Hara-magedôna

I Hara-magedôna na Harmagedôna dia toerana ara-paminaniana izay voalaza ao amin' ny Apôkalipsy ao amin' ny Baiboly fa hivorian' ireo tafika hiady any amin' ny andro farany. Io teny io dia midika hoe "tendrombohitr' i Megidô". Ny tendrombohitra na havoana atao hoe Megidô dia tsy tena tendrombohitra fa havoana nataon' olona nandritra ny taranaka maro nifandimby^[1] izay nanorenana manda fiarovana mba hiambenana ilay lalana atao amin' ny teny latina hoe Via Maris ("Lalan' ny Ranomasina") izay lalan' ny mpivarotra tamin' ny Andro Taloha ka nampitohy an' i Egipta sy ny fanjakana any avaratra toa an' i Siria sy i Anatôlia ary i Mesôpôtamia.

I Megidô no toerana nitrangan' ny ady maro tany aloha ka isan' izany ny tamin' ny taonjato faha-15 tal. J.K. ary indrindra ny tamin' ny taona 609 tal. J.K. izay nandresen' ny farao atao hoe Nekaô II an' i Jôsia (na Jôziasy) mpanjakan' i Jodà sy nahafaty azy (2Tant. 35.22-24). Tamin' izany i Megidô dia havoana na toerana avo nisy manda fiarovana nataon' ny mpanjaka Ahaba na Akaba (869-50 tal. J.K.) izay manerinerina eo amin' ny lemak' i Jezrela^[2].

I Megidô amin' izao fotoana izao dia tanàna miorina any amin' ny 40 km ao atsimo--atsinanan' ny tapany atsimon' ny Ranomasin' i Galilea, ao amin' ny lembalamban' ny renirano Kisôna ao Israely.^[3]

Ny teny hoe Hara-magedôna na Harmagedôna dia fanagasiana ny teny grika hoe Ἁρμαγεδών / Harmagedōn izay avy amin' ny teny hebreo hoe הר מגידו / Har Megiddo. Ny hoe Har dia midika hoe "tendrombohitra", "tangoron-kavoana" na "dongon-tany". Io teny io dia fanafohezana ny hoe Harar ("mitranga", "tendrombohitra", "havoana"). Ny hoe megiddo na megiddon dia midika hoe "toerana fivorian' ny vahoaka". Ny teny hoe Hara-magedôna dia tsy hita afa-tsy indray mandeha monja ao amin' ny Testamenta Vaovao, ao amin' ny bokin' ny Apôkalipsy 16.16 ("Ary nangoniny ho any amin' ny tany atao amin' ny teny hebreo hoe Hara-magedôna ireny.")

I Megidô dia voalaza in-12 ao amin' ny Testamenta Taloha, ka ny in-10 anondroana ny tanànan' i Megidô fahiny, ary ny in-2 anondroana "ny lemak' i Megidô" izay mety midika fotsiny hoe "ny lemaka eo akaikin' i Megidô"^[4]. Tsy mamariparitra ny endrik' ilay tanàna ireo andalan-tsoratra ao amin' ny Testamenta Taloha ireo.

Ny Testamenta Vaovao dia manondro an' i Hara-magedôna izay hita ao amin' ny Apôk. 16.16. Tsy tafika voatondro mazava ny tafika voalaza fa hangonina ao. Io andinin-tsoratra io dia hoatry ny milaza, raha ampifandraisina amin' ny Apôk. 16.14, fa ny tanjon' izany fivoriana izany eo amin' ny "toerana atao … hoe Hara-magedôna" dia "ny adin' ilay andro lehiben' Andriamanitra Tsitoha".

Satria tokony ho ara-pamantarana sy amin' ny teny miafina io andininy ao amin' ny Testamenta Vaovao io, dia misy ny mpikaroka kristiana milaza fa i Hara-magedôna dia toerana an' eritraritra fotsiny^[5]. I Rushdoony dia milaza hoe: "Tsy misy ny Tendrombohitra Megidô, fa ireo Lemak' i Megidô ihany no misy". Izany dia fanoherana ny fandraisana ara-bakiteny ny anaran' ilay toerana^[6]. Milaza ny mpikaroka sasany toa an-dry C.C. Torrey sy i Kline ary i Jordan fa io teny io dia avy amin' ny teny hebreo hoe moed (מועד), izay midika hoe "fivoriana, fiangonana". Noho izany ny hoe "Hara-magedôna" dia tokony hidika hoe "Tendrombohitry ny Fivoriana" - izay heverin' i Jordan ho "fampahatsiahivana ny Tendrombohitra Sinay, ary araka ny toerana misy azy, dia ny Tendrombohitra Ziôna"^[7].

