Jelly Roll Morton

„Jelly Roll“ Morton (* 20. September 1889^[1] in Gulfport/Mississippi as Ferdinand Joseph La Menthe; † 10. Juli 1941 in Los Angeles) weer en US-amerikaansch Pianist, Komponist un Band-Leader. He gellt as en vun de inflootriekst Jazz-Musiker vun sien Tiet.

Jelly Roll Morton wurr in Gulfport (Mississippi) boren un wuss in New Orleans (Louisiana) up. Sien Moder Laura La Menthe, boren Monette, hett ehrn Ehemann F. P. „Ed“ La Menthe, den Vader vun Jelly Roll verlaaten, as Jelly Roll noch en Kind weer. Se hett denn Willie Morton heiraadt. Neben de Öllern spelen sien Grootmoder Laura „Mimi“ Monette, boren Baudoin, sien jüngere Halfsüsters, vun de een de Vörnaam Amède droog, sien Cousin Dink Johnson as ok sien Patin Laura Hunter, vun de in de Regel as Eulalie Echo bericht wurrd, en präägend Rull in sien Leven.

Sien Ökelnaam „Jelly Roll“ harr en sexuellen Achtersinn, de (tominst) dormals allgemeen verstahn wurr, nah de herrschend puritaansch Spraaknorm aber as unsittlich gull, un deen oorsprünglich as Anspelen up Morton sien tallriek Affairen. Ut den sülvigen Grund gellt sien Interpretation vun den „Winin' Boy Blues“ as en Oord Erkennungsmelodie. Disse Komposition is mit alternativem Text ok as „I'm Alabama Bound“ bekannt wurrn.

Morton sien Gebortsdatum is umstreeden. En Oorkunn gifft dat nich, de Angaaven schwanken tüschen 1884 un 1890:

• Sien Musterungspapiere för den Eersten Weltkrieg nennen den 13. September 1884.
• Morton sülvst geev den 20. September 1885 an.
• Sien eerst Ehefru Anita Gonzales un sien elf Johr jüngere Halfsüster Amède hebbt 1886 as Gebortsjohr angeven.
• En Versekerungspolice nennt dat Johr 1888.
• Sien Doosoorkunn wiest 1889 as Gebortsjohr ut.
• En Dööpbeschienigung van 1894 gifft as Gebortsdag den 20. Oktober 1890 an.

He hett sück siet fröhster Kindheit för Musik interesseert, wat woll dorup torüchtoführen is, dat in sien Familie en groot Begeisterung för amerikaansch Volksmusik as ok för Opern un Operetten vörhannen weer. Vör dissen Achtergrund is ok sien musikalisch Anspeelen up de Verdi-Oper „Der Troubadour“ wiels de „Library of Congress Recordings“ („The Miserere“) to sehn un to verstahn. As aktiv Musiker (Basuun) weer bitlang aber eenzig Morton sien Vader F. P. La Menthe in Erschienung treden. Dat is ok to berücksichtigen, dat de kulturelle Völfalt in New Orleans den jungen Ferdinand Morton den Inblick in en bannig breet Spektrum an musikalisch Strömungen mögelk makt hemm dröfft. As he in dat Öller vun etwa 10 Johren en Pianisten in de franzöössch Oper in New Orleans spelen hört hett. weer he dorvan so angedahn, dat he sülvst ok Klaveerünnerricht nehm. Belegt is, dat he af 1895 vun de ansehn Lehrer Perfesser Nickerson in New Orleans ünnerricht wurr.

Tonächst full Morton as talenteert Gitarrist, Singer un Harmonikaspeler up: In sien Erinnerungen hett he Leeder as „Hot Time in the Old Town Tonight“, „Wearing My Heart for You“, „Old Oaden Bucket“, „Bird in a Gilded Cage“, „Mr Johnson Turn Me Loose“ as Bispelen ut sien Repertoire ut disse Tiet nömmt. As Nahwies för sien Qualitäten sowohl up de Gitarr as ok as Singer deenen vör allen de laat Upnahmen, de Morton gemeensam mit sien Biographen Alan Lomax in dat Johr 1938 in de Library of Congress in Washington D.C. makt hett.

