Hermeneutik (Bibel)

De Hermeneutik as Wetenschop vun dat Verstahn vun Bibeltexte is en sunnerliche Form vun de Hermeneutik an sik. De Fraag, wie een dat an'n besten verstahn kann, wat in de Bibel steiht, gifft dat al in de Bibel sülms. „Versteihst du ok, wat du dor lesen deist?“ fraagt de Apostel Philippus den hogen Eunuchen un Minister vun de Königin vun Äthiopien (Apg. 8,30ff.) He kriggt dor de Antwoort up: „Wie kann ik dat, wenn numms mi wiesen deit (wat dat bedüden schall).“

Faken warrt Hermeneutik mit Bibelexegese dör'nanner smeten, man de beiden verscheelt sik. Exegese is dat praktische Utleggen vun en Bibeltext. De Hermeneutik kickt dor up, wat dat Utleggen for Grundlagen hett un wo dat up to will. De beiden staht to'nanner en beten so, as Spraak un Grammatik.

Wenn Philippus in dat Bispeel boven bigeiht un verklaart den Minister ut Äthiopien den Text, denn maakt he en Exegese. Man düsse Exegese steiht up den Grund vun en sunnerliche Hermeneutik. So versteiht he dat Profetenwoort ut dat Ole Testament vun Jesus Christus her. Dat kummt vunwegen sien christlichen Gloven. Weer he en jöödschen Rabbiner, verstunn he datsülvige Woort anners un dö he densülvigen Text ok anners utleggen. So is sien bestimmten Gloven sunnerlich wichtig un slutt em den Text in sien Sinn up. De Text an sik hett de Wohrheit nich, de de christliche Apostel vunwegen sien egen Gloven dor in sehn deit. Mit düsse Fragen dor over, wo dat Verstahn vun afhangen deit, befaat sik de Hermeneutik.

Een kann snacken, ohn vun Grammatik wat af to weten un een kann ok Bibeltexte utleggen, ohn sik mit Hermeneutik to befaten. Man denn kummt een slank an siene Grenzen. Bibelexegese hangt jummers af vun dat, wat de Utlegger in siene Theologie for richtig oder for verkehrt holen deit. Dor speelt dat keen grote Rull bi, of he over siene Meenung Rekenschop afleggt oder of de ganz unbewusst is. So'n grundsätzliche Fragen sünd unner annern:

• Wie ist dat mit de Vertellsels over Jesus sien Uperstahn? Hannelt sik dat um Halluzinationen? Sünd dat Mythen, de sik achterna utspunnen hefft? Oder is dat in de wohre Historie so passeert?
• Wie is dat mit de Bibel? Hett Gott de Schrievers sienen Hillgen Geist geven (sünd de Böker also so to seggen vun Gott sülms dikteert)? Hefft Minschen sik dat allens tohopenschostert? Gifft dat Fehlers in de Bibeltexte? Sünd bestimmte Bibeltexte sik ok stracks toweddern? Hefft de Bibelschrievers en bestimmte (minschliche, politische, religiöse) Afsicht harrt, as se ehr Wark verfaten döen?
• Wat noch en wichtige Rull spelen deit: Wie is dat mit de verschedenen christlichen Karken lopen un wie is de Geschicht vun de sunnerlichen Twiege vun de Theologie ween? Wat for Texte sünd in wat for Tieden verfaat wurrn un wat weer de Afsicht, de dor achter stunn?
• Denn gifft dat ok noch Probleme, den Sinn vun en Text to begriepen, vunwegen de annere Tied, de annere Kultur, de annere Spraak, wo de in schreven wurrn is. Wenn dat heten deit (Apg. 16,15), Lydia (weer) tohopen mit ehr Huus döfft wurrn, denn könnt wi dat vun de Wöer un vun de Grammatik her woll verstahn, man wi mütt, vun'n hüdigen Spraakgebruuk, eerst mol weten, wat dor mit ehr Huus meent is, dormit dat nich slichtweg dumm Tüüch is, wat wi dor leest.
• Ok en bannige Rull bi dat Utleggen speelt de Leser sülms. Worüm sett he sik mit den Text ut'nanner? Will he de Wöer up sik inwarken laten (hett he dor wat bi in'n Sinn?) oder will he den Text blot bruken, um dor siene egen Gedanken mit unner to strieken? Ut wat for en Kultur stammt de Leser her? Wie versteiht en Middeleuropäer, de sik goot steiht, Abraham siene Wannertöge, un wie versteiht en Nomaad ut de Sahelzoon desülvigen Geschichten? Un wie is dat mit Jesus siene Reden gegen den Riekdom?

