Paul Keres

Paul Keres (* 7. Januar 1916^[1] in Narva^[2]; † 5. Juni 1975 in Helsinki) weer en eestnisch un sowjeetsch Schachmeester un en vun de starksten Speler vun dat 20. Johrhunnert. He weer nie Weltmeester, hett aber dordör en Rekord upstellt, dat he Partien gegen negen ehmalge, amteeren oder tokünftig Weltmeesters vun José Raúl Capablanca bit Robert James Fischer wunnen hett.

Paul Keres, de sien Familie in sien Kindheit nah Pärnu trecken dee, hett Schach as Veer- oder Fievjohrig lehrt. Anfangs weern de Vater un de öllere Bröer sien Gegner, aber bald reck dat nich mehr un he is den Schachklub vun Pärnu bitreden. As he twalf Johr olt weer, hett he den lateren Ehren-Grootmeester Vladas Mikėnas in en Simultanvörstellung besiegt. Dordör wurr he wat bekannter. Mikėnas wurr later sien Früend un ok Sekundant. Keres wurr to de Stadtmeesterschap vun Pärnu inlaaden, wo he in dat folgend Johr bi en routineert Deelnehmerfeld den tweeten Platz recken dee. Sien enorm Talent wies sück all fröh: 1930, 1931 un 1932 wurr he överleegen eestnisch Schölermeester. 1933 nehm he eerstmals an en eestnisch Landsmeesterschap deel un deel sück Platz 3 un 4 mit Leo Blumenoff. 1935, nah den Gewinn vun de Landsmeesterschap, wurr he ok internatschonal wohrnommen: Bi de Schacholympiade 1935 in Warschau speel he an dat eerste Brett för sien Land un sörg sowohl dör sien bannig goot Resultat an dat eerste Brett (12,5 ut 19), as ok dör en wiedere glänzenden Partie Upsehn. Dorbi droop he ok up den Weltmeester Alexander Alexandrowitsch Aljechin un hett mit de Gewinnpartie gegen den Engländer William Winter^[3] luut Erich Carl en Glanzpunkt vun de Olympiade sett.

Nah de Schacholympiade wurr he to de bedüüdenst Turnieren vun de Tiet inlaaden. 1936 wunn he gemeensam mit Aljechin in Bad Nauheim vör Carl Ahues, Ludwig Rellstab un Efim Bogoljubow. Bi dat Turnier in Semmering in Öösterriek 1937 wunn he vör Reuben Fine un Capablanca. Keres wunn de Turniere in Tallinn, Margate, Ostende, Prag un Wien. In Margate 1937 hett he Aljechin in 23 Tüüg slahn; dat bleev sien eenzige Gewinnpartie gegen den veerten Weltmeester.

Nah de Inlaaden to dat AVRO-Turnier 1938 speel Keres de Turniere in Hastings 1937/38 un Noordwijk 1938, wo he vör anner AVRO-Deelnehmer jewiels den 2. Platz recken dee. Sluutend wunn he 1938 dat AVRO-Turnier in de Nedderlannen tosommen mit Reuben Fine, den he in dat eerste direkt Upnannerdrapen besiegt harr, wiels dat tweete in de letzt Turnierrunn remis utgung. Dit Turnier, ünner Deelnahm vun Weltmeester Aljechin, sull den nächsten WM-Herutforderer ermitteln. To en Wettkamp tüschen Keres un Aljechin keem dat aber wegen den Tweeten Weltkrieg nich, tomal ok de Verhanneln vun Aljechin mit Keres un separat mit Botwinnik nicht to en Ergevnis führen dee.

Anfang 1939 nehm Keres nah repräsentativen Tätigkeiten in Eestland an en Inlaadensturnier in Russland deel, wo he aber blots weniger as 50 Perzent vun de Punkten halen dee. In'n Fröhjohr 1939 wunn he dat Turnier in Margate (vör Capablanca, Salo Flohr, George Alan Thomas un annern). Toletzt speel Keres vör den Tweeten Weltkrieg bi de Schacholympiade 1939 in Buenos Aires an dat eerst Brett, wo de eestnisch Mannschap Platz 3 recken dee. Trotz Utbröök vun den Tweeten Weltkrieg in Europa wiels dat Turnier is Keres ansluutend nah Eestland torüchkehrt. 1940 weer denn aber ok dor de Krieg ankommen un Eestland wurr vun de Sowjetunion annekteert.