1902 fung Morton an, in de Apenlichkeit, insbesünnere in dat Vergnögens- un Rootluchtveertel rund um de Basin Street in New Orleans, up Paraden as ok up Volksfesten in de vörnehmen Vöroorten vun disse Stadt (bispielhaft dorför de Upnahmen „Milenberg Joys“ un „New Orleans Blues“), tietgenössisch Ragtimes, Leder un Danzen to spelen. As sien streng glöövend Grootmoder, bi de he nah de Dood vun de Moder mit sien jüngere Süsters leev, vun de „unseriöös“ Tätigkeit vun hör Enkelkind erfohren hett, hett se hüm dwungen, dat he uttrecken dee. Nahdem he övergangswies bi sien Patin Laura Hunter / Eulalie Echo ünnerkommen kunn, reis he dör völ Städer vun de Süüdstaaten vun de USA (Gulfport/Mississippi, Mobile/Alabama, Memphis/Tennessee, St. Louis/Missouri, Kansas City/Kansas) as ok dör Kalifornien un nah Chicago/Illinois. Överall dor is he as Pianist uptreden

1917 kehr he tonächst nah Chicago torüch, um ansluutend för en vergliekswies lang Tietruum nah Kalifornien to översiedeln. Dor keem dat 1918 to eerst Upnahmen mit Reb Spikes, Mutt Carey, Wade Waley un Kid Ory. Disse Upnahmen gellen hüüd aber as nich mehr uptofinnen.

Tüschen 1923 un 1928 leev un arbeit Morton denn weer in Chicago, dat mittlerwiel as dat nee Jazz-Zentrum gull. Dat keem to tallriek Upnahmen för de Plattenfirmen Paramount Records, Gennett, Vocalion, Victor un Columbia Records. In disse Tiet fallt ok de Grünnen vun de legendären „Red Hot Peppers“. In hör oorsprünglich Besetten bestunn disse Formatschoon ut George Mitchel, Kid Ory, Omer Simeon, Johnny St. Cyr, John Lindsay, Andrew Hilaire un Jelly Roll Morton.

Mit Anfang vun den Swing-Ära gung dat Interesse an Morton sien to dissen Tietpunkt all as ehder traditschonell gellend Jazz-Stil torüch. De Johren 1929 un 1930 verbroch he in New York City. Söben Johr later keem dat in de Bar „Jungle Inn“ in Washington D. C. to en eersten Kuntakt mit den Musik-Journalisten Alan Lomax. In de Maanten Mai un Juli 1938 hebbt sück Morton un Lomax denn regelmatig in de Library of Congress in Washington D. C., worbi dat to de Upnahmen vun de so nömmt „Library of Congress Recordings“ keem.

Af 1939 hett Morton tallriek nee Upnahmen – ünner annern mit Sidney Bechet makt. Dorup upbauend keem dat to en laat Comeback vun den Musiker. In‘ November 1940 truck nah Los Angeles. Nahdem he Opfer vun en Angreep mit en Messt wurr, harr he gesundheitlich Probleme un is an‘ 10. Juli 1941 in Los Angeles an Hartverseggen storven.

Neben sien Hööftbeschäftigung as Pianist, Komponist un Bandleader weer Morton ok Manager in verscheeden Bars. He hett ok versöcht, as Theaterschauspeler to arbeiten, aber dormit harr he nich annähernd so’n Spood as as Musiker. He weer allerdings en exzellent Poolbillard-Speler.