Ny fanaovana fivoasana hatrizay dia mandika an' io faminaniana ao amin' ny Baiboly io ho tandindon' ny fandrosoan' izao tontolo izao mankany amin' ny "andro lehiben' Andriamanitra Tsitoha" ka amin' izany ny tendrombohitra mahatahotry ny hatezeran' Andriamanitra izay ara-drariny sy masina dia haidina amin' ny mpanota tsy mibebaka, izay tarihin' i Satana; izany dia hiseho ao amin' ny fifanandrenana farany amin' izao tontolo izao. I Hara-magedôna dia anarana ara-tandindona omena an' io zavatra hitranga io izay mifototra amin' ny Soratra Masina momba ny fandringanan' Andriamanitra ny fahavalony. Ny mpanao hevi-teny maro dia manohana izany fiheverana izany amin' ny fampahatsiahivana ny ao amin' ny Bokin' ny Mpitsara toko faha-4 sy faha-5 izay mitantara ny nandravan' Andriamanitra amin' ny fomba mahagaga ny fahavalon' ilay Voafidiny, dia i Israely, tao Megidô izay atao hoe koa Lohasahan' i Jôsafata.

Izao no lazain' ilay mpikaroka kristiana atao hoe William Hendriksen:

"Noho izany, ny Hara-magedôna dia anaram-tandindon' ny ady rehetra, amin' ny fotoana tena manahirana sy maha tena voageja ny mpino, ka amin' izany no mampiseho tampoka ny heriny ho an' ireo vahoakany voageja sady mandresy ny fahavalony ny Tompo. Ny namonoan' ny Anjelin' i Iahveh ny miaramilan' i Sankeriba miisa 185 000 dia tandindon' ny Hara-magedôna farany. Ny nanomezan' Andriamanitra fandresena be voninahitra ny Makabeo vitsivitsy tamin' ny fahavalo be dia be dia karazana Hara-magedôna. Nefa ny Hara-magedôna tena izy sady lehibe no farany indrindra dia mifanojo amin' ny fotoanandron' ny fe-potoana kelin' i Satana. Amin' izay izao tontolo izao eo ambany fitarihan' i Satana -- dia ny fivavahana manohitra ny Kristiana, ilay Dragona sy ilay Bibidia ary ilay mpaminany sandoka -- dia hivory mba hanohitra ny Fiangonana amin' ny ady farany, ary tena ho lehibe ny fahasahiranana amin' izany; amin' izany ny zanak' Andriamanitra dia hiharan' ny fangejana amin' ny lafiny rehetra sady hitady vonjy; avy eo amin' ny fomba tampoka sy mahatsiravina i Kristy no hiseho eny amin' ny rahom-boninahitra mba hanavotra ny vahoakany; izany no Hara-magedôna"^[8].

Ny fomba fanaovana hevi-teny araka ny dispensasiônalisma dia mandray ny faminanian' ny Baiboly ara-bakiteny sady manantena fa ny fahatanterahan' ny faminaniana dia ho ara-bakiteny koa, araka ny zava-misy manodidina ny Soratra Masina.

Amin' ny fanadihadiany ny amin' i Hara-magedôna, i J. Dwight Pentecost dia nanoratra toko manokana momba io lohahevitra io, izay mitondra ny lohateny hoe "The Campaign of Armagedon" ("Ny fanafihana ao Hara-magedôna") izay iresahany zavatra toy ny fanafihana mitohy fa tsy ady indray miserana, izay hatao any Atsinanana-Afovoany. Nanoratra toy izao i Pentecost:

"Maro ny manaiky fa ny adin' i Hara-magedôna dia zava-mitranga mitokana izay miseho alohan' ny fiavian' i Kristy fanindroany eto an-tany. Ny halehiben' izany fihehetsiketsahana izany izay anaovan' Andriamanitra fifampiraharahana amin' "ireo mpanjakan' ny tany sy izao tontolo izao" (Apôk. 16.14) dia tsy ho hita raha tsy hiseho ho tsy ady miserana ny "ady amin' izany andro lehiben' Andriamanitra Tsitoha izany" (Apôk. 16.14), fa kosa fanafihana mifanesy izay hivalampatra mandritra ny antsasany faharoa amin' ny andro mahory. Ny teny grika hoe "polemo", izay adika hoe "ady" ao amin' ny Apôkalipsy 16.14, dia midika hoe fanafihana na fanafihana mifanesy, fa ny "makhê" dia midika hoe ady miserana, sady indraindray midika koa hoe ady tokana. Izany fanavahana izany dia voamarik' i Trench, (jereo Richard Trench, New Testament, pp.301-2) sady narahin' i Thayer (jereo Joseph Henry Thayer, Greek-English Lexicon of the New Testament, p. 528) sy i Vincent (jereo Marvin R. Vincent, Word Studies in the New Testament, II, 541). Ny fampiasana ny teny hoe polemos (fanafihana) ao amin' ny Apôkalipsy 15.14 dia mety hidika fa amin' Andriamanitra ny zavatra hitranga izay hipaka amin' ny faratampony amin' ny fivoriana ao Hara-magedôna amin' ny Fihaviana faharoa dia sahala amin' ny fanafihana mitohy." (Pentecost, p.340)

I Pentecost dia miresaka ny amin' ny toerana hisy izany fanafihana izany, sady miresaka ny amin' ny "havoan' i Megido" sy ny toerana ara-jeôgrafia maro hafa toa "ny lohasahan' i Jôsafata" sy "ny lohasahan' ny mpandeha", "Andriana avy any Edôma na Idomea, ao atsimon' i Jerosalema, rehefa avy nitsara Izy"; ary ny amin' i Jerosalema tenany ihany koa.

Miresaka amin' ny antsipiriany ny faritra voakasik' izany i Pentecost:

"Io faritra malalaka io dia manenika ny tanin' i Israely sady izany fanafihana izany, sy ny ampahan' ady rehetra anatanterahana azy, dia mety hanamarina izay soritsoritan' i Ezekiela tamin' ny nilazany fa ny mpanani-bohitra dia "hameno ny tany". Izany faritra izany dia hifanaraka amin' ny velaran-tany resahin' i Joany ao amin' ny Apôkalipsy 14.20".

Avy eo i Pentecost dia niresaka ny amin’ ny fotoana voalaza ao amin’ ny Baiboly hisehoan’ io fanafihana io ka nanohana izany amin’ ny antsipiriany maro izay anaovany tsoa-kevitra fa izany dia tsy maintsy hiseho amin’ ny herinandro faha-70-n’ i Daniela. Ny fananiham-bohitra izay hataon’ ny fanjakana mitambatra avy any avaratra amin’ i Israely dia "hitarika an' ilay Bibidia sy ny tafiny hiaro an' i Israely amin’ ny maha-mpiarony azy". Nampiasa ny Bokin' i Daniela izy mba hanazavany bebe kokoa ny heviny (Dan. 11.40b-45).

Notanisain’ i Pentecost miaraka ao amin’ ny bokiny ny zavatra hiseho:

1. "Ny hetsika momba ilay fanafihana dia manomboka rehefa handeha ka hanohitra ny fiombonan’ ilay Bibidia mpaminany sandoka ny mpanjaka avy any Atsimo, izany dia hiseho "amin’ ny fotoan’ ny farany".
2. "Ny mpanjaka avy any Atsimo hiady amin’ ny mpanjaka avy any Avaratra sy amin’ ny Fikambanan’ ny avy any Avaratra (Dan. 11.40). I Jerosalema dia ho rava noho izany fanafihana izany, ary ho potika toy izany koa ny tafika avy any Avaratra".
3. "Ny tafik’ ilay Bibidia rehetra dia handeha ho any Israely (11.41) ka hamabo ny faritany iray manontolo (11.41-42). I Edôma sy i Môaba ary i Amôna ihany no handositra …"
4. "… hisy tatitra hiteraka fahatairana ho tonga any amin’ ilay Bibidia"
5. "Hamindra ny toeram-ponenany ao amin’ ny tanin’ i Israely ilay Bibidia ka ao no hamoriany ny tafiny."
6. "Ao no hahatanterahan’ ny fanapotehana azy (11.45)"

