Kesjtièl Oas

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Kesjtièl Oas ies 'n landhoes, gelege aan de Oastergats bie de Geul ten oaste van 't sjtedsje Valkeberg. De sjtiel van 't in mergel geboewde landhoes ies neo-classicistisch. De veurgevel ies symmetrisch oetgeveurd en haet 'ne risaliet mèt fronton. In de timpaan sjteit 'n aliantiewaope. De twiè óndersjte verdepinge weure ziechbaar verdeild door ein cordonlies mèt in 't centrum 'n balkon. De ingank haet 'n hoag bordes en 'ne breie trap. De bedèkking van 't geboew besjteit oet 'n sjilddaak van leie.

Aan de achterzie, tegen 't park aan, haet 't hoofgeboew in de miedde 'ne haufrónne oetboew, mèt in de ónderverdeping zule en in de boveverdeping pilastersj. 'ne Breie trap geuf toegang tot de kesjtièltuin, grenzend aan de Geul. Aan de weskant liek 'ne vleugel mèt op 't daak 'n windvaan mèt 't jaortal 1775 en aan de oaskant liegke deensgeboewe, mèt 'ne windwiezer oet 1830. Nao 1959 zint die ingedeild es woonhoezer. Veur 't inganksplein sjtoon twiè pilere, mèt sjteine lièwe d'r op.

In de jaor 50 van de 20e ièw greujt op 't land van Oas riechting 't gehuch Sint-Pièter 'n nuuj woonwiek, Oas (Valkeberg).

In 't jaor 1563 weurt de haof van Oas veur 't ièrsj geneump in 'n document. Hae zal dan nog neet lang besjtoon, want op de kaart van Jacob van Deventer oet ca 1550 sjteit'r neet geteikend. In 1587 ies veur 't ièrsj sjpraoke van 'n kesjtièl.

In de 18e ièw haet kesjtièl Oas 'n eige kapel, woa op zón- en fièsdaag mèsse weure geleze. In de Franse tied fungeert de kapel es vervenger en bewaarplaats van goedere van de kèrk van Valkeberg. Op de Tranchotkaart oet begin 19e ièw ies 'n grach te zeen rónd 'n geboew mèt 4 vleugele mèt 'ne rechheukige binneplei.

Tösje 1830 en 1840 vinge restauraties plaats. De noordvleugel weurt aafgebroke en de zuudvleugel gerenoveerd tot 'n neo-classicistisch landhoes. De wesvleugel dateert oet 1775 en haet deile (o.a. kruusvènstere) oet de 16e en 17e ièw. De oasvleugel, in gebruuk es deensgeboew, sjtamp oet 1830.

Door vererving, in 1563, zint de dochtersj van Dirk Speckhouwers en Beatrix van de Biesen eigenaere gewore van 'ne haof Oas. In 1587 ies sjpraoke van 'n kesjtièl. Dan gölt drossaard Pieter van den Hoff (Hove) 't good. In 1624 en 1631 were door familielede de Groot de rechte van de hièrlikheid Sjtröch gekoch. In 1663 weurt 't good Oas opgedrage es 'n lièn van Brabant. Nao ein euvereinkóms door Adriaan II de Groot mèt de hièrlikheid Sjin op Geul neump de familie ziech hièr van Oas op Geul.

In 1724 trouwt de weduwe de Groot mèt baron Maurits Hector Casimir von Hammerstein. Bie testament van de baron, in 1763, erve zien 2e vrouw gravin Anna Maria von Satzenhoven en häör niesje Maria Anna von Satzenhoven kesjtièl Oas. De dochter van Maria Anna en baron Walter Nicolaas Ernest Joseph Laurerns van Mettecoven, geneump Maria Anna Carolina Maximiliana van Mettecoven, ies de volgende erfgename. Zie trouwt in 1798 mèt baron Frédéric Felix Eugène de Woelmont de Brumagne.

Hun naokómmelinge verkoupen 't landhoes aan de Belzje jónkhièr Louis Libert de Villers de Pité. Hae lièt nao 1839 restauraties oetveure. Alida de Villers de Pité (1874-1941), getrouwd mèt baron Von Schrader deent in häör leve, es hofdame, veer keizersj: Napoleon III van Frankriek en Wilhelm I, Wilhelm II en Friedrich II van Duutsjland. Von Schrader ies kamerhièr aan 't Duutsje keizerlike hof. Zie lièt op de pilere aan de ingank de lièwe aanbringe in de jaore twintig van de 20e ièw. Dochter Alida trouwt mèt Wolff-Metternich. Nao de Twiède Waereldoorlog kump 't eigendóm aan de Nederlandse sjtaat. In 1950 gölt de gemeinte Valkeberg-Houtem 't complex. Van 1951 tot 1971 krieg 't geboew de functie van landboewsjoal en van 1979 tot 1981 ies d'r 'n lètterkundig centrum in gevestig. Allewiel were hoes, park en biegeboewe gebruuk veur horeca en bewoning. Eine zaal deent veur 't voltrèkke van wèttelike huwelike door de gemeinte Valkeberg aan de Geul.