Morton wurr ok as Pianist för kommerziell Produktschoonen engageert. So t. B. för den Showman un Klarinettisten Wilton Crawley, de to de Protagonisten vun de „gas-pipe“^[2] Klarinettenspeelwies tell, en Speelwies, de sück an den Duktus vun minschlich Stimmen orienteer un Blastechniken vun de Klezmermusik mit anner to’n Deel skurril Blastechniken kombineeren dee. Eenig vun disse Techniken wurrn vun Klarinettisten vun den Avantgarde Jazz in de 1980er Johren weer nee upgreepen. „Jelly Roll“ Morton weer dorför bekannt, dat he an‘ leevsten eegen Kompositschonen speel. Bi Frömdkompositschonen hett he nah Mögelkeit versöcht, de in sien Sinn to interpreteeren. Bi en Produktschoon mit Wilton Crawley keem dat tüschen Morton un Crawley to en Striederee, de vun Crawley mit folgend Wöör an Morton beend wurr: “Look, Jelly this is my date and we are going to use my arrangements and my way of doing things, not yours! That sort of took him (Morton) down a peg and he didn't have much to say after that for the rest of the day.”^[3]

Morton hett sück as en vun de eerst Jazzmusiker mit de theoretischen Grundlagen vun disse Musikricht utnannersett, allerdings gifft dat meest kien Dokumente, up de sück disse Behauptung stütten leet. Angesichts sien Vorgahnswies bi dat Komponeeren un Arrangeeren as ok den hooch Schwierigkeitsgraad vun sien Warken, kann man aber dorvan utgahn, dat Morton nich blots intuitiv komponeer un speel, sonnern up de Grundlaag vun spezifisch Kenntnissen över de Markmalen vun de Jazzmusik arbeiten dee. Disse Upfaaten lett sück umso mehr mit Nahdruck vertreden, wenn man bedenkt, dat Morton völ vun sien Warken all komponeert un noteert harr, noch bevör se vun de jeweilig Orchester speelt un upnommen wurrn. Dat weer in Musikerkreisen bekannt, dat Morton sich immer intensiv mit de to speelend Musik utnannersetten dee. “Morton, who rarely played tunes other than his own, sat down at the piano to familiarize himself with the music and get the session under way.”^[4] Mit disse plaand un af u nto upwännig Arbeitswies staak he ut de Reeg vun de völ Jazzband-Leader, de spontan arbeiten dee, un meest improviseerend hör Repertoire funnen, wiet herut. As Bispeel hett Morton as eerst de so nömmt „spanish tinge“ (spaansch Färbung)^[5], de ünner annern in de „liner notes“ to dat Album „Sketches of Spain“ vun Miles Davis Erwähnung un sück in „The Crave“, „Mamanita“ und „The Pearls“ find.

Nich to Vergeeten is, dat dat wedderholt to Tosommenarbeit mit anner bekannt Musikers, insbesünnere mit Sidney Bechet keem. Morton un Bechet hebbt ünner annern dat all erwähnt „Windin' Boy Blues“ tosommen inspeelt. Mit Louis Armstrong speel he den „Wild Man Blues“. To de weniger bekannt, aber eerstklassig Musikers, mit de Morton faken tosommenarbeit hett, hörrn ünner annern Bunk Johnson, Johnny St. Cyr, Buddy Bertrand as ok Sidney de Paris un Albert Nicholas. De Tosommenarbeit vun Morton mit Johnny Dodds un de sien Bröer Baby Dodds wurrd indrucksvull in de Inspeelen vun den „Wolverine Blues“ dokumenteert.

