Limon
Subclassis : Rosidae
Ordo : Sapindales
Familia : Rutaceae
Genus : Citrus
Species : C. × limon
| Valor nutritivus per 100 g | |
|---|---|
| Vis nutritivus | 121 kJ |
| Sacchara | 2.5 g |
| Fibrum | 2.8 g |
| Pingue | 0.3 g |
| Proteinum | 1.1 g |
| Thiaminum | 0.04 mg (3%) |
| Riboflavinum | 0.02 mg (1%) |
| Niacinum | 0.1 mg (1%) |
| Acidum pantothenicum | 0.19 mg (4%) |
| Vitaminum B6 | 0.08 mg (6%) |
| Folatum | 11 μg (3%) |
| Vitaminum C | 53 mg (88%) |
| Calcium | 26 mg (3%) |
| Ferrum | 0.6 mg (5%) |
| Magnesium | 8 mg (2%) |
| Manganum | 0.03 mg (2%) |
| Phosphorus | 16 mg (2%) |
| Kalium | 138 mg (3%) |
| Zincum | 0.06 mg (1%) |
| Pagina datorum USDA Valores per centum secundum normas CFA Fons: USDA Nutrient Database | |
Limon (-is f.)[3][4][5] (a nomine Arabico لیمون līmūn / laimūn, a Persico لیمون līmūn)[6] sive nomine botanico Citrus × limon est hybrida inter species in genere cui nomen est Citrus. Binomen Citrus limon statuit anno 1768 Nicolaus Laurentius Burmannus[1] post Linnaeum, qui nomen subspeciale Citrus medica β Limon anno 1753 elegerat,[7] Casparum Bauhinum secutus.[8]
Fructus huius arboris, fere ovatus, corio crasso fulvoque, saepe in arte coquinaria adhibetur. Sucus eius est suaveolens et acidus, propter acidum citricum, et ad varia condimenta dulcia salsaque additur. Potio ex suco limonis, aqua, saccharoque facta limonata appellatur. Caro et corium quoque in epulis aliquando adhibentur.
Descriptiones botanicae
[recensere | fontem recensere]
Bauhinus enim in capitulo de arbore cui nomen "Malus citria" (i.e. Citrus medica) dedit, sic arborem nostram sub nomine "Malus limonia acida" cum nominibus anterioribus enumeravit:
- Malus limonia, Matth. Dod. Lon. Lugd. Cast. Tab. & Ind. occid. p. 3 & orient. par. 3. Limones, Dod. gal. Cord. in Dios. Bellon. Rauw. Tur. Ad. Lob. Caes. Clus. hist. & Ind. occid. p. 9 l. 4 c. 31. Limon arbor ex citrii genere, Cord. hist.
- Tum facie, tum facultate citria referunt: cuius plures differentiae, quaedam oblongiores, asperiores, cortice crassiore, cucumeris aut melonis effigie et limae Adversar. dicuntur: alii cortice laeviore tenuiore, succo acidiore. Cordo quadruplex genus, 1. anserini ovi forma et magnitudine: 2. minus, globosum, utroque capite veluti umbilico insigne: 3. ovi gallinarum figura et quantitate: 4. tertio aequale, globosum, superficie aequale.[8]
Post Bauhinum et Linnaeum Burmannus filius limonem sicut speciem separatam sic enumerat, auctoritatibus citatis:
- CITRUS (Limon) petiolis linearibus: Linn. sp. 1100. Limonia malus silvestris zeylanica, frutcu pumilo, seu Limones pumili silvestres: Burm. zeyl. 43. t. 65. f. 1. Limonellus cum varietatibus: Rumph. amb. 2. p. 106. t. 29. &c. Malus Limonia acida: Bauh. pin. 436. Crandang malaice Javanis. Habitat in India et Europa.[1][9]
De origine et historia
[recensere | fontem recensere]Species generis Citri spontaneae crescunt per regionem satis magnam Australasiaticam, occidentem versus ab India orientali incipientes, orientem versus ad Sericam et Iaponiam necnon Philippinas insulas, meridiem versus usque in Novam Guineam Australiamque. Inter species huius generis hybridae facillime et crebrissime gignuntur, quorum nonnulli fructús hominibus perutiles et valde gratos producunt. Iam Linnaeus limonem subspeciem esse Citri medicae (mali Medici antiquorum) censuit, quae species fructus colore flavo magnos, rugosos et aromaticos sed aegre esculentos profert. Paulo post eum Burmannus filius limonem in speciem erexit, sed apud botanicos recentiores satis constat hanc arborem neque singulam speciem esse neque subspeciem simplicem. Est enim hybrida C. medicae cum Citro × aurantio (aurantio Latinistarum recentiorum), quae ipse iam hybrida est inter C. maximam (pompelmos vernacularem) et C. reticulatam (vel tangerinam).
C. maxima fortasse ex Asia austro-orientali orta est, sed C. reticulata ut videtur e Serica orientali et fortasse Iaponia australi. Verisimile est igitur hybridam inter eas, q.e. C. × aurantium, in hortis Sinarum meridianorum genitum esse. Sed species C. medica Assamiae regionis in India boreo-orientali et fortasse Birmaniae indigena est.[10] In aliqua Indiae regione, ab litoribus oceani Indici haud longe distans, hybrida C. × limon primum productus est. Vavilov sub frugibus ex India oriundis ordinavit (sed dubitanter).[11]
C. medica, omnium specierum huius generis prima, in Asiam occidentalem temporibus classicis transmissa est ad Mediam, unde Theophrastus saec. IV a.C.n. exeunte de hac arbore curiose refert,[12] et mox ad litora Mediterranei, ubi Iudaei in usu religioso cito acceperunt. Eruditi nonnulli fructum C. × limon, eodem colore pictum, forma et mensura paulo restrictiori, utilitate praestantiorem, iam sub imperio Romano ad Europam pervenisse dixerunt: in picturis muralibus domús 1.ix.5 Pompeiani viderunt,[13] in dialogis Athenaei Plutarchique descriptionem audiverunt.[14] Alii abnuunt;[15] pro certo Romani, etsi talem arborem cognovissent, nomine nunquam a C. medica distinguerunt.[16]
Auctorum omnium nobis cognitorum qui limonem nominatim descripserunt primus est al-Iṣṭaḫrī. Hic in opere geographico Kitāb al-masālik wa'l-mamālik ("Viae regnorum descriptio") anno fere 951 confecto de castello Mansura regionis Sindiae loquitur: "Habent arundinem sacchariferam. In eorum terris gignitur fructus magnitudine malo similis, nomine līmūnaḥ, amarissimum et acidissimum."[17] Saeculis XII exeunte et XIII ineunte fontes varii limonem iam melius et apud plures cognitam referunt. Hibat Allāh ibn Jamīʿ, Iudaeus Saladini medicus, libellum de proprietatibus lemonis composuit e quo fragmenta nobis servantur.[18] Yāqūt auctor encyclopaedicus in Kitāb muʾjam al-buldān arbusta limonum vallis Jarmaq prope Sidonem laudavit.[19] Ex eadem fere loco Iacobus Vitriacensis, primus Europaeorum, limones quas in Palaestina observaverat Latine descripsit:
- Sunt praeterea aliae arbores fructus acidos, pontici videlicet saporis, ex se procreantes, quos appellant Limones. Quorum succo in aestate cum carnibus et piscibus libentissime utuntur, eo quod sit frigidus et exsiccans palatum et provocans appetitum.[20]
Iam orientem versus Hemacandra fortasse saeculo XII exeunte, primus Indorum, lemonem inter fructus enumeravit, si recte sub designatione karuṇa, una e quattuor varietatibus citrorum, recognoscenda est.[21] Odoricus de Pordenone, qui de itinere suo Asiatico anno 1331 scripsit, sic refert:
- De insula Sillan: ... Profunditas huius aquae plena est lapidibus preciosis. Quae aqua multum est yrudinibus et sanguisugis plena. Hos lapides non accipit rex, sed pro anima sua semel vel bis in anno sub aquas ipsos pauperes ire permittit ... Et ut ipsi pauperes ire sub aquam possint accipiunt limonem et quemdam fructum quem bene pistant et illo bene se ungunt ... et cum sic sint uncti yrudines et sanguisugae illos offendere non valent.[22]
In Europa meridiana cultura limonum medio aevo tardo sine dubio incepit. Ita Casparus Durante, auctor operis Herbario nuovo, limones crebriter cultas in Calabria Apuliaque et per regnum Neapolitanum refert;[23] cui succedit Ioannes Baptista Ferrarius, auctor operis specialis de fructibus generis Citri, titulo Hesperides. Permultae limonum varietates ibi sub appellatione "Arethusa sive Malum limonium" describuntur et illustrantur.[24] Inde cultura usque ad Angliam meridio-occidentalem pervenit, ubi in comitatu Devonia limones in hortis ad solem versis saeculo XVIII florebant.[25]
Limones, iam diu trans Oceanum Indicum et usque ad insulam Sanctae Helenae dispersae,[26] in Sericam paulo tardius introductae sunt. In opere Wu Zhenfang de geographia et frugibus provinciae Quantuniae, titulo Ling nan za ji, saeculo XVII conscripto, sub nomine i-mu ut videtur recognoscuntur;[27] nomen autem hodiernum est ning-meng. A peregrinis Europaeis a saeculo XVIII medio observabantur, et ab Ioanne Baptista Du Halde inter primos, qui anno 1735 commentaria itineris divulgavit:
- Limonia et citromala in provinciis meridianis aliquibus communissima sunt et valde magna. Haud unquam comeduntur sed ad domos ornandas adhibentur: septem enim vel octo in patella Sinensi disponuntur ut visú et aromate placeant. Condita autem gratissima sunt.[28][t 1]
Notae
[recensere | fontem recensere]- ↑ 1.0 1.1 1.2 Nicolaus Laurentius Burmannus, Flora Indica . . . nec non Prodromus Florae Capensis (1768) p. 173
- ↑ Sed "Citrus limonia" scripsit. P. Osbeck, Reise Ostind. China (1765) p. 250
- ↑ Iacobus Vitriacensis, Historia Orientalis seu H. Hierosolymitana (ca. 1220), cap. 86
- ↑ "Lemonium": Bernhardus de Breydenbach, Itinerarium Hierosolymitanum (Moguntiaci, 1486) Nomen Graecum λεμόνιον fontibus Byzantinis reperitur: Poricologus 6 (saec. XII/XIII); vide etiam Carolus Du Cange, Glossarium ad scriptores mediae et infimae Graecitatis (Lugduni: apud Anissonios, 1688); versio interretialis s.v. "λεμόνη"
- ↑ "Limo enim tunc perfecte maturaverit cum amisit omnino corticis duriciem vel viriditatem": Regimen sanitatis
- ↑ Tazi, Arabismen im Deutschen (1998), p.157
- ↑ Carolus Linnaeus, Species plantarum (Holmiae: impensis L. Salvii, 1753) vol. 2 p. 782 (Latine)
- ↑ 8.0 8.1 Bauhinus
- ↑ Rumphius, hic a Burmanno citatus, in herbario Amboinensi non limonem sed potius lumiam describit et illustrat.
- ↑ Zhang Dianxiang, David J. Mabberley, "Citrus" in Flora of China vol. 11 (2008) pp. 90–96 (Anglice)
- ↑ N. I. Vavilov, The origin, variation, immunity and breeding of cultivated plants (Waltham Massachusettae, 1950) p. 27
- ↑ Theophrastus, Historia plantarum 4.4.2 et alibi
- ↑ Tolkovsky pp. 100-103; Andrews pp. 44-45; Wilhelmina F. Jashemski, The gardens of Pompeii, Herculaneum and the villas destroyed by Vesuvius vol. 1 (New Rochelle: Caratzas, 1979) p. 77 et tab. 126
- ↑ Athenaeus, Deipnosophistae 84a; Plutarchus, Quaestiones convivales 8.9. Andrew Dalby, Siren Feasts (Londinii: Routledge, 1996) pp. 143-144
- ↑ Daniel Zohary, Maria Hopf, Domestication of Plants in the Old World: the origin and spread of cultivated plants in West Asia, Europe and the Nile Valley. 3a ed. (Oxonii: Oxford University Press, 2000. ISBN 9780198503569) pp. 184-185
- ↑ Andrews pp. 43-46
- ↑ Ed. M. J. de Goeje (1870) p. 173; Glidden p. 382
- ↑ Glidden pp. 382-383
- ↑ Glidden pp. 382-383
- ↑ Iacobus Vitriacensis, Historia Orientalis et Occidentalis cap. 86; Glidden pp. 383
- ↑ Johnson p. 50
- ↑ Odoricus de Pordenone, Descriptio orientalium partium cap. 25 (ed. Yule p. 306); Hobson
- ↑ Casparus Durante, Herbario nuovo (Romae, 1585) p. 259; Laufer p. 159
- ↑ Ferrarius
- ↑ Henry Phillips, Pomarium Britannicum: an historical and botanical account of fruits known in Great Britain (2a ed. Londinii: Allman, 1821) pp. 229-230
- ↑ Laufer p. 160
- ↑ Laufer p. 148. Descriptiones antiquiores a Laufer citatae sub nomine li-meng lumiam sive alium generis Citri fructum referunt, non limonem: vide Johnson
- ↑ Ioannes Baptista Du Halde, Description de l'empire de China (Lutetiae, 1735); Laufer p. 143
- Textus originales
- ↑ Versio Anglica (Londinii, 1738, vol. 1 p. 317): Limons and citrons are very common in some southern provinces, and extraordinary large; but these are scarce ever eaten, being only made use of for ornaments in houses, where they put seven or eight in a china dish, to please the sight and smell; however, they are exceeding good when candy'd.
Bibliographia
[recensere | fontem recensere]- Fontes antiquiores
- c. 1245 : Ebenbitar, "De limonibus"
- 1305/1308 : Arnaldus de Villa Nova, Regimen sanitatis ad regem Aragonum (editio 1474)
- 1583 : Andreas Alpagus, interpres. Venetiis: Oratius de Cobbis Citatio huius editionis Editio Parisiensis 1602 Editio Cremonensis 1758 cum commentariis Pauli Valcarenghi
- 1540 : Nicolaus Monardes, "De aurantiis", aliter "De citriis, aurantiis, ac limoniis". Textus 1540 sine titulo: vide imagines 40-48 (vide paginas ultimas apud Google Books) Editio 1551 apud MDZ Editio 1605 apud GDZ
- 1552 : Theophilus Folengus, Baldus (editio 1552) 1.480 "nec sugus cedri, nec acerbi musta naranci" (i.e. sucus limonum, sucus aurantiorum)
- 1578 : Henry Lyte, interpr., Rembertus Dodonaeus, A Niewe Herball, or historie of plantes (Antverpiae) pp. 703-704 "orenges, citrons and limons"
- 1597 : John Gerard, The Herball, or generall historie of plantes. Londinii: John Norton pp. 1278-1282 "the citron, limon, orange and Assyrian apple trees: malus limonia, the limon tree"
- 1601 : Carolus Clusius, Rariorum plantarum historia (Antverpiae) p. 6
- 1623 : "Malus citria: malus limonia" in Casparus Bauhinus, Πίναξ theatri botanici (Basileae: sumptibus Ludovici Regis) textus p. 436
- 1646 : "Arethusa sive Malum limonium" in Ioannes Baptista Ferrarius, Hesperides, sive, De malorum aureorum cultura et usu libri quatuor (Romae: Scheus ~) p. 193
- De origine
- Giovanni Dugo, Angelo Di Giacomo, edd., Citrus: the genus Citrus. Londinii: Taylor & Francis, 2002 (Paginae selectae apud Google Books)
- O. Gulsen, M. L. Roose, "Lemons: Diversity and Relationships with Selected Citrus Genotypes as Measured with Nuclear Genome Markers" in Journal of the American Society of Horticultural Science vol. 126 (2001) pp. 309–317
- I. A. Khan, ed., Citrus genetics, breeding, and biotechnology (Wallingford: CAB International, 2007) pp. 24-25, 40 (Paginae selectae apud Google Books)
- David J. Mabberley, Citrus (Rutaceae): a review of recent advances in etymology, systematics and medical applications in Blumea vol. 49 (2004) pp. 486-498
- M. N. Malik, R. W. Scora, R. K. Soost, "Studies on the origin of the lemon" in Hilgardia vol. 42 (1974) pp. 361-382
- Zhang Dianxiang, David J. Mabberley, "CITRUS. 9. Citrus ×limon (Linnaeus) Osbeck, Reis Ostindien China, 250. 1765 (“limonia”), pro sp." in Flora of China vol. 11 (2008) pp. 90–96
- De historia
- A. C. Andrews, "Acclimatization of citrus fruits in the Mediterranean region" in Agricultural history vol. 35 (1961) pp. 35-46 JSTOR
- Harold W. Glidden, "The Lemon in Asia and Europe" in Journal of the American Oriental Society vol. 57 (1937) pp. 381-396 JSTOR
- Harold W. Glidden, "Some Supplementary Arabic Literature on the Lemon" in Journal of the American Oriental Society vol. 60 (1940) pp. 97-99 JSTOR
- Helen M. Johnson, "The Lemon in India" in Journal of the American Oriental Society vol. 56 (1936) pp. 47-50 JSTOR
- B. Laufer, "The Lemon in China and Elsewhere" in Journal of the American Oriental Society vol. 54 (1934) pp. 143-160 JSTOR
- S. Tolkowsky, Hesperides: a history of the culture and use of citrus fruits. Londinii: John Bale, Sons and Curnow, 1938
- De cultu
- Robert Willard Hodgson, "Horticultural Varieties of Citrus: Common Acid Members—Citron, Lemon, and Lime" in Walter Reuther, Herbert John Webber, Leon Dexter Batchelor, edd., The Citrus Industry, vol. 1: History, World Distribution, Botany, and Varieties (2a ed. Riverside: University of California, Division of Agricultural Sciences, 1967 ~) cap. 4
- "Lemon" in Julia F. Morton, Fruits of warm climates (Miamiae, 1987) pp. 160-168
- Tong Kwee Lim, Edible Medicinal and Non-Medicinal Plants. Vol. 4: Fruits (Berolini: Springer, 2012) pp. 849-865 (Anglice) (Paginae selectae apud Google Books)
- De usu
- Elizabeth David, "I'll be with you in the squeezing of a lemon" in Wine and Food (Martio 1969); reimpressa in Elizabeth David, An Omelette and a Glass of Wine (1984)
- "Lemon" in Alan Davidson; Tom Jaine, ed., The Oxford Companion to Food (2a ed. Oxonii: Oxford University Press, 2006)
- Giovanni Dugo, Luigi Mondello, edd., Citrus Oils (CRC Press, 2010) pp. 48-75 (Paginae selectae apud Google Books)
- Onomastica
- "Lemon[nexus deficit]" in H. Yule, A. C. Burnell; Gulielmus Crooke, ed., Hobson-Jobson. 2a ed. (Londinii: Murray, 1903) ~ ~ p. 514
Nexus interni
Nexus externi
[recensere | fontem recensere]
|
Vicimedia Communia plura habent quae ad limonem spectant. |
|
Vide "Citrus limon" apud Vicispecies. |
|
Situs scientifici: Tropicos • Tela Botanica • GRIN • ITIS • Plant List • NCBI • Biodiversity • Encyclopedia of Life • Plant Name Index • Plantes d'Afrique • Flora of China • INPN France • Flora of North America • USDA Plants Database |
- Citrus limon (L.) Burm.f., 1768 apud Inventaire national du patrimoine naturel (Museum Nationale Historiae Naturalis)
- Citrus limon apud Plants for a Future
- "Citrus" apud Multilingual Multiscript Plant Name Database