Houtem (Valkeberg)

___

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Houtems. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Houtem  loester (Hollesj: Houthem) is e kèrkdörp in de gemeinte Valkeberg aan de Geul.

Bie Houtem waere ouch de buurtsjappe Sint-Gerlach, Sjtraobaek en Vroenhof geraekend. Houtem lik aan en rónd de provinciale waeg tösje Valkeberg en Meersje, de N578. De sjtasie Houtem-Sint_Gerlach lik aan 't sjpoor tösje Mestreech en Haerle. Tot 1940 waor Houtem 'n zelfsjtendige gemeinte. Van 1940 tot 1982 waor 't ónderdeil van de gemeinte Valkeberg-Houtem.

In Houtem kalle ze 'n dialek dat bekans 't zelfde is es Valkebergs. Meh in plaats van iech, miech, diech, ies enz. zègke ze ich, mich, dich en is; i.p.v. weeg, beek, rege zègke ze waeg, baek en raege, i.p.v. hoof en poort zègke ze haof en paort; i.p.v. bösj zègke ze bosj en i.p.v. bloom zègke ze blóm.

De gemeinte Houtem kreeg op 13 april 1889 van d'n Hoage Raod van Adel 'n waope, wat zich zoa lièt umsjrieve:

In keel (road), Sint Maarten, dae gekleid is in 'ne gouwe mantel mèt hermeliene voring mèt gouwe broderie en mèt 'ne gouwe gepluumden helm, zittend op e paerd van natuurleke broen kleur, mèt e zjwaard van zilver mèt e gouwe geves in zien rechterhand woamèt hae 'n deil van ziene mantel aafsjniejt, dat besjtump is veur 'ne naaksje bedelaer, dae naeven 't paerd löp in natuurleke kleur en dae 'ne gordel van sael (zjwart) um zien lendene dreug. In de linkerhand hèlt d'n heilege e zilvere sjild belaje mèt 'ne gekroande en getóngde lièw mèt döbbele sjtaart. Alles op 'ne óndergrónd van sinopel (greun).

Sint-Maarte is de parochieheilege; 't waope mèt de lièw is van de hière van Valkeberg, die vreuger euver Houtem heersjde.^[2] Miè gemeintes in de regio höbbe of houwe heilege in 't waope; gans in 't bezunder liekent dit waope op dat van Groonsveld (zuug dao).

Houtem woort veur 't ièrsj sjriftelik vermeld in 1096. In de 12e ièw laefde de kloezenaer Gerlachus in Houtem. Hae zou later heilig verklaord were. Bie zien graaf woort e Norbertiener kloaster gesjtich. De gesjiedenis van Houtem is sjterk verbónge mèt de gesjiedenis van dit kloaster. Ièrsj waor 't e dubbelkloaster, meh tösje 1218 en 1232 vóng d'n euvergank nao nonnekloaster plaats. In 1574 woorte de kloastergeboewe door de troepe van Lodewiek van Nassau in brand gesjtaoke. Me begós èvvel metein mèt de hersjtèlwerkzaamhede. Ouch in 1655 brende e groat deil van de geboewe aaf bie aorlogsgevechte. Rónd 1706 woort 't kloaster obbenuuts opgeboewd en tösje 1720 en 1727 kaom d'r ein nuuj kloasterkèrk. Saer 1806 deit dees lètste deens es parochiekèrk. De oarsjprunkelike parochiekèrk laog in de kern Vroenhof en waor gewiejd aan d'n heilige Martinus.

In 1785 woort 't sjtif in Houtem opgehaeve. Wie de Franse Mestreech houwe veroverd, woorte de kloastergeboewe gebruuk es legerhospitaal door de Hollendersj. Op 12 april 1797 woort 't kloasterdomein mèt alle geboewe verkoch. Ièrsj waor 't landgood in bezit van de familie Schoenmaeckers, die in 1806 de kèrk es parochiekèrk gaove aan de gemeinsjap van Houtem.

In 1903 kaom 't landgood in bezit van de familie De Selys de Fanson. De veurmalige kloastergeboewe dege deens es château veur dees adellike familie. Wie Robert baron de Selys de Fanson sjtorf in 1979 leet hae 't landgood nao aan de parochie van Houtem. Door de financieel ónmeugelikheid um de geboewe te ónderhouwte raakde ze in verval. Vanaaf 1995 woorte de geboewe gerestaureerd en umgevörmp tot luxe hotel-restaurant. Saer 2003 is me weer begoes mèt 'n restauratie van de kèrk, die noe nog ummer bezig is.

Opmerking

• 't Getal veur 1947 sjleit op de woankern Houtem-Sint Gerlach. Daotoe waort Brokem neet geraekend, wat wel bie de gemeinte Houtem huèrde. In Brokem woande toen 904 luuj. Ouch De Plenkert, woavan e sjtökske bie Houtem had gehuèrd, tèlde me in 1947 gans bie Valkeberg.

Relatief óntwikkeling van 1830 tot 1971

(v₁₈₃₀=100)

Greun: Gemeinte Houtem
Leechgreun: Houtem es óngerdeil van de gemeinte Valkeberg-Houtem (mit en zónger Brokem)
Blauw: Provincie Limburg

• De Sint-Gerlachuskèrk (1720-1727) ies geboewd in renaissance-baroksjtiel en in de 18e ièw gedecoreerd mèt fresco's door Johann Adam Schöpf. Ouch bevink zich hie 't praalgraaf van de heilige Gerlachus.
• Chateau Sint-Gerlach, Maaslandse renaissancesjtiel, de veurmalige kloastergeboewe en de biebehuèrende pachhaof zint tegewoordig in gebruuk es hotel-restaurant.
• Vlak bie 't landgood Sint Gerlach lik 't natuurgebeed Ingendael.
• De kern Sint Gerlach is besjermp dörpsgezich vanwaege versjillende monumentaal mergele häöf van 't gesjlaote type (carréboerderieje).
• Landgood de Kloes of Chateau l'Hermitage, geboewd in 1902 op de plaats woa veurheen de kloezenaer Mathias Akkermans woonde (gesjtorve in 1825).
• Haof Róndebos, geboewd van mergel en vakwerk, bie 't Rondebos te noorde van 't sjpaor Mestreech - Heerle en de de autobaan A79.
• Haof Holswick (gesjlote haof) aan de Baeksjtraot taege de Ravesbösj.
• De Raegebaogsjpiraal, 'n vakantiehoes in de Ronald MacDonald kingervallei, nao 'n óntwerp van Hundertwasser gelege bie Adelante (basissjoal en middelbaar sjoal veur versjtandelik en lichamelik gehandicapte kinger).
• Mergele Calvariekapel mèt gesjilderde aafbeeldinge, 'n kruus mèt (nuuj) corpus (restauratie in 2012). De kapel is rónd 1828 gesjtich mèt es doel dat de beweunersj hie boete kóste doon en bae.

• Zangvereiniging Orphée (1864)
• Brassband en drumband Sint Gerlach
• Sjötterie Martinus (1599)
• Carnavalsvereiniging De Boschrave
• Sjportvereiniging IASON
• Heimkundevereiniging Houthem-Sint Gerlach (1993)
• Computer Club Houthem (CCH) (1994)
• Dörpsraod Houthem Sint-Gerlach
• Ruitervereiniging
• Volksdansclub Grand Square

• Frans Erens, gebore in Sjaasberg, sjriever, woonde 'n tiedsje op de St. Maartenshaof, Vroenhof
• Marie Koenen, sjriefster
• Charles Eyck, gebore in Meersje, kunssjilder, glazeneer, op de Klevertberg, grens mèt Hazel (Klein Haasdal)
• Camille Oostwegel, gebore in Houtem, horeca-óndernummer en besjermer cultureel erfgood in Zuud Limburg
• Jacques Vonk, sjilder-glazeneer, woonde ein tiedsje op de St. Maartenshaof, Vroenhof.
• Frits van der Zander, gebore in Sjinveld, woont in Hoes Gurtsenich in Vroenhof

• Heemkundevereiniging Houthem-Sint Gerlach
• Parochie Sint Gerlach
• Meertens Instituut euver Houtem es baevaartsplaats

1. ↑ - Gemeente Atlas van Nederland, 1865-1870 - Gemeente Houthem
2. ↑ Heraldrywiki - Houthem
3. ↑ Volkstèlling 1830
4. ↑ Volkstèlling 1840 - Limbörg
5. ↑ Volkstèlling 1849 - Hertogdóm Limbörg: gemeintesgewies indeiling van de provincie
6. ↑ Volkstèlling 1859 - Plaatselike indeiling
7. ↑ Volkstèlling 1869 - Feitelike of getèlde bevolking in eder gemeinte van 't riek
8. ↑ Volkstèlling 1879 - Limbörg: plaatselike indeiling
9. ↑ Volkstèlling 1889 - Limbörg
10. ↑ Volkstèlling 1899 - Limbörg
11. ↑ Volkstèlling 1909 - Plaotseleke indeiling
12. ↑ Volkstèlling 1920 - Plaatselike indeiling
13. ↑ Volkstèlling 1930 - Plaotseleke indeiling
14. ↑ Volkstèlling 1947 - Plaotseleke indeiling

Gemeinte Valkeberg aan de Geul
Dörper: Berg · Brokem · Houtem · Oud-Valkeberg · Sjin op Geul · Sub · Valkeberg · Vild
Buurtsjappe en gehuchte: Boete de Paort · D'n Emmaberg · Geulem · De Hièk · De Hièkerbeek · Haersjtraot · Iezere · Ingwege · Keuteberg · De Nerem · Oas · De Plenkert · Sint Gerlach · Sint-Pièter · Sjuèmer · De Sjtoepert · Sjtraobaek · Sjtröch · Terbliet · Vroenhof · Walem