Morton stamm ut en frankophoon, upstiegsorienteerten Middelklasse-Familie mit kreoolsch Sülvstverständnis. He kunn dat nich af, en ünnerordnet Rull to spelen un hett den deels apen, deels latenten Rassismus in de USA aflehnt. He harr nah sien schreven Oeuvres en hooch Arbeitsethos un stellte ebenso hooch Anforderungen an sien Kollegen, wat de nich immer sämtlich akzepteert hemm. De Historie vun „Red Hot Peppers“ in hör wesselnd Besetten un Morton sien streckenwies Torüchtruckenheit tüügen vun en intelligenten un tatkräftigen, aber ok vun en en Minschen, mit de man kien lichten Umgang harr un de zwiespältig weer. Ahn Twiefel hannel sück dat bi Jelly Roll Morton um en faken sensible, wiel exzentrisch, ick-betrucken un stolt Persönlichkeit, de bi meest jeder Gelegenheit hör eegen Leistungen in‘ Vördergrund schoof un up Fehlleistungen vun annern luuthals henwies. Up de anner Siet wurr he aber ok nich mööd, an Verdeensten vun anner groot Komponisten un Interpreten to erinnern, de sülvst nie de Popularität vun en Jelly Roll Morton, en Sidney Bechet oder en Louis Armstrong kreegen. To disse hörrt insbesünnere sien fröh Wegbegleiter un de vun hüm as sien Vörbild betekent Pianist Tony Jackson.

Dorher weer ut völ Grünnen de Person Jelly Roll Morton de Kritik utsett. Allerdings schient dat mehr as fraagwürdig to ween, ok sien musikalisch Leistungen in Fraag to stellen. In disse Punkt lett de Literatur faken de gewünschte Sachlichkeit un Objektivität vermissen. Bi Morton hannelt sück dat um en vun de wenig Minschen, de nich blots Tüüg vun de eersten Träe vun de Jazzmusik wurrn, sonnern de sülvst an dissen originären Schöpfungsakt bedeeligt weern. Sülvst sien scharpsten Kritiker könnt hüm nich en Mindestmaat an Gloovwürdigkeit abspreken, wiel en grooten Deel vun sien Vertellen vun Tiettüügen bestätigt wurr oder up annern Weg bewiest wurrn kann. Ok sünd sien Vertellsels en vun de wichtigst Borns över de fröh Entwicklung vun de Jazzmusik. De Behauptung dorgegen, Morton weer rückblickend nich blots as en hervörragend Musiker, sonnern doröver herut ok as de eerste Jazz-Historiker antosehn, geiht aber ok to wiet.

Rückblickend kann man den Musiker Art Hodes dorher blots tostimmen, wenn he seggt: „Für die kleine Band war Morton das, was Ellington für die Big Band war.“

1963 wurr he in de Down Beat Jazz Hall of Fame wählt.

• En gelungenen Instieg in dat Leven vun Jelly Roll Morton bütt de entsprekend Bidrag vun Gunther Schuller in: The New Grove Dictionary of Jazz Vol. 2, rutgeven vun Barry Kernfeld, 1. Uplaag (1988), Macmillan Press Limited. Disse Bidrag enthollt todem en umfangriek Överblick över de Literatur to Jelly Roll Morton.

• Ebenfalls vun Gunther Schuller: Early Jazz. Its Roots and Musical Development, 1968, New York, S. 134- 174, ISBN 0-19-504043-0

• En indrucksvull Tosommenstellen vun sämtlich Upnahmen, de mit Jelly Roll Morton in Verbindung brocht wurrn, leefert Brian Rust in: Jazz Records 1897-1942 Vol. 2, 3. Uplaag (1975), Storyville Publications. Wiedere diskographisch Informatschonen in Laurie Wright Mr. Jelly Lord, Storyville Book 1980

• En meest in Vergeetenheit geraden Afhandlung över Jelly Roll Morton hett sien Früend un Kolleg Omer Simeon all 1945 verfaat: Mostly about Morton, in: Jazz Record, Nr. 37 (1947), Siet 5 ff.