Keres hett tüschen 1937 un 1941 Mathematik studeert un broch dat as stark Tennisspeler bit to de Deelnahm an de eestnisch Landsmeesterschapen. Nahdem Eestland besett wurrn weer, nehm he 1940 an de UdSSR-Meesterschap deel un keem up den 4. Platz, bi de Afsoluten Meesterschap vun de Sowjetunion 1941 keem he achter Michail Moissejewitsch Botwinnik up den tweeten Platz. Dorbi sörg sien Gewinnpartie gegen Wladimir Petrow 1940^[4] för Upsehn.

Umstreeden is sien Rull as Schachspeler wiels de düütsch Besetten vun Eestland siet 1941. Keres hett sück an Turnieren in dat Düütsch Riek un in de besett Rebeeden bedeeligt (1942 Tallinn, Soltborg, München, 1943 Prag (Tweet achter Aljechin)^[5], Posen, Soltborg, Reval, Madrid, 1944 Lidköping). 1943 weer he Attraktschoon vun en Trainings- un Ünnerhollensveranstaltung för de Wehrmacht.^[6] Dorbi kunn he aber nich an de Vörkriegserfolge anknütten, blots 1943 wunn he twee Turniere in Soltborg (vör Aljechin un Paul Felix Schmidt) un Madrid (vör Juan Manuel Fuentes Gonzáles un Alfred Brinckmann). Nahdem Eestland 1944 weer vun sowjeetsch Truppen innommen wurrn weer, weer Keres, de Emigratschonsmögelkeiten mehrfack aflehnt harr, wegen sien Turnierreisen in dat Düütsch Riek nich mehr so good ansehn. 1944/45 wunn he in Riga (Oostsee-Turnier) un wunn de Landsmeesterschap vun Eestland in Tallinn 1945. As 1946 dat eerste wichtige internatschonale Nahkriegs-Schachturnier in Groningen stattfunn, drüff Keres nich deelnehmen.

Nah den Krieg harr Keres wiedere Erfolge: 1947 wunn he de UdSSR-Meesterschap in Leningrad mit 14 vun 19 Punkten vör Issaak Jefremowitsch Boleslawski, Igor Sacharowitsch Bondarewski, Wassili Wassiljewitsch Smyslow, Alexander Kasimirowitsch Tolusch, Dawid Ionowitsch Bronstein un annern un kunn dissen Erfolg bi en Turnier in Pärnu (vör Alexander Alexandrowitsch Kotow un Andor Lilienthal nochmal recken. Disse Leistung un mit dat Insettn vun Botwinnik för hüm bi höhgere administrativen sowjeetsch Stellen leeten de Dülligkeit tegenöver hüm afnehmen.

Nahdem he all bi en Turnier in dat Fröhjohr 1948 nich sien Bestform recken dee, wurr he 1948 as een vun dree Vertreder vun de Sowjetunion an dat Weltmeesterschapsturnier in Den Haag un Moskau blots deelt Dart achter Michail Botwinnik un den Newcomer Wassili Wassiljewitsch Smyslow. In dit Match-Turnier weer he Botwinnik mit 1:4 ünnerlegen. Dat wurrd seggt, dat he to disse Nedderlagen anstift wurrn weer, beleggt is dat aber nich. Wiedere Erfolge för Keres bleeven dornah ok eerstmal ut, so reck he bi de UdSSR-Meesterschapen 1949 den sössten un 1950 den achten Platz.

Wiel nu de Schachweltmeesterschapen dör den Weltschachbund FIDE un nich mehr dör den amteeren Weltmeester organiseert wurrn, stunnen mehrere Turniere – Zonenturnier, Interzonenturnier un toletzt Kandidatenturnier – to de Qualifikatschoon as Herutforderer vun den Weltmeester an. Keres reck bi dat Kandidatenturnier 1950 den veerten Platz. Tüschen 1953 un 1962 belegg he bi veer wiedere Kandidatenturniere jewiels den tweeten Platz, en WM-Kamp kunn he somit nich bestrieden. 1965 is he in dat Veertelfinale vun de Kandidatenwettkämpe mit 4:6 (+2 =4 −4) an Boris Wassiljewitsch Spasski hangen bleeven.

