Soemer

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Soemer of Soemerië (ouch wel Sumer of Sumerië genump) is de awwe naom veur de landstreek in wat noe Irak is. t Is ‘t gebied boe de riviere Eufraat en Tigris in de Perzische Golf oetkome, oftewel ‘t zuieleke deil van Mesopotamië. Soemer is de weeg vaan de westerse en Wes-Aziatische besjavinge, in eder geval ein vaan de zès gebiede op eerd die dat vaan ziechzelf kinne zègke.

Soemer is de naom dee euver ‘t algemein gegeve-n is aon 't zuielek deil vaan Babylonië, vergeliekbaar mèt de naom Akkad veur ‘t noordeleke deil. Daovaan kump de naom Soemer & Akkad veur Bebylonië.

‘t Gebied vaan Soemer waor ein verzameling vaan stadstaote. Edere stadstaot had 'ne keuning vaan zien eige. Meh in ‘t midde vaan 't veerde millennium veur Christus woort de leier vaan de euverhiersende stadstaot gezeen es de keuning vaan de ganse regio.

De gesjiedenis vaan Soemerië weurt verdeild in vief versjèllende tiedvakke. D'r is de Uruk-periode, boe de keuning vaan de stad Uruk de regio euverheerste, de Jemdet Nasr-periode, de Vreuge Dynastie, de Akkad-periode en de Ur II-periode. De gaanse historie vaan Soemerië sjtrek zich oet euver ein periode vaan 3800 tot 32000 v. Chr. D'r zien aonwijzinge veur Soemerische activitei vaan veur de Uruk-tied en nao de Ur II-tied, mèh d'r is betrekkelek wieneg bekind vaan de periode daoveur. In de periode daonao woort de sjtreek veurnaomelek euverhierst door de Babyloniërs.

De streek woort waorsjijnlik veur ’t iers bevolk vaanaof de twiede helf vaan ‘t vijfde millennium v. Chr. door e volk dat door de archeologe de Ubaidiërs of Obeidiërs weurt genump, nao ‘t dörpke al-Ubaid boe de reste zien gevoonde. Dit volk lag de moerasse druug en zörgde veur de ierste irrigatie, zoedat landbow meugelek woort. Ouch dreve zie handel en woort in werkplaotse potte gebakke en lier gelooid.

De Soemeriërs trokke roond 3500 v. Chr. ‘t gebied binne. Boe ze vaandaon kaome is neet dudelek, me dink Anatolië, meh India zow ouch kinne. Zie spraoke Soemerisch, ‘n taol die neet Indo-Europees en neet Afro-Aziatisch is. Weier struimopwaorts in ‘n sjtreek die Akkad heite waor dat anders. De lui daor sjpraoke ‘n Semitische (d.w.z. Afro-Aziatisch) taol. Vaanaof 5000 v. Chr is d'r spraoke vaan 't oontstoon vaan ‘n georganiseerde sameleving.

Roond 3300 v. Chr. woort de ajdste vörm vaan 't sjrif oetgevoonde, 't pictogafisch sjrif, boe-oet later ‘t sjpiekersjrif oontstoont. Soemeriërs oontwikkelden de ierste wetgeving en sjtadsjtaote. 't Weel is waorsjijnlik ouch door de Soemeriërs oontwikkeld, zjus wie ‘t pottebekkersweel. Zie waore zier begaaf in ‘t mete vaan dinger. Zie besjtudeerde o.a. ‘t hielal. Zie naome metinge op vaan de sjtand vaan Venus mèt ‘n rechhokig raom en de tied in secondes mèt 'n penduul. Vaanaof oongeveer 2900 v. Chr. begint de dynastieke tied.

D’n tied vaan Sargon en de Semitische tied is roond de 23e iew v. Chr. Vaanoaf 2212 v. Chr. volg de euverhiersing door de Guti Vaanaof oongeveer de 20e iew v. Chr. neume de Amoriete de mach euver in Soemer en zien de Soemeriërs neet mie es ‘n apaart volk te oondersjeie