Bèrta (Pica pica)

A Bèrta (Pica pica Linnaeus, 1758), Gàssa in vintimigiôzo^[1], a l'é 'n öxello da famìggia Corvidae. A l'é consciderâ un di öxélli ciù inteligénti.

O l'é 'n öxéllo lóngo 46 cìtti, di quæ o 50% de côa, co-ina avertûa alâre de 60 cìtti e péizo de 200 gràmmi.

A tésta, o còllo e o pêto en de cô néigro lùcido con sfumatûe vèrde metàlico e éndego. Pànsa, schénn-a, atacatûa de âe de cô giànco. E âe són de cô néigro con sfumatûe vèrde ò grîxo-âsâ, e remigànti primâie de cô giànco co-a pónta e l'òrlo grîxo; a côa de cô néigro con rigatûe brónzo-verdexìn. Bécco e sànpe de cô néigro ascì.

Fêua che po-u gianco da pànsa e di sciànchi, a l'é squæxi pægia a-e cornàgge.

Si la Pie n'avoit rien de blanc fur elle, le refte du corps ferait femblable à une corneille^[2]

A mangia tùtto o çibbo ch'o l'é disponìbile a-o moménto, da-e granàgge, frûta (çêxe e fìghe) a êuve, coleòteri, ràgni, sgrîgoe, ràtti de canpàgna, e in scê stràdde bisce ò atro sciacòu da-e àoto.

A predilìgge spàççi avèrti con èrboi izolæ, proéi, cànpi coltivæ, frutêti ma ànche pàrchi çitadìn. A no témme l'òmmo, e a l'é a-o segûo da cröi e farchétti.

O nîo voluminôzo o l'é costroîo da tùtti doî in sciâ çimma de 'n gròsso èrbo, o l'é formòu da 'na cóppa de ràmmi sécchi intresæ, fodrâ de fì d'érba. Gh'é 'n'avertûa laterâle e 'na cópola protetîva fæta da 'n intrésso de ràmmi pìn de spìnn-e.

A fémina a depónn-e 6-8 êuve, l'incobaçión a dûa 20-21 giorni. I polìn òrbi e sénsa ciùmme èn inbecæ sôlo da-a fémina con o çìbbo fornìo da-o màsccio. Dòppo 8-9 giorni àrvan i éuggi e àn in ræo ciùmìn, e végnan inbecæ ànche da-o màsccio; xêuan a 29-30 giorni ma aréstan co-i genitoî e contìnoan a domandâ l'inbecâ do résto sénpre ciù cazoâle pe 3-4 setemànn-e prìmma d'êse do tùtto indipendénti.

O Linneo o l'à clasificòu a Bèrta into génere Corvus - quello de cornàgge - e o gh'à dæto o nómme scentìfico Corvus pica. L'é stæto Jacques Brisson, do 1760, a creâ ´n génere Pica destacòu da quéllo Corvus^[3].

A Bèrta a l'é Eoro-aziatica: e seu sêi sottaspêce òcupan o territöio de squæxi tùtta l'Eoröpa -levòu l'Islanda e quarche îzoa do Mediterànio (Sardégna, Còrsega, Baleari)-, e e zone temperae d'Azia.

Fra tùtte e sottaspêce che se diferénçian inte dimenscioìn e proporçioìn de cô giànco e néigro, 6 son stæte pasæ a spêce, prezénpio l'oxello ch'o triga into Nòrd Africa o l'é a Pica mauritanica, descrîta do 1845^[4].

O nómme Bèrta aplicòu a Pica pica o s'atreuva ascì inte l'Emìlia, a Lonbardîa e o Piemónte - scinn-a inti pàixi da parlâ francoprovensâ^[5].

Pica rustica [...] Berta, Ajassa, Gassa (Piem.) [...] Berta Checa, Cecca, Gazza (Lomb.) [...] Berta (Genova), Gaza (Spezia)^[6]

Gh'é a-o mànco dôe teorie in sce l'òrigine do nómme. O vegnieiva da 'na pòula celtica Bréac "amaciòu/â"^[7]. Òpûre da-o nómme pròprio Berta:

Berta diventa il prototipo della donna infedele [...] e ladra; di qui il nome di Berta alla "gazza ladra"^[8]

Le leggende popolari [...] fecero abbastanza presto cadere questo nome "in peius" e gli fecero assumere un significato spregiativo; e di qui partono non solo berta "gazza" dell´Alta Italia e berta "beffa, inganno, scherno" (nella frase dar la berta), ma anche bertuccia "scimmia"^[9]

L'espresción Dâ a bèrta a l'existe ascì in ligure^[10].

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Bèrta (Pica pica)
• Wikispecies a contêgne informaçioìn in sce Bèrta (Pica pica)