1950 wunn he dat Gedenkturnier för den in’n Winter 1940 bi en Massenexekutschoon in‘n Natschonalpark Kampinos nich wiet vun Palmiry ümbrocht jöödschen Meester un Mäzen Dawid Przepiórka in Bad Salzbrunn (vör László Szabó, Gedeon Barcza, Mark Jewgenjewitsch Taimanow un annern). In dat sülvig Johr wunn he nah en slechten Start mit blots veer Punkten ut acht Partien dör en folgend Siegesserie de Landsmeesterschap vun de UdSSR. Dissen Erfolg hett he (noch vör Weltmeester Botwinnik) wedderhaalt.

Nah de Dood vun Géza Maróczy wurr 1952 in Budapest en Gedenkturnier veranstalt, an dat ok de fiev best Speler vun de Welt deelnehmen deen. Keres wunn dorbi mit en half Punkt Vörsprung vör Efim Petrowitsch Geller, Botwinnik, Smyslow, Gideon Ståhlberg un annern. Bi de russisch Landsmeesterschap keem he aber blots up den teihnten Platz.

Nah den scheefgahn Anloop up den Weltmeestertitel bi dat Kandidatenturnier 1953 mit den tweeten Platz reck Keres bi de Schacholympiade 1954 en Rekordergevnis vun 13,5 Punkten in 14 Partien. Dat Wiehnachtsturnier in Hastings 1954/1955 wunn Keres gemeensam mit Smyslow, ebenso dat Turnier in Pärnu vör de führend Sowjetspelern. Bi de russisch Landsmeesterschap keem he 1955 aber blots up den 7. Platz.

De WM-Qualifikatschoon 1956 leep för Keres tonächst spoodriek, bit he an dat Enn’n vun dat Kandidatenturnier en Gewinnstellung gegen Miroslav Filip dör en swooren Fehler instellen dee. He keem dordör blots up den tweeten Platz, de nich recken dee, wiels de eerstplatzeerte Smyslow bi de Schachweltmeisterschaft 1957 Botwinnik besiegen dee un sülvst Weltmeester wurr.

En Früendschapswettkampf mit Wolfgang Unzicker gung 1956 mit 6:2 för Keres to Enn‘. De Schacholympiade 1956 wurr för Keres, de dat beste Eenzelergevnis an dat dart Brett recken dee, ebenfalls en Erfolg. In dat Moskauer Aljechin-Gedenkturnier keem he dorgegen blots up den 7. Platz.

Da Johr 1957 fung för Keres an mit den deelten 2. Platz, den he punktgliek mit David Ionowitsch Bronstein bi de Landsmeesterschaft vun de UdSSR achter den Sieger Michail Tal recken dee. Mit Siegen in Mar del Plata, Santiago un bi dat Wiehnachtsturnier 1957/58 in Hastings gung dat för Keres mit de goot Resultaten wieder. Bi dat Kandidatenturnier 1959 hett Keres vörövergahn de Führung övernommen, wurr aber vun Tal överhaalt, de trotz en Bilanz vun 1:3 togunsten vun Keres eenenhalf Punkten vör Keres wunn. Dennoch gull dat Speel vun Keres ünner Experten as qualitativ beter in’n Vergliek to dat Speel vun Tal.^[7] De af un to as „Ewige Tweet“ betitelte Keres hett sück denn up dat folgend Kandidatenturnier 1962 vörbereit.

Nah dat Turnier in Stockholm 1959/60, wo he den darten Platz recken dee, wunn he 1961 in Zürich (vör Tigran Petrosjan un Svetozar Gligorić). In Bled keem he noch mal up den darten Platz, wiels he bi de 29. UdSSR-Meesterschap weer up den 8. Platz keem.

Bi dat Kandidatenturnier Curaçao 1962 leeg Keres twee Runne vör Sluss gemeensam mit Tigran Petrosjan weer vörn. En Nedderlaag gegen Pál Benkő as ok en utkämpt Remis gegen dat US-Talent Robert James Fischer hemm aber weer blots to’n tweeten Platz reckt, punktgliek mit Efim Geller. Vör den Weltmeesterschapskamp tüschen Botwinnik un Petrosjan geev dat aber Spekulatschonen, dat Botwinnik up en Titelverteedigen verzichten würr. Dorüm wurr eenenhalf Maand nah Curaçao 1962 en tweekamp tüschen Keres un Geller utdragen – de Gewinner vun dissen Tweekamp sull denn mit Petrosjan um den denn vakanten Titel kämpen. Dör en knappen Sieg vun 4,5:3,5 Punkten hett Keres de Chance up en Weltmeesterschapskamp gegen Petrosjan wohrt. Aber Botwinnik is denn doch to dat Verteedigen vun sien Weltmeestertitel antreeden, weshalb dat för Keres kien Weltmeesterschapskamp geev.^[8] In de Schachweltmeisterschaft 1963 hett Petrosjan den Titel gegen Botwinnik wunnen. Petrosjan hett sück later ütert, dat Keres ebenfalls Anspröök up en Titelkamp gegen Botwinnik harrt harr.^[9]