• Un toletzt de unverzichtbor Grundlaag för dissent Bidrag: Mister Jelly Roll: The Fortunes of Jelly Roll Morton, New Orleans Creole and „Inventor of Jazz“ vun Alan Lomax, ISBN 0-520-22530-9. Disse Biographie gellt as Standardwark över dat Leven vun Jelly Roll Morton. Se wurr in eng Tosommenarbeit tüschen den Musiker un den Schriever erstellt un beruht up de Gesprächen während de de all erwähnten „Library of Congress Recordings“ ut dat Johr 1938. Neben en Dorstellung vun de sellschoplichen Verhältnisse vun New Orleans in dat laat 19. un dat frö 20. Johrhunnert enthollt dat Wark Interviews un Stellungnahmen vun Familienliddmaaten un tallriek Tietgenossen vun Jelly Roll Morton un bütt up dissen Weg en wietreckend Inblick in de Umstände, de to dat Entstahn vun den Jazz führt hebbt. De düütschspraakig Utgaav drocht, in Anlehnung an de glieknaamig Kompositschoon, den Titel „Dr. Jazz - Eine Autobiographie“. Eenig Dorstellungen vun Morton sünd dör nee’ere historsch Arbeiten utbeetert wurrn.

• Martin Williams Jelly Roll Morton in Hentoff, McCarthy (Herutgever) Jazz, New York 1959
• ders. Jelly Roll Morton, Cassel u. Co. 1962
• William Russell Oh Mister Jelly! A Jelly Roll Morton Scrapbook, Jazz Media ApS, Kopenhagen 1999 (Bornsammeln)
• Phil Pastras Dead Man Blues: Jelly Roll Morton Way Out West, University of California Press 2001 (besünners de Tiet in Kalifornien)
• Howard Reich, Williams Gaines Jelly's Blues: The Life, Music, and Redemption of Jelly Roll Morton, Da Capo Press, 2003
• James Dapogny Ferdinand "Jelly Roll" Morton: The Collected Piano Music, Smithsonian Institution Press, 1982 (mit Transkriptionen vun sien rund 40 Solo Piano Upnahmen)

• In Alessandro Bariccos Monolog Novecento (dt.: Die Legende vom Ozeanpianisten) van 1994 düükt Morton as „Tegenspeler“ vun den fiktiven titelgevend Pianisten Danny Boodman T. D. Lemon Novecento up. Letzterer winnt dor en musikalisches „Duell“ tegen Morton, den Baricco as sülvst ernannten „Erfinder vun den Jazz“ betekent. In de mit „Die Legende vom Ozeanpianisten“ betitelten Verfilmung vun den Monolog dör Giuseppe Tornatore wurrd Morton vun Clarence Williams III speelt.

Black Bottom Stomp Original Jelly Roll Blues Grandpa's Spells Wolverine Blues

nah Gerhard Klußmeier: Jazz in the Charts. Another view on jazz history. Liner notes un Begleitbook vun de 100-CD-Edition. Membran International GmbH. ISBN 978-3-86735-062-4

Dör verapenlicht Upnahmen dokumenteert Sessions tüschen 1923 un 1940^[6]

• Chicago, Juni 1923, Jelly Roll Morton and his Orchestra
• Richmond, Juli 1923, Piano Solos
• Chicago, Oktober 1923, Jelly Roll Morton’s Jazz Band
• Chicago, April 1924, Jelly Roll Morton’s Steamboat Four
• Chicago, April 1924, Jelly Roll Morton’s Stomp Kings
• Chicago, Mai bis Juni 1924, Piano Solos
• Chicago, September 1924, Jelly Roll Morton’s Kings of Jazz
• Chicago, Mai 1925, Jelly Roll Morton’s Jazz Trio
• Chicago, Mai 1925, Jelly Roll Morton acc. by Voltaire de Faut
• Richmond, Februar 1926, Jelly Roll Morton’s Incomparables
• Chicago, April 1926, Piano Solos
• St. Louis, Mai 1926, St. Louis Levee Band
• Chicago, Juli 1926, Jelly Roll Morton feat. Edmonia Henderson acc. by King Oliver
• Chicago, ab September 1926, Jelly Roll Morton’s Red Hot Peppers
• New York City, Nov/Dez 1929, Jelly Roll Morton and His Red Hot Peppers
• New York City, Dez 1929, Wilton Crawley and His Orchestra acc. by Jelly Roll Morton
• New York City, Dez 1929, Lizzie Miles acc. by Jelly Roll Morton
• New York City, Dez 1929, Jelly Roll Morton Trio
• New York City, März 1930, Jelly Roll Morton and His Red Hot Peppers
• New York City, April 1930, Miss Billie Young acc. by Jelly Roll Morton
• New York City, Juni 1930, Jelly Roll Morton and His Red Hot Peppers
• New York City, Juli 1930, Jelly Roll Morton and His Red Hot Peppers
• New York City, Juli 1930, Wilton Crawley and his Orchestra acc. by Jelly Roll Morton
• New York City, Juli 1930, Jelly Roll Morton and His Red Hot Peppers
• New York City, Okt 1930, Jelly Roll Morton and His Orchestra
• Washington D. C., Mai un Juli 1938, Library of Congress Recordings^[7]

