vught

• 
  Vlag van Batenburg
• 
  Vlag van Buren
• 
  Vlag van Doetinchem
• 
  Vlag van Epe
  (nog in gebruik)
• 
  Vlag van Gorssel
• 
  Vlag van Hurwenen
• 
  Vlag van Laren
• 
  Vlag van Lienden
• 
  Vlag van Nijkerk
• 
  Vlag van Oldebroek
  (nog in gebruik)
• 
  Vlag van Putten
• 
  Vlag van Rossum
• 
  Vlag van Tiel
• 
  Vlag van Wadenoijen
• 
  Vlag van Zelhem
• 
  Vlag van Zoelen

• 
  Vlag van Delfzijl
• 
  Vlag van Stedum

• 
  Vlag van Stramproy
• 
  Vlag van Voerendaal
• 
  Vlag van Weert

• 
  Vlag van Anna Paulowna
• 
  Vlag van Enkhuizen
• 
  Vlag van Hensbroek
• 
  Vlag van Jisp
• 
  Vlag van Krommenie
• 
  Vlag van Nibbixwoud
• 
  Vlag van Wieringen
• 
  Vlag van Zaandijk
• 
  Vlag van Zijpe

• 
  Vlag van Bathmen
• 
  Vlag van Diepenheim
• 
  Vlag van Enschede
• 
  Vlag van Giethoorn
• 
  Vlag van Hellendoorn
  (nog in gebruik)
• 
  Vlag van IJsselmuiden
• 
  Vlag van Wanneperveen

• 
  Vlag van Amerongen
• 
  Vlag van Eemnes
  (nog in gebruik)
• 
  Vlag van Kockengen
• 
  Vlag van Leusden
• 
  Vlag van Stoutenburg
• 
  Vlag van Zegveld
• 
  Vlag van Zuilen

• 
  Vlag van Burgh
• 
  Vlag van Haamstede
• 
  Vlag van Nieuw- en Sint Joosland
• 
  Vlag van Noordgouwe
• 
  Vlag van Oud-Vossemeer
• 
  Vlag van Oudelande

• 
  Vlag van Barendrecht
• 
  Vlag van Bleiswijk
• 
  Vlag van Haastrecht
• 
  Vlag van Langerak
• 
  Vlag van Moordrecht
• 
  Vlag van Oudenhoorn
• 
  Vlag van Rockanje
• 
  Vlag van Woubrugge
• 
  Vlag van Zevenhoven
• 
  Vlag van Zevenhuizen

Andere gemeenten hebben een dergelijke vlag gehad, maar deze later vervangen door een andere. Onder andere Barendrecht, IJsselmuiden, Nieuwerkerk aan den IJssel, Nieuwveen, Putten, Rossum, Someren, Stramproy, Wieringen en Zijpe voerden jarenlang een gemeentevlag die op de defileervlag was gebaseerd.