Keres wunn, gemeensam mit den nee Weltmeester Petrosjan, dat Turnier in Los Angeles 1963 un nah en sössten Platz in dat Moskauer Turnier wiedere Turniere in‘n Hoogovens Beverwijk 1964 gemeensam mit Iivo Nei, weer mit Petrosjan in Buenos Aires 1964, allern in Hastings 1964/1965 as ok mit Vlastimil Hort in Mariánské Lázně (Marienbad) 1965. Dör sien Sieg in’n Tweekamp gegen Geller 1963 harr sück Keres dat Deelnahmerecht an den Kandidatenwettkämpen 1965 erwurben. Dat Kandidatenturnier 1965 wurr nämelk up Drängen vun Bobby Fischer als K.o.-Turnier utdragen, wobi Keres gegen den ehmalgen Jöögdweltmeester Boris Spasski all an’n Anfang mit 6:4 utscheeden dee. Dat bleev de letzte Deelnahm vun Keres an en Kandidatenturnier.^[10]

Dornah wunn Keres de Turniere in Stockholm 1966/67 un Bambarg 1968, dor mit Siegen gegen de düütsch Grootmeester Wolfgang Unzicker un Lothar Schmid as ok twee Punkten Vörsprung vör Schmid un Petrosjan. In Winnipeg 1967 reck he den darten Platz aber blots Platz 9. Tallinn 1969 un Luhačovice (Bad Luhatschowitz) 1969 hett he weer as Tweet afslooten; in dat Hochofenturnier, dat intüschen nah Wijk aan Zee ümtrucken weer, reck he 1969 den darten Platz.

Nah en Sieg in Budapest 1970 hett Keres de Sowjetunion iin dat eerste Duell vun UdSSR gegen den Rest der Welt vertreeden. Mit sien 3:1-Sieg gegen Borislav Ivkov droog Keres as spoodriekst Speler vun sien Mannschap to’n 20,5:19,5-Sieg vun de UdSSR entscheeden bi. Ansluutend wunn he mit fiev Punkten un fiev Partien de Europamannschapsmeesterschap in Kapfenberg ebenfalls as best Speler vun den Wettkampf. Bi sien Sieg in Tallinn 1971 gemeensam mit Tal leeg he noch vör den mehrfacken Sowjetunionsmester Leonid Stein. In Amsterdam un Pärnu 1971 reck Keres jewiels den tweeten Platz.

Nah den darten Platz in Sarajewo 1971, den fievten Platz in San Antonio 1972 un den darten Platz in Tallinn 1973 reck Keres bi de Internatschonale Düütsch Meesterschap 1973 in Düörpm blots den deelten sössten Platz. ^[11] Sien letzt Anloop un den Weltmeestertitel weer all bi dat Interzonenturnier in Petropolis 1973 vörbi; ok bi de russisch Meesterschap in’n Oktober 1973 reck Keres blots noch den negenten Platz bi en Remisquote vun 83 Perzent. 1974 hett he an kien bedüüdend Turnier deelnommen. Dat wurr nu verwacht, dat de intüschen binah 60 Johr olt Keres sien Afscheed ut de Schachwelt bekannt geven würr. Vunwegen – 1975 in Tallinn wunn he dat Turnier noch vör Exweltmeester Spasski, Fridrik Olafsson, Bronstein, Hort, Aivars Gipslis, Mark Jewgenjewitsch Taimanow un annern.

In Vancouver wunn he in’n Mai 1975 ebenfalls en Open, an dat aber blots wenige Grootmeester deelnehmen deen. Up den Rückfloog vun dat Turnier föhl sück Keres bi en Tüschenstopp in Helsinki nich goot un keem dorüm in en Krankenhuus. Dor kreeg he denn en Hartanfall, an de he denn storven is. To sien Ehren hett de Sowjetrepubliek Eestland en Staatsbegrävnis utricht, at dat mehr as hundertduusend Minschen Afscheed vun Keres nehmen. He wurr up den Waldkarkhoff in Tallinn bisett. En Straat in Tallinn is nah hüm nöömt.