De Antworden up düsse Fragen verscheelt sik bannig in jedeen Konfession un jedeen Theologie un denn ok noch bi Laien un Theologen.

Man all Lüde, de de Bibel utleggen doot, geevt en Antwoort up düsse Fragen, möögt de ok unnerscheedlich stiftig ween. Mol sünd se slepen un haart mit den Haarhamer vun de Theologie un de Philosophie, mol sünd se ganz groff un eenfach. Klaar is avers, dat düsse Antworden ganz bannig mit bestimmt, wie se de Bibel utleggt. Ok wenn een sik um wetenschoppliche Theologie nich groot scheren dö un slicht gloven dö, de ganze Bibeltext weer vun den Hillgen Geist ingeven un de Text möss eenfach Woort um Woort so verstahn weern, wie he dor steiht, stellt he dor hermeneutsche Regeln mit up, mag he dat nu weten oder nich.

Wenn nu avers een bi dat Bibelutleggen gode Grünn hebben will, worüm he de Saak so oder so versteiht, denn is dat allerdings nödig, nich blot Regeln to bruken, man ok to weten, na wat for'n Regeln he den Text utleggt.

Bibelhermeneutik is ut praktische Grünn updeelt in Hermeneutik vun dat Ole un vun dat Nee Testament. Binnen de Systemaatsche Theologie sett sik de Schriftlehr dor mit ut'neen un maakt dor en Deel vun de Dogmatik mit ut.

• Schriftverstahn vun de Befreenstheologie
• Schriftverstahn vun de Dialektische Theologie
• Existentialistisch Schriftverstahn
• Evangelikal Schriftverstahn
• Feministisch Schriftverstahn
• Sozialgeschichtlich Schriftverstahn
• Psychologisch Schriftverstahn
• Lectio divina (veerdubbelten Schriftsinn)

Biblische Hermeneutiken verklaart, wat bi dat Verstahn vun de Bibel allgemeen un besunners vorut sett weern mutt.

• Klaus Berger: Hermeneutik des Neuen Testaments. UTB 2035. Francke, Tübingen/Basel 1999 ISBN 3-7720-2263-4
• Werner G. Jeanrond, Text und Interpretation als Kategorien Theologischen Denkens. (Hermeneutische Untersuchungen zur Theologie 23.) Tübingen: Mohr, 1986. ISBN 3-16-145101-5
• Ulrich H. J. Körtner: Der inspirierte Leser. Zentrale Aspekte biblischer Hermeneutik, Chöttingen 1994 ISBN 3-525-01618-2
• Ulrich H. J. Körtner: Einführung in die theologische Hermeneutik Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2006 ISBN 3-534-15740-0
• Gerhard Maier: Biblische Hermeneutik. Bibelwissenschaftliche Monographien. 1990. 3. Upl. R. Brockhaus, Wuppertal 1998 ISBN 3-417-29355-3
• Manfred Oeming: Biblische Hermeneutik. Eine Einführung. Primus, Darmstadt 1998 ISBN 3-89678-316-5.
• Peter Stuhlmacher: Vom Verstehen des Neuen Testaments. Eine Hermeneutik. 1979. 2., Upl., nee overweg gahn un wieter maakt, Vandenhoeck & Ruprecht, CHöttingen 1986
• Anthony C. Thiselton: New Horizons in Hermeneutics. The Theory and Practice of Transforming Biblical Reading. Zondervan, Grand Rapids 1992 ISBN 0-310-21762-8 (
• Oda Wischmeyer: Hermeneutik des Neuen Testaments. Ein Lehrbuch. Neutestamentliche Entwürfe zur Theologie 8. Francke, Tübingen/Basel 2004 ISBN 3-7720-8054-5
• Jörg Schreiter; Hermeneutik - Wahrheit und Verstehen. Darstellung und Texte. Akademie-Verlag Berlin 1988, ISBN 3-05-000664-1

Methodenböker wiest Tritt for Tritt, wie de Bibel utleggt weern kann.