• New York City, Sept 1939, Jelly Roll Morton’s New Orleans Jazzmen
• New York City, Juli 1940, Jelly Roll Morton acc. by The Chamber Music Society of Lower Basin Street

1. ↑ Es werden auch die Geburtsjahre 1890 und 1885 (Kunzler Jazzlexikon 2002) angeven
2. ↑ De hell, kreischend Klarinettenklänge vun dissen Stil erinnern an de piepend un quäkend Geräusche vun en undicht Gasleiten.
3. ↑ Columbia A-2994, recorded in New York 23 Juni 1920
4. ↑ Liner notes to RCA Victor LPV-524, by Charles Edward Smith.
5. ↑ Alan Lomax Mr.Jelly Roll, New York 1950, S.62: If you can´t manage to put tinges of spanish in your tunes, you will never be able to get the right seasoning, I call it, for Jazz so nömmt. He betreckt suck up sien „New Orleans Blues“ von 1902
6. ↑ Anmarkung: Deelen vun disse Översicht beruht up Angaven vun Laurie Wright un Roger Richard. En vergliekbor Tosommenstellung gifft dat ok in den Anhang vun de düütschspraakig Utgaav vun Alan Lomax sien Biographie över Jelly Roll Morton „Doctor Jazz - Eine Autobiographie“ van 1992 (Sammlung Luchterhand) un stammt vun Gerhard Klußmeier.
7. ↑ Morton dokumenteert de Fröhgeschichte vun den Jazz, indem he mehrere Versionen vun een un sülvig Stück up ünnerscheedlich Oort un Wies inspeelt un tegenöverstellt. Up dissen Weg wiest he den Ünnerscheed tüschen Ragtime un Jazz un makt dat so mögelk, de fröhe Entwicklung vun den Jazz nahtovulltrecken. Todem vertellt he ut dat Leven vun verscheeden Jazzmusikers as ok tallriek Anekdoten un Geschichten ut de Kinnerdaag vun de Jazz. Insgesamt konzentreeren sück disse Upnahmen weniger up de Person vun den Verteller as up de Ümstände, ünner de he leven dee un vun de he as Künstler präägt wurr. De Upnahmen wurrn 2005 ünner den Titel „The Complete Library of Congress Recordings“ as Acht-CD-Box-Set nee un eerstmals in vullem Umfang verapenlicht. De Grund, dat disse Upnahmen eerst nah 67 Johren komplett verapenlicht wurrn, mag ween, dat Morton sein Spraakgebruuk in groot Deelen ehder in dat Zuhältermilieu passen dee (Alan Lomax: „Zuhälterslang“) un he ok nich dorför torüchschreckt, politisch unkorrekte Begreepen un Formuleeren to bruuken. De Upnahmen wurrn mit twee Grammy Awards uttekent.

Jelly Roll Morton. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Grove's Dictionary of Jazz
• Redhotjazz to Morton
• Franzöössch Website mit Musikbispelen
• Jelly Roll Morton in de Katalog vun de Deutsche Nationalbibliothek
• Personennaamdatei