Aorian’ ny fanapotehana ny Bibidia amin’ ny fiavian’ i Jesoa fanindroany, ilay Fanjakana nampanantenaina dia hiorina, ka ao aminy i Jesoa sy ireo Olo-masina no hanapaka mandritra ny arivo taona. I Satana dia hovahana "mandritra ny fe-potoana iray" sady hivoaka hamitaka ny firenena rehetra, indrindra fa i Gôga sy i Magôga. Ilay tafika voalaza rahateo dia hanafika ny olo-masina ao amin' ilay Jerosalema Vaovao, nefa hivoaka resy izy amin’ ny fitsaran’ ny afo izay hidina avy amin’ ny Lanitra, amin’ izay vao ho avy ny fitsaran’ ilay Sezafiandrianana Fotsy Lehibe, izay hahazo ny olombelona niaina tamin’ ny fotoana rehetra sy ireo izay hatsipy ao amin’ ny farihy afo, izany fisehoan-javatra izany dia fantatra amin’ ny anarana hoe "fahafatesana faharoa" sy Gehena, izay tsy afangaro amin' ny hoe Helo, izay fitoeran' i Satana.

Toy izao ny firesahan’ i Pentecost an’ izany:

"Ny anjara toeran’ izay very dia ao amin’ ny toeran’ ny farihy afo (Apôk. 19.20; 20.10, 14-15; 21.8). Izany farihy izany dia voalaza ho maharitra mandrakizay (Mat. 25.41; 18.8) sady tsy mety vonoina (Mar. 9.43-48; 46-48), izany dia manamafy ny maha-mandrakizay ny sazin’ ny olona very." (Pentecost, p. 555)

Ny Vavolombelon' i Jehovah dia mino fa i Hara-magedôna dia fitaovan' Andriamanitra entiny manatanteraka ny fikasany ho an’ ity tany ity izay hasiany olona sambatra sady salama - tsy manam-pahotana no tsy ho tratran’ ny fahafatesana^[9]. Mampianatra izy ireo fa ny tafiky ny Lanitra dia handringana izay rehetra manohitra ny Fanjakan’ Andriamanitra, ka hamongotra ny olona ratsy fanahy eto ambonin’ ny tany, ary tsy hamela afa-tsy ny olombelona manao ny marina.

Mino izy ireo fa ny fivondronan’ ny firenena eran-tany dia manondro ny fitondrana ara-pôlitika eran’ izao tontolo izao, izay fitohizan-java-miseho nanomboka tamin’ ny taona 1914 sady hita taty aoriana tamin’ ny fisehoany amin' ny alalan' ny Firenena Mitambatra (frantsay: Société des Nations; anglisy: League of Nations) sy ny Firenena Mikambana taorian’ ny Ady Lehibe voalohany sy faharoa^[10]. Milaza izy fa ireo fahefana pôlitika ireo dia entin’ i Satana sy ny devoly hanohitra ny Fanjakan’ Andriamanitra. Ny hoe Babylona Lehibe dia adikany ho fanjakana maneran-tanin’ ny fiangonana sandoka, izay hopotehin’ ilay Bibidia aloha kelin’ ny Hara-magedôna. Mino ny Vavolombelon’ i Jehovah fa aorian’ ny fandringanana ny fiangonana hafa rehetra no hiverina hanenjika azy ireo ny governemanta rehetra, ka amin’ izany no hidiran’ Andriamanitra an-tsehatra hanafaingana ny Hara-amagedôna^[11].

Mampianatra ny Vavolombelon’ i Jehovah fa ny tafiky ny Lanitra, izay hotarihin’ i Jesoa, dia hanapotika ny endrika governemantan’ olombelona ary i Jesoa, miaraka amin’ ny olona voafidy miisa 144 000, dia hitondra ny tany mandritra ny arivo taona^[12]. Mino izy ireo fa i Satana sy ny devoliny dia hofatorana mandritra io fotoana io ka tsy afaka ny hanome saina ny olombelona. Aorian’ ny fahataperan’ ny arivo taona dia hisy ny fitsanganan-ko velona fanindroany, ary i Satana dia hovahana sady homena fahefana haka fanahy farany ny taranak’ olombelona tongalafatra. Izay manaraka an’ i Satana dia haringana miaraka aminy hiala ny tany ary ny olombelona sisa dia ho ao anaty fiadanana miaraka amin’ Andriamanitra mandrakizay, sady ho afaka amin’ ny fahotana sy ny fahafatesana^[13].

