Aulus Gabinius

In republica Romana Aulus Gabinius (incertum quo anno natus, mortuus 48 vel 47 a.C.n.) fuit legatus et amicus Pompei ; consulatum anno 58 a.C.n. gessit cum Lucio Calpurnio Pisone.

Nomen ipsum indicare videtur gentem Gabiniam Gabiis Romam venisse. Iam tertio saeculo a.C.n. nobis nota est, secundo vero senatum ingressa est. Hic Aulus Gabinius in ea gente notissimus est (quam famam magna ex parte inimico Ciceroni debet), sed imperatorum Romanorum temporibus quoque nonnulli Gabinii consulatum gesserunt.

Adulescens moribus dissolutis fuisse Aulus Gabinius videtur : certe Cicero, qui eum oderat, in orationibus coram senatu habitis, contendit eum non tantum unum e satellitibus, sed etiam delicias Catilinae fuisse. Itaque eum Semiramin vel etiam saltatricem appellat, effeminatos mores exprobrans. Re vera Lolliam quandam uxorem duxit quae adulterium cum Caesare commisisse dicebatur^[1].

• 67 a.C.n. Tribunus plebis. Lex Gabinia.
• 66 - 63 a.C.n. Legatus Pompei in bello Mithridatico.
• 61 a.C.n. Praetor
• 58 a.C.n. Consul
• 57 - 54 a.C.n. Proconsul in Syria.
• 54 a.C.n. Accusatus de maiestate et repetundarum, damnatus exsilio poenam fugit.
• 49 a.C.n. Exsilio revocatus a Caesare, in Illyricum mittitur ad bellum gerendum.

Anno 67 a.C.n. tribunus plebis factus est, in quo magistratu Pompei consiliis favit. Duas praecipuas leges ad populum tulit : altera provinciam Pontum-Bithyniam et bellum Mithridaticum a Lucio Lucullo ad consulem Acilium Glabrionem traduxit, altera Gnaeo Pompeio imperium extraordinarium et infinitum conferebat, ad piratas coercendos qui ex Cilicia vel Creta mare Romanum infestabant. Ex ea lege Pompeio idem ius et imperium erat quod proconsulibus in omnibus provinciis quae non longius quinquaginta milibus a mari aberant. Praeterea dilectus militum, ubicumque et in quantum volebat numerum, ei facere licebat necnon pecunias arbitrio suo e publico erogare. Cui secundae legi cum maxima pars senatus, tum praecipue optimates summa contentione obstabant, timentes ne Pompeius, magna gloria bellica iam parta, hac lege fretus solus imperium Romanum gubernare vellet. Quintus Lutatius Catulus, dux optimatium, nobilissimam contionem apud plebem habuit, non omnia uni viro tribuenda esse^[2]. Nihilominus Gabinius rogationem suam pertulit, dum intercessionem collegae Lucii Trebellii infringit. Eadem enim fecit quae olim Tiberius Gracchus erga Octavium : statim tribus rogavit ut Trebellio tribunatum abrogarent. Septemdecim tribus iam uti rogaverat suffragium tulerant cum Trebellius ab intercessione sua desistere quam magistratum amittere maluit^[3]. Paucis mensibus cum Pompeius piratas ad deditionem redegisset, lege Manilia, ab alio tribuno, Manilio nomine, ad populum anno 66 a.C.n. lata, bellum Mithridaticum magno imperatori mandatum est. Cicero et ipse orationem Pro lege Manilia habuit, quam hodieque legere licet. Tum Pompeius Gabinium, bene de se meritum, legatum sibi elegit ac in provinciam secum duxit, ubi Gabinius res Iudaeas maxime curavit.

Romam reversus, suffragio Pompei promotus, praetor anno 61 a.C.n. creatus est, ac mox consul anno 58 a.C