Keres speel bi insgesamt teihn Schacholympiaden: 1935 bit 1939 jewiels an Brett 1 för Eestland un van 1952 bit 1964 för de Sowjetunion. Dorbi hett he söben Goldmedaillen mit de Mannschap un fiev Goldmedaillen för sien Eenzelergevnisse wunnen. Insgesamt hett he 107 Punkte ut 141 Partien haalt (+85 =44 −12).^[12] Bi den Wettkamp UdSSR gegen den Rest der Welt 1970 in Belgrad speel Keres an Brett 10 un wunn dor gegen Borislav Ivkov mit 3:1 (+2 =2). Buterdem nehm Keres mit Eestland an de inoffiziellen Schacholympiade 1936 in München deel, wo he dat beste Ergevnis an dat eerst Brett recken dee^[13] un wunn mit de sowjeetsch Mannschap de Mannschapseuropameesterschapen 1957, 1961 un 1970, wobi he bi all dree Veranstaltungen ok noch jewiels dat best Eenzelergevnis an sien Brett recken dee.^[14]

To sien Turniersiegen tellen Pärnu 1960, Zürich 1961, Los Angeles 1963 (deelt mit Tigran Petrosjan), Bewerwijk 1964 (deelt mit Iivo Nei), Buenos Aires 1964 (deelt mit Petrosjan), Hastings 1965, Marienbad 1965 (deelt mit Vlastimil Hort), Stockholm 1967, Bamberg 1968, Budapest 1970, Tallinn 1971 (deelt mit Michail Tal) un 1975.

Nah de Unafhängigkeit vun Eestland vun de UdSSR wurr sien Porträt mit twee Schachfiguren up de Vördersiet vun de Fiev-Kronen-Banknote^[15] afbildt, up deren Rücksiet en düütsch Ordensburg an‘n Narva to sehn is.^[16] Ok up en 15-Kopeken-Breefmark vun de Sowjetunion weer he to sehn. 1991 wurr in Tallinn up de Pärnu-Chaussee en Büste vun Keres upstellt. 2016 hett Eestland den 100. Gebortsdag vun Keres mit en 2-Euro-Gedenkmünt würdigt.

Keres sien letzt Elo-Tall bedroog 2580, sien hööchste Elo-Tall weer 2615 in‘n Juli 1971. Sien beste historsch Elo-Tall vör de Inführen vun de Elo-Tallen weer 2786 (März 1947). All tosommen belegg he 52 Maand lang in den Tietruum van 1943 bit 1960 Platz twee vun de Weltranglist.^[17]

Wegen sien internatschonalen Erfolge kreeg he 1950 vun de FIDE den Titel Grootmeester.^[18]

Keres gull as Autorität up dat Rebeet vun de Schachanspelen un schreev över veertig Schachböker. Nah hüm wurr de Keres-Verteidigung: 1. d2–d4 d7–d5 2. c2–c4 Lc8–f5) nöömt. Ebenso gifft dat en Keres-Angreep in de [[Siziliaansch Verteidigung (Scheveninger Variante) un en Keres-System bi de apen Verteidigung vun de Spaansch Partie.

An’n Anfang vun sien Loopbahn speel Keres ok spoodriek Feernschach. He speel nah eegen Angaven bit to 150 Partien gliektieidig un hett dorbi tallriek nee Anspeelvarianten utprobeert. 1935/36 wunn he de Bundsmeesterschap vun den Internatschonalen Feernschachbund IFSB. In‘n August 1936 nehm he in München up en Tagung bi den IFSB deel. Hier hett he den Vörslag ünnerstütt, ok in’n Fernschach en Weltmeesterschap to veranstalten.

Van 1933 bit 1948 weer Paul Keres en aktiv Schachkomponist, dornah komponeer he blots noch af un to.Vun hüm sünd etwa 200 Kompositschonen bekannt, meest kien anner Grootmeester hett woll so völ Schachupgaven as he komponeert. Bi de Bewertung vun sien Schachkompositschonen is to berücksichtigen, dat he en Autodidakt weer un de Mehrtall vun sien Warken in jung Johren entstunnen. He hett in eerst Lien dat Paradoxe söcht, dat in’n Gegensatz to de streng Logik vun de Schachpartie steiht.

In Studien kann man hüm mit Richard Réti und Pál Benkő verglieken. Woll hemm sück in latere Tiet de Grootmeester Luděk Pachman, Jan Timman un John Nunn mit Studien befaat, aber in bedüüdend minner Umfang. In dat 1951 herutbrocht Book Schachmaty za 1947–1949 gg. Keemen tosätzlich 26 theoretische Endspeelstellungen för dat Damenendspeel herut.

• Orden des Roten Banners der Arbeit 1957
• Ehrenteeken vun de Sowjetunion 1966
• Sportler vun dat Johr in Eestland 1959 un 1962

Keres weer siet 1941 mit en Mitstudentin vun de Universität Tartu^[19] verheiraadt un wurr in de folgend beid Johren Vader vun twee Kinner.^[20] In Tartu beleev het de Slacht vun Tartu 1941 in‘n Tweeten Weltkrieg. De Folgen bun disse Kriegshandlungen hemm dorför ssörgt, dat Keres mangels beroplich Alternativen as Schachschriever för verscheeden Zeitungen un Schachteitschriften schreev, um sien Familie nehren to können.^[19]

• Paul Keres: Ausgewählte Partien 1931 – 1958. 2. Uplaag. Vermande Schachverlag, Ijmuiden 1976. ISBN 90-6040-440-8.
• Paul Keres: Photographs and games. Demerlen, Tallinn 1995. ISBN 9985-60-122-X.
• Siep H. Postma: Paul Keres. Ausgewählte Partien 1958 – 1975. Smit, Hengelo 1982.
• Suetin, Alexej: Das Schachgenie Paul Keres. Sportverlag, Berlin 1987. ISBN 3-328-00206-5.
• Hildebrand, Alexander; Chlubna, Friedrich: Paul Keres der Komponist., Friedrich Chlubna, Wien 1999.
• Erich Carl: Paul Keres. (Kleine Schachbücherei Band 17). Beyer Verlag, Hollfeld 1983. ISBN 3-88805-007-3.
• Paul Keres: "Dreispringerspiel bis Königsgambit". Sportverlag, Berlin 1968.

• Helmut Wieteck: Ein Künstler am Schachbrett – zum 5. Todestag von Paul Keres. Schach-Echo 1980, Heft 11, Titelsiet.

Paul Keres. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• DNB-Katalog
• Partien vun Paul Keres up 365Chess.com (engelsch)
• Indrag bi chessgames.com (engelsch)
• Paul Keres up www.chessbase.de
• Komposischionen vun Paul Keres up den PDB-Server

1. ↑ André Schulz: 100 Jahre Paul Keres In: de.chessbase.com. 7. Januar 2016, afropen an’n 17. November 2019.
2. ↑ dormals Russland, aber nah den Separatfreeden vun Brest-Litowsk 1918 Estland.
3. ↑ Partie online bi chessgames.com
4. ↑ Partie online bi chessgames.com
5. ↑ Das Internationale Turnier Prag 1943 up TeleSchach (Kreuztabelle und Partien)
6. ↑ Artikel Keres Plays With the Wehrmacht vun Tomasz Lissowski.
7. ↑ Erich Carl: Paul Keres, S. 20.
8. ↑ Erich Carl: Paul Keres, S. 23.
9. ↑ Erich Carl: Paul Keres, S. 22–23.
10. ↑ Erich Carl: Paul Keres, S. 23–24.
11. ↑ Krüüztabell un Partien
12. ↑ Olimpbase
13. ↑ Paul Keres sien Ergevnisse bi inoffiziellen Schacholympiaden up olimpbase.org (engelsch)
14. ↑ Paul Keres sien Ergevnisse bi Mannschapseuropameesterschapen up olimpbase.org (engelsch)
15. ↑ Bild vun de Banknote; afropen an’n 20. Mai 2020
16. ↑ Chemnitzer Schulmodell: Mathematiker auf Banknoten. Afropen an’n 30. Januar 2009.
17. ↑ Paul Keres historsch Elo-Tall bi chessmetrics.com (engelsch)
18. ↑ Willy Iclicki: FIDE Golden book 1924-2002. Euroadria, Slovenia, 2002, S. 74.
19. ↑ ^{a b} Paul Keres IV: The War Years. Redaktschoon vun chess24.com, 20. Dezember 2016, afropen an’n 6. Mai 2018.
20. ↑ Robert D. McFadden: Paul Keres dead; key chess player. In: nytimes.com. New York Times, 6. Juni 1975, afropen an’n 1. Mai 2018.