• Maimonides, Führer der Unschlüssigen, ISBN 3-7873-1144-0
• Heinrich Zimmermann: Neutestamentliche Methodenlehre. Darstellung der historisch-kritischen Methode. 7. Uplaag, nee overweg gahn, v. Klaus Kliesch. Kath. Bibelwerk, Stuttgart 1982
• Odil Hannes Steck: Exegese des Alten Testaments. Leitfaden der Methodik. Ein Arbeitsbuch für Proseminare, Seminare und Vorlesungen. 14. Upl., dörkeken un wieter maakt, Neukirchener, Neukirchen-Vluyn 1999 ISBN 3-7887-1586-3
• Helmut Utzschneider/Stefan Ark Nitsche: Arbeitsbuch literaturwissenschaftliche Bibelauslegung. Eine Methodenlehre zur Exegese des Alten Testaments. Kaiser/Gütersloher Verlagshaus, Gütersloh 2001 ISBN 3-579-00409-3
• Manfred Dreytza/Walter Hilbrands/Hartmut Schmid: Das Studium des Alten Testaments. Eine Einführung in die Methoden der Exegese. Bibelwissenschaftliche Monographien 10. 2.Upl., R. Brockhaus, Wupperdal 2007 ISBN 3-417-29471-1
• Siegfried Kreuzer / Dieter Vieweger / Friedhelm Hartenstein / Jutta Hausmann / Wilhelm Pratscher: Proseminar I. Altes Testament. Ein Arbeitsbuch. Verlag W. Kohlhammer, Stuttgart 2. Upl., wieter maakt, 2005 ISBN 3-17-019063-6

• Thomas Söding: Wege der Schriftauslegung. Methodenbuch zum Neuen Testament. Unter Mitarb. v. Christian Münch. Herder, Freiburg/Basel/Wien 1998 ISBN 3-451-26545-1
• Wolfgang Fenske: Arbeitsbuch zur Exegese des Neuen Testaments. Ein Proseminar. Kaiser/Gütersloher Verlagshaus, Gütersloh 1999 ISBN 3-579-02624-0
• Heinz-Werner Neudorfer/Eckhard J. Schnabel (Rutg.): Das Studium des Neuen Testaments. Band 1: Eine Einführung in die Methoden der Exegese. Bibelwissenschaftliche Monographien 5. Brockhaus, Wuppertal; Brunnen, Gießen/Basel 1999 ISBN 3-417-29434-7
• Martin Meiser / Uwe Kühneweg u. a.: Proseminar II. Neues Testament - Kirchengeschichte. Ein Arbeitsbuch. Kohlhammer, Stuttgart/Berlin/Köln 2000 ISBN 3-17-015531-8
• Grant R. Osborne: The Hermeneutical Spiral. A Comprehensive Introduction to Biblical Interpretation. InterVarsity, Downers Grove 1991 ISBN 0-8308-1288-1

• Hartmut Gese, Hermeneutische Grundsätze der Exegese biblischer Texte, in: Hartmut Gese, Alttestamentliche Studien, Tübingen 1991, S. 266-282
• Hartmut Gese, Der auszulegende Text, in: Hartmut Gese, Alttestamentliche Studien, Tübingen 1991, S. 266-282

All Schriften sünd blot man in Hoochdüütsche Spraak rut kamen.

• Jobst Schöne: Die Irrlehre des Fundamentalismus im Gegensatz zum lutherischen Schriftverständnis
• Bibliographie to de Bibelhermeneutik
• Jörg Sieger, Kanon un Bibelhermeneutik en moderne kathoolsche Hermeneutik
• Biblische Hermeneutik En (kritische) Laienhermeneutik (ehrder assoziativ, www.glauben-und-wissen.de)