Ny fampianaran’ ny Vavolombelon’ i Jehovah amin’ izao fotoana izao ny amin’ ny Hara-magedôna dia nipoitra tamin’ ny taona 1925 tamin’ ny andron’ ny filohan’ ny Watch Tower Society tamin’ izany, dia i J. F. Rutherford, izay nanankina ny fanaovany hevi-teny tamin’ ny bokin’ ny Eksôdosy, ny bokin’ i Jeremia, ny bokin’ i Ezekiela ary ny bokin’ ny Salamo sady nanampy lahatsoratra hafa avy amin’ ny bokin’ i Samoela sy ny bokin’ ny Mpanjaka ary ny bokin’ ny Tantara. Ny fampianarany dia nisy fisarahana amin’ ny fampianaran’ ny mpanorina ny Watch Tower Society, dia i Charles Taze Russell, izay nampianatra nandritra ny am-polo taonany maro fa ady anaty fikorontanana izay mikendry ny fanjakazakana amin’ ity tany ity ny ady farany.

I Tony Wills, izay nanoratra ny fandinihany momba ny tantaran’ ny Vavolombelon’ i Jehovah dia milaza fa i Rutherford dia toa nankafy ny fitantarany ny amin’ ny handringanana tanteraka ny ratsy fanahy ao amin’ ny Hara-magedôna, sady miresaka betsaka ny amin’ ny faminaniana milaza fandravana. Nanambara io mpanoratra io fa tany amin’ ny faramparan’ ny fitondrany i Rutherford dia nanokana ny antsasaky ny toerana ao amin’ ny gazetiboky Watchtower mba hiresahany ny amin’ i Hara-magedôna^[14].

Ny fampianaran’ ny Adventista Mitandrina ny Andro Fahafito dia milaza fa ny teny hoe "Hara-magedona" sy "Andron’ ny Tompo" ary "ny Fiverenan' i Kristy Fanindroany" dia milaza fitrangan-javatra mitovy^[15]. Mampianatra koa izy ireo fa ireo hetsika ara-pivavahana eran-tany amin’ izao andro izao dia manomana sehatra ho an’ i Hara-magedôna; miresaka betsaka ny amin’ ny fiombonana alohan’ ny fotoana izay hataon’ ny spiritoalisma môderina sy ny prôtestantisma amerikana ary ny katôlisisma rômana koa izy ireo.

Tena mampiavaka ny Adventista Mitandrina ny Andro Fahafito koa ny fampianarany fa ny fisehoan-javatra amin’ ny Hara-magedôna dia hamela ny tany ho lao mandritra ny arivo taona^[16]. Mampianatra izy ireo fa hampakarina any an-danitra ny olo-marina fa ny sisa rehetra kosa dia haringana, mba hamela an’ i Satana tsy hisy olona halainy fanahy sady "hofatorana" tokoa izy. Hotonga aorian’ ny arivo taona ny famoronana "lanitra vaovao sy tany vaovao" indray amin’ ny farany.

Ny Kristadelfiana na Kristadelfa ("Rahalahy ao amin' i Kristy") dia fivavahana kristiana milenarista tsy mino ny Trinite sy ny tsy fahafatesan' ny fanahin' olombelona. Aminy i Satana sy ny devoly/demony miaraka aminy dia tsy fanahy na anjely potraka fa hery ao anatin’ ny olona izay mitarika azy hanota. Ny helo dia tsy toeram-pijaliana fa ny fahafatesana mandrakizay.

Ho an’ ny Kristadelfiana, i Hara-magedôna dia manamarika ny "fara-tampony lehibe eo amin’ ny Tantara izay hiangonan’ ny firenena "eo amin’ ny toerana iray atao hoe amin’ ny teny hebreo hoe Hara-magedôna", ary ny fitsarana azy ireo dia hanambara mialoha ny fiorenan’ ny Fanjakan’ Andriamanitra^[17].

Ho an' ireo Ahmadià, ny Hara-magedôna dia ho ady ara-panahy na tolona amin’ izao andro ankehitriny izao eo amin’ ny herin’ ny Tsara, izany hoe ny fahamarinana sy ny fahadiovana ary ny fahadiovam-po, sy ny herin’ ny Ratsy. Ny ady farany eo amin’ ireo zavatra roa ireo dia mitranga noho ny hery satanika izay navela ho afaka miaraka amin’ ny fitrangan' i Goga sy i Magoga. I Satana dia hanangona ny heriny rehetra sady hampiasa ny paikadiny rehetra mba hamitaka ny olona, izany dia hampiditra ny andro hanjakan’ ny tsy fahamarinana sy ny fifangaroharoana, ny fanoherana an’ Andriamanitra (ateisma) ary ny fiheverana fa tsy misy ny fanahy (materialisma).

Mino iny Ahmadià fa Andriamanitra dia nanendry Mesia nampanantenaina sy Mahdi mba hisian’ ny fanavaozana ara-panahy sy ny fitarihana ara-pitondran-tena ny olombelona. Hitohy mandritra ny arivo taona eo ho eo izany andro izany araka ny faminaniana jodeô-kristiana sy islamika ny amin’ ny Apôkalipsy; hiavaka izany amin’ ny fiombonan’ ny olombelona rehetra eo ambany fitarihan’ ny finoana tokana, dia ny silamo, araka ny finoan’ ireo Ahmadià^[18].

Ny literatiora bahay dia azo anatsoahana ny fomba maromaro fivoasany ny amin’ ny fiandrasana mikasika ny adin’ i Hara-magedona, ka ny telo amin’ izany dia mikasika ny Ady Lehibe^[19].

Ny fivoasana voalohany dia miresaka ny amin’ ireo vato fisaka maro nifanarakaraka nosoratan’ i Baha’u’llah, mpanorina ny Finoana Baha’i, izay tokony halefa any amin’ ny mpanjaka sy mpitarika samihafa^[19].

Ny fivoasana faharoa, izay fantatra indrindra, dia mikasika ny zavatra nitranga tany amin’ ny faran’ ny Ady Lehibe Faharoa izay mikasika ny Jeneraly Allenby sy ny Ady tao Megido (1918) ka nilazana fa ireo Hery Maneran-tany dia nahasintona miaramila avy amin’ ny mpandray anjara maro eran’ izao tontolo izao mba handray anjara amin’ ny ady tao Megido. Tamin’ ny nahazoany ny fandresena dia nosakanany ny Tiorka mba tsy hamono an’ i ’Abdu’l-Baha, izay mpitarika ny Finoana Baha’i, izay saika hohomboany^[20].

Ny fivoasana fahatelo dia maneho tsirairay ny fandrosoana ankapoben’ ny Ady Lehibe roa sy ny zava-misy teto amin’ izao tontolo izao taloha sy taorian’ ireo ady ireo^[19].

• Andro farany

• Fitsarana farany
• Eskatôlôjia
• Gôga sy Magôga
• Milenarisma
• Arivo taona

1. ↑ "Amateur Archaeologists Get the Dirt on the Past", New York Times
2. ↑ BC The Archaeology of the Bible Lands. By Magnus Magnusson. BBC Publications 1977
3. ↑ "Maps and pictures of Megiddo mountain and the surrounding plain (in Spanish)". Archived from the original on 2017-06-14. Retrieved 2017-12-04.
4. ↑ Listing of the 12 Biblical Old Testament passages containing the word "Megiddo".
5. ↑ James B. Jordan, Biblical Horizons, No. 85
6. ↑ Rousas John Rushdoony, Thy Kingdom Come: Studies in Daniel and Revelation, 190.
7. ↑ Rousas John Rushdoony, Thy Kingdom Come: Studies in Daniel and Revelation, 190.
8. ↑ William Hendriksen, More Than Conquerors, 163.
9. ↑ "Armageddon—A Happy Beginning". The Watchtower: 4–7. December 1, 2005.
10. ↑ "What Does the Bible Really Teach" pp. 215-218 '1914—A Significant Year in Bible Prophecy'
11. ↑ "Walk by Faith, Not by Sight!". The Watchtower: 19. September 15, 2005.
12. ↑ http://wol.jw.org/en/wol/d/r1/lp-e/1101992009
13. ↑ "Flight to Safety Before the "Great Tribulation"". The Watchtower: 18. June 1, 1996.
14. ↑ Wills, Tony (2006), A People For His Name, Lulu Enterprises, p. 154, ISBN 978-1-4303-0100-4
15. ↑ "Seventh-day Adventists believe" 1988 by the Ministerial Association General Conference of Seventh-day Adventists
16. ↑ "Handbook of Seventh-day Adventist Theology" 2000 Review and Herald Publishing Association and the General Conference of Seventh-day Adventists
17. ↑ The Christadelphian: Volume 107, 1970, pp. 555-556.
18. ↑ The Review of Religions, January 2009, Vol.104, issue 1. p. 18-22
19. ↑ ^{19,0 19,1} et ^19,2 Lambden, Stephen. "Catastrophe, Armageddon and Millennium: some aspects of the Bábí-Bahá'í exegesis of apocalyptic symbolism". Bahá'í Studies Review. 9. Retrieved 2007-06-10.
20. ↑ Roderic Maude and Derwent Maude (1997). The Servant, the General, and Armageddon. George Ronald. ISBN 0-85398-424-7.