Semtex

Semtex ialah bahan letupan plastik kegunaan umum yang mengandungi RDX dan pentaeritritol tetranitrat (PETN).^[1] Ia digunakan dalam letupan komersial, perobohan bangunan dan aplikasi ketenteraan tertentu.

Semtex dibangunkan dan dikilangkan di Czechoslovakia, asalnya di bawah nama B 1 dan kemudian di bawah sebutan "Semtex" sejak 1964, dilabelkan sebagai SEMTEX 1A, sejak 1967 sebagai SEMTEX H, dan sejak 1987 sebagai SEMTEX 10.

Pada asalnya dibangunkan bagi kegunaan dan eksport ketenteraan Czechoslovakia, Semtex menjadi popular dalam kalangan kumpulan separa tentera, pemberontak dan pengganas kerana sebelum 2000, ia amat sukar untuk dikesan,^[2] seperti dalam kes Penerbangan Pan Am 103.

Komposisi dua varian yang paling biasa berbeza mengikut penggunaannya. Varian 1A (atau 10) digunakan dalam perlombongan, dan kebanyakannya berasaskan PETN kristal. Versi 1AP dan 2P dibentuk sebagai caj penggalak heksagon; pemasangan khas PETN dan lilin di dalam cas memastikan kebolehpercayaan yang tinggi bagi kord peledak atau detonator. Varian H (atau SE) bertujuan bagi pengerasan letupan.^[3]

Semtex telah dicipta pada akhir 1950-an oleh Stanislav Brebera dan Radim Fukátko, ahli kimia di VCHZ Synthesia, Czechoslovakia (kini Republik Czech). Bahan letupan itu dinamakan sempena Semtín, pinggir bandar Pardubice di mana campuran itu mula-mula dihasilkan bermula pada 1964. Kilang itu kemudiannya dinamakan semula menjadi Explosia a.s., anak syarikat Synthesia ^[4]

Semtex sangat serupa dengan bahan letupan plastik lain, terutamanya C4, kerana ia sangat mudah ditempa; tetapi ia boleh digunakan pada julat suhu yang lebih tinggi daripada bahan letupan plastik lain, kerana ia kekal sebagai plastik antara -40 dan +60 °C. Ia juga kalis air. Terdapat juga perbezaan visual antara Semtex dan bahan letupan plastik lain: manakala C-4 berwarna putih pudar, Semtex berwarna merah atau oren bata.

Bahan letupan baru telah dieksport secara meluas, terutamanya kepada kerajaan Vietnam Utara yang menerima 14 tan semasa Perang Vietnam. Walau bagaimanapun, pengguna utamanya ialah Libya; kira-kira 700 tan Semtex telah dieksport ke Libya antara 1975 dan 1981 oleh Omnipol. Ia juga telah digunakan oleh militan Islam di Timur Tengah dan Tentera Republikan Sementara Ireland (PIRA) serta Tentera Pembebasan Kebangsaan Ireland di Ireland Utara.^[5]

Jualan merosot selepas Semtex berkait rapat dengan serangan pengganas. Peraturan yang mengawal eksport bahan letupan telah diperketatkan secara progresif selama bertahun-tahun, dan sejak 2002 semua perdagangan Explosia telah dikawal oleh kementerian kerajaan. ^[6] Setakat 2001^{[kemas kini]}, hanya kira-kira 10 tan Semtex dihasilkan setiap tahun, dengan hampir semuanya untuk kegunaan domestik. Pada 21 Disember 1988, 340 g Semtex telah menjatuhkan sebuah Boeing 747 di atas Lockerbie, Scotland sehingga membunuh kesemua 259 penumpang dan anak kapal di dalam pesawat serta 11 orang tambahan di darat.

Sebagai tindak balas kepada perjanjian antarabangsa juga, Semtex menambah penanda pengesanan yang mengeluarkan tanda wap yang tersendiri untuk membantu pengesanan. Pada awalnya, etilena glikol dinitrat telah digunakan, tetapi kemudiannya ditukar kepada 2,3-dimetil-2,3-dinitrobutana (DMDNB) atau p-mononitrotoluena (1-metil-4-nitrobenzena) yang digunakan pada masa ini. Menurut pengilang, ejen penanda telah ditambah secara sukarela pada 1991, beberapa tahun sebelum protokol tersebut diwajibkan. Namun begitu, Semtex yang dihasilkan sebelum 1990 tidak ditanda, walaupun tidak diketahui sama ada masih terdapat stok utama bagi Semtex tersebut. Menurut pengeluar, malah yang tidak ditanda juga kini boleh dikesan.^[7] Jangka hayat Semtex dikurangkan daripada sepuluh tahun sebelum 1990-an kepada lima tahun pada kini. Explosia menyatakan bahawa tiada penandaan wajib yang membenarkan pengesanan pascaletupan yang boleh dipercayai bagi bahan letupan plastik tertentu (seperti memasukkan kod logam unik ke dalam jisim bahan letupan), jadi Semtex tidak ditanda dengan cara ini.^[7]

Pada 25 Mei 1997, Bohumil Šole, seorang saintis yang mendakwa terlibat dengan penciptaan Semtex, membunuh diri di sebuah spa di Jeseník dengan meletupkan dirinya dengan bahan letupan. Šole, 63, dirawat di sana kerana masalah psikologi. Tidak jelas apakah bahan letupan yang digunakan. 20 orang lagi cedera dalam letupan itu, manakala enam cedera parah. Menurut pengeluar, Explosia, dia bukan ahli pasukan yang membangunkan bahan letupan pada tahun 1960-an.^[8][9]

Menurut katalog pengeluar 2017, beberapa varian Semtex ditawarkan: Semtex 1A, Semtex 1H, Semtex 10, Semtex 10-SE, Semtex S 30, Semtex C-4, Semtex PW 4 dan Semtex 90.