Marta

I Marta na Marta any Betania dia vehivavy resahina ao amin' ny ao amin’ ny Testamenta Vaovao, ao amin' ny Baiboly, mpianatr’ i Jesoa Kristy. Voalaza fa nipetraka tao amin’ ny tanànan’ i Betania akaikin’ i Jerosalema izy izay rahavavin’ i Lazarôsy sy i Maria avy any Betania iray tampo aminy. Voatonona ao amin’ ny Evanjely nosoratan’ i Lioka izy rehefa nandray an’ i Jesoa niaraka amin’ i Maria rahavaviny (Lio. 10.38–42) ary ao amin’ ny Filazantsaran’ i Joany, ao amin’ ny tantaran’ ny fitsanganan’ i Lazarôsy anadahiny. Vavolombelon’ i Jesoa nanangana an’ i Lazarôsy anadahiny tamin’ ny maty izy. Farany, ny Epistilin’ ny Apôstôly, soratra apôkrifa kristiana nanomboka tamin’ ny taona 120 taor. J.K., dia manolotra azy ho anisan' ireo vehivavy tena vavolombelona ny amin' ny nitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty, niaraka amin' i Maria Magdalena sy Saraha.

Ny anarana hoe Marta dia fanoratana amin' ny teny malagasy ny teny grika hoe Μάρθα / Martha, izay avy amin' ny teny arameana sy hebreo hoe מָרְתָא‎ / Mârtâ (midika hoe "ilay tompovavy", "ilay vehivavy tompon-trano", "ilay vehivevy mpampiantrano", "ilay ramatoa") avy amin' ny hoe מרה "tompovavy", endrika kambavin' ny teny hoe מר "tompo". Io endrika arameanan' ilay anarana io dia hita ao amin’ ny soratsokitra nabateana hita tany Puteoli, sy ao amin’ ny Mozean’ i Napoli any Italia izao; izay natao tamin’ ny taona 5 taor. J.K. (Corpus Inscr. Semit., 158); hita koa ao amin’ ny soratsokitra tany Palmyra, izay misy ny endrik’ ilay anarana amin' ny teny grika hoe Marthein^[1].

³⁸Raha mbola nandeha izy ireo dia niditra tamin' ny vohitra anankiray Jesoa, ary nisy vehivavy atao hoe Marta nandray azy tao an-tranony. ³⁹Nanan-drahavavy anankiray atao hoe Maria izy, izay nipetraka teo anilan' ny tongotry ny Tompo nihaino ny teniny; ⁴⁰fa Marta kosa sahirana tamin' ny fanompoana be. Dia niato kely izy ka nanao hoe: Tompoko, tsy mampaninona anao va ny amelan' ny rahavaviko ahy hanompo irery? Mba asaovy manampy ahy re izy. ⁴¹Fa namaly ny Tompo ka nanao taminy hoe: Marta, Marta, maro tadiavina sy be tebiteby hianao, ⁴²nefa zavatra iray monja no ilaina; fa Maria no nifidy ny anjara tsara indrindra izay tsy halana aminy. (Lioka 10:38–42, Ny Baiboly Masina)

³⁸Ary raha nandeha izy ireo, dia niditra teo amin' ny vohitra anankiray Jesosy; ary nisy vehivavy anankiray atao hoe Marta nampiantrano Azy ho ao an-tranony. ³⁹Ary izy nanana rahavavy atao hoe Maria, izay nipetraka teo anilan' ny tongotry ny Tompo ka nihaino ny teniny. ⁴⁰Fa Marta sahirana tamin' ny fanompoana be; dia avy izy ka nanao hoe: Tompoko, moa tsy mampaninona Anao va ny amelan' ny rahavaviko ahy hanompo irery? koa mba asaovy manampy ahy izy. ⁴¹Fa ny Tompo namaly ka nanao taminy hoe: Marta, Marta, maro ahina sy maro herehina ianao; ⁴²nefa zavatra iray loha no ilaina; fa Maria no efa nifidy ny anjara tsara, izay tsy halaina aminy.. (Lioka 10:38–42, Ny Baiboly)

Araka ny voasoratra ao amin' ny Filazantsaran’ i Lioka dia nitsidika ny tranon’ ny mpirahavavy roa antsoina hoe Maria sy Marta i Jesoa. Tsy mitovy toetra ireo mpirahavavy roa ireo: "maro tadiavina sy be tebiteby" (Lio. 10. 41, Ny Baiboly Masina) na "maro ahina sy maro herehina" (Lio. 10. 41, Ny Baiboly) i Marta nandritra ny fitsidihan' i Jesoa azy ireo, fa i Maria kosa "nifidy ny anjara tsara indrindra" (Lio. 10. 42, Ny Baiboly Masina) na "nifidy ny anjara tsara” (Lio. 10. 42, Ny Baiboly), dia ny mihaino ny lahatenin’ ny mpampianatra. Tsy voarakitra an-tsoratra ny anaran’ ny tanàna nisy azy ireo, ary tsy resahina raha teo akaikin’ i Jerosalema i Jesoa (tsy toy ny ao amin’ ny Joany 11:18 ). Nilaza i Heinrich Meyer, mpanao hevitenin' ny Baiboly, fa tsy mbola tokony ho tao Betania i Jesoa, dia i Betania izay nonenan' i Marta sy Maria (araka ny Filazantsaran’ i Joany). Saingy ny Cambridge Bible for Schools and Colleges dia milaza fa tsy isalasalana fa Betania" io tanàna io.

¹Nisy lehilahy anankiray narary, dia Lazara avy any Betania, vohitr' i Maria sy Marta [...] ⁵Ary tian' i Jesoa i Marta sy Maria rahavaviny ary Lazara. [...]

      [...] ¹⁸Ary Betania dia tao akaikin'i Jerosalema tokony ho dimy ambin'ny folo stady, ¹⁹ka maro tamin'ny Jody no tonga tao amin'i Marta sy Maria mba hitsapa alahelo azy noho ny nahafatesan'ny anadahiny.

      ²⁰Vantany vao ren'i Marta fa hoe tamy Jesoa, dia nandeha nitsena azy izy, fa Maria no nijanona tao an-trano. ²¹Dia hoy Marta tamin' i Jesoa: Raha tatý hianao, Tompoko, dia tsy maty ny anadahiko. ²²Ary na dia izao aza, dia fantatro fa na inona na inona hangatahinao amin'Andriamanitra, dia homen'Andriamanitra anao. [...].

      ²⁹Vao nandre izany kosa Maria, dia nitsangana niaraka tamin'izay, ka nankao aminy. ³⁰Fa mbola tsy tonga tao an-tanàna Jesoa, fa mbola teo amin'izay nitsenan'i Marta azy ihany. [...].

      [...]³⁹Esory ny vato, hoy izy. Ka hoy Marta anabavin' ny maty taminy: Efa maimbo izy, Tompoko, fa efa hefarana izay. [...]⁴³Rahefa nilaza izany izy dia niantso tamin'ny feo mahery hoe: Mivoaha, ry Lazara. ⁴⁴Ka niaraka tamin'izay dia nivoaka ny maty, ny tongotra aman-tànany nisy fehim-paty, ary ny tavany nisarona lamba. Dia hoy Jesoa tamin'ny olona: Vahao izy ka avelao handeha. ⁴⁵Ary maro tamin'ny Jody izay tonga tao amin'i Maria sy Marta sy nahita ny nataon'i Jesoa no nino azy. (Joany 11.1-45, Ny Baiboly Masina)

Fanazavana

Araka ny Filazantsaran' i Joany, i Marta sy i Maria dia mifandray amin' ny zava-nitranga roa: ny fananganana an' i Lazarôsy anadahiny amin' ny maty (Joany 11) sy ny fanosorana menaka an' i Jesoa tao Betania (Joany 12:3).

Ao amin’ ny fitantarana momba ny nananganana an’ i Lazarôsy tamin' ny maty, i Jesoa dia nihaona tamin' ireo mpirahavavy ireo: tamin' i Marta avy eo tamin' i Maria. Nandeha nitsena an’ i Jesoa avy hatrany i Marta tamin' ny fahatongavany, fa i Maria kosa niandry mandra-piantsoana azy. Hoy ny mpanao heviteny iray: “Nandeha nitsena an’ i Jesoa i Marta, ilay rahavavy masiaka kokoa, fa nijanona tao an-trano kosa i Maria nangina sy nisaintsaina. Mifanaraka amin’ izay hita ao amin’ ny Lioka 10:38–42 io sarin’ ny mpirahavavy io”. Rehefa niresaka tamin’ i Jesoa izy mirahavavy dia samy nitaraina noho ny tsy nahatongavan’ i Jesoa ara-potoana hisakana ny fahafatesan’ ny anadahiny: “Tompo ô, raha teto Ianao, dia tsy maty ny anadahiko”. Ny valin-tenin' i Jesoa tamin' i Maria dia mampihetsi-po kokoa, fa ny valin-teniny tamin' i Marta dia fampianarana, miantso azy ho amin' ny fanantenana sy ny finoana:

Ary rehefa ren' i Marta fa ho avy i Jesoa dia nivoaka hitsena Azy izy, fa i Maria kosa nijanona tao an-trano. Ary hoy i Marta tamin' i Jesoa: Tompoko, raha teto Ianao dia tsy maty ny anadahiko.

Hoy i Jesoa taminy: Hitsangana ny anadahinao.

Hoy i Marta: “Fantatro fa hitsangana izy amin’ny fitsanganan’ny maty amin’ny andro farany”.

Hoy i Jesoa taminy: Izaho no fananganana ny maty sy fiainana; izay mino Ahy, na dia maty aza, dia ho velona indray, ary izay velona ka mino Ahy dia tsy ho faty mandrakizay; mino izany va ianao?

“Eny, Tompoko,” hoy izy taminy, “Mino aho fa Ianao no Kristy, Zanak’ Andriamanitra, Izay ho tonga amin’ izao tontolo izao.”

Ao amin' ny tohin' ilay fitantarana dia niantso an’ i Maria rahavaviny i Marta mba hahita an’ i Jesoa. Nasain’ i Jesoa hoentin’ i Maria tany amin’ ny fasan’ i Lazarôsy izy, ary nasainy nesorina hiala amin' ny fasan' i Lazarôsy ilay vato. Nilaza toy izao i Marta: “Tompo ô, efa maimbo izao, fa efa nitoetra teo efatra andro izy”, ka hoy i Jesoa namaly azy hoe: “Tsy voalazako va fa raha mino ianao, dia ho hitanao ny voninahitr’ Andriamanitra?" Nesorin’ izy ireo ny vato avy eo ary nivavaka i Jesoa ary niantso an’ i Lazarôsy izay nivoaka velona avy tao am-pasana.

¹Nony henemana sisa tsy hahatongavan' ny Paka, dia tonga tany Betania Jesoa tany amin' izay nitoeran' i Lazara, ilay natsangan' i Jesoa tamin' ny maty. ²Nanaovan' ny tao nahandro izy, ka Marta nampihinana, Lazara isan' izay niara-nihinana taminy. ³Ary Maria kosa naka diloilo manitra saro-bidy lanjana iray livatra natao tamin' ny salohin' ny narda, dia nanosotra ny tongotr' i Jesoa sy namaoka ny tongony tamin' ny volon-dohany, ka nandraraka eran' ny trano ny hanitry ny diloilo. ⁴Tamin' izay hoy Jodasy Iskariota, anankiray tamin' ny mpianany, ilay efa hamadika azy hoe: ⁵Tsy naleo re namidy denie telon-jato iny diloilo manitra iny ka nomena ny mahantra? ⁶Tsy ny fiahiany ny mahantra anefa no nilazany an' izany, fa noho izy mpangalatra sy mpitana ny kitapom-bola, ary nifetsy izay nalatsaka tao anatiny. ⁷Ka hoy Jesoa taminy: Avelao izy hanao, fa nitahiry izany ho amin' ny andro handevenana ahy. ⁸Fa ny mahantra dia hisy mandrakariva eto aminareo, ary izaho kosa tsy mba ho eto aminareo lalandava. (Joany 12:1-8, Ny Baiboly Masina)

Fanazavana

Miseho indray i Marta ao amin’ ny Joany 12:1–8, izay nandrosoany sakafo natao ho fanomezam-boninahitra an’ i Jesoa izay nandraisan’ ny anadahiny ho vahiny koa. Nilaza fotsiny ilay mpitantara fa tao Betania no nisehoan' ilay fisakafoana, fa ireo fitantarana toa mifanitsy amin’ ny an' ny Filazantsaran’ i Matio sy ny an' i Marka kosa dia milaza fa tao an-tranon’ i Simôna boka no nanaovana izany. Araka ny nomarihin’ ny Catholic Encyclopedia dia azo antoka fa rariny isika raha milaza fa, satria i Matio sy i Marka no nametraka an’ ilay zava-niseho tao an-tranon’ i Simôna, dia tsy maintsy azo lazaina hoe mitovy amin’ izany koa i Joany;

Mbola tokony ho porofoina fa tsy afaka "hanompo" ao an-tranon’ i Simôna i Marta.” Tamin’ io fisakafoana io no nanosoran’ ny vehivavy iray (i Maria rahavavin' i Marta, araka an’ i Joany) menaka manitra lafo vidy an’ i Jesoa.

• Maria any Betania

• Lazarôsy any Betania
• Betania

1. ↑ Pope, Hugh. "St. Martha". The Catholic Encyclopedia. Vol. 9. New York: Robert Appleton Company, 1919.