Afasie

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Lèt good op 't veurbehawd bie medische informatie. Gank bie gezóndjheidsklachte nao 'nen hoesdokter.

Afasie is 'n stuuernis vanne spraok, es in spraokbegrip en spraokbroek ("taal"). De weitesjap die zich besjeftig mit 't spraokgebraek t'n gevolge van e herreletsel hètj afasiologie.

't Waord afasie kump van 't Aadgrieks en is 'n kómbinaasje van a ("neet") en phanai ("spraeke"). In väöl gevalle worin de term afasie wuuertj gebroek zów "dysfasie" baeter zeen; de fatische functie is je noeatj gans gestuuerdj.

Wen luuj communicere, gebeurtj dit meistes middels spraok. Kalle, 't vinje vanne juuste wäörd, verstaon, laeze, sjrieven en gebare make zeen óngerdeiler van spraokgebroek. Es es gevolg van e herreletsel ein of mieër óngerdeiler van 't spraokgebroek neet mieë tegooj functionere, neump me det afasie. De persoean kan de spraok neet (good) mieë gebroeke.

Jaorliks óngervinje väöl luuj tiejes häör verkansje in 't boetelandj de frustatie van 't neet good dudelik kónne make waat ze meinen of 't neet good kónne verstaon waat d'n angere mèntj. Zelfs in lenj wovan me mèntj de spraok good te behieërsje, wie Ingelandj of Frankriek, mirk me det beveurbeildj bie e doktersbezeuk. In lenj woven me de spraok minder good behieërsj, wie Portugal, Törkieje of Sjina, waere de communicatiemeugelikheje mitte lokaal bevölking ummer bepirkdjer en lök 't döks zelfs neet mieë te kriege waat me haet bestèldj. Luuj mit afasie óngervinje daacheliks dees perblieëme.

Afasie is 'n spraokstuuernis. Gein twieë luuj mit afasie zeen próntj geliek; afasie is bie ederein anges. De erns en ómvank vanne afasie zeen ónger anger aafhenkelik vanne plaats enne erns van 't herreletsel, 't vreuger spraokvermeugen en emes zien persuuenlikheid. Sómmige luuj mit afasie kónne waal good spraok verstaon, mer höbbe meujdje mit 't vinje vanne juuste wäörd of mitte zatsopboew (motorische afasie; haet te make mit 'n stuuernis inne efferente zieënbane). Anger kalle juus waal väöl, meh waat ze zègken is veure gesprekspartner neet of lestig te verstaon; dees luuj höbbe döks groeate perblieëme mit 't verstaon van spraoke; sensorische afasie haet te make mit 'n stuuernis inne afferente zieënbane.

't Versjiensel afasie wuuertj ouch binne de psycholinguïstiek enne logopedie bestudeerdj.

Versjillige vörm van afasie zeen te óngersjeie, aafhenkelik van 't besjajig herregebied:

• Motorische afasie (ouch waal expressieve afasie of afasie van Broca): de oearzaak hievan ligk in 'n besjajiging van 't motorisch spraokcentrum. Luuj mit dees aandeuning verstaon döks good waat wuuertj gezag, meh kónne neet good grammaticaal verbenj oetdrökken en kallen in 'ne telegramstiel zónger lidwäörd en bieveugelike naamwäörd.
• Transcorticaal motorische afasie: de oearzaak van dees vorm kan ouch boeten 't gebied van Broca ligke, inne motorische sjors. Dees vorm van afasie liek oppe afasie van Broca.
• Sensorische afasie (ouch waal receptieve afasie of afasie van Wernicke): dit kump door 'n besjajiging van 't sensorisch spraokcentrum. Luuj die hie-aan lieje kónne vleujendj kalle, meh de zatse höbbe meistes gein meining.
• Transcorticaal sensorische afasie (of pappegejafasie): dees vorm van afasie liek oppe afasie van Wernicke.
• Geleijingsafasie (of conductieafasie): dit is 'n vorm die is óntstange door besjajing vanne verbinjing tösse de gebiede van Broca en Wernicke. Patiënte mit dees aandeuning kónne spraoke producere, meh kónne neet naodoon waat ze juus daoveur höbbe gehuuerdj.
• Amnestische afasie (of anomische afasie): 'n vorm wobie spraok is van 'n waord- en naamvinjstuuernis. De patiënt versteitj waal waat taengen 'm wuuertj gezag en is ouch groeatendeils in staot zich oet te drökke.
• Akoestische afasie (of auditieve afasie): dit is 'n besjajiging anen herrebalk (corpus callosum). Luuj die hievan las höbbe zeen neet douf, meh kónne spraok die via 't gehuuer inkump neet verwirke.
• Alexie (of visueel afasie): hiebie wuuertj gelaeze teks neet herkèndj, dewiel gespraoke teks waal good wuuertj begrepe. Dees afasie kump door 'n besjajiging ane verbinjinge tösse de visuele sjors enne spraokgebiede van Wernicke en Broca.

Afasie kan bie douf luuj leie toet perblieëme bie 't gebroek van gebarespraok. Hysterische afasie is e meugelik bieversjiensel van hysterie. Spraokstuuernisse nao 'n herreninfark, wie perblieëme mit 't verstaon en oetspraeke van klenk, waordmeining en zatsboew blieke zich sómtieds nao inkel jaor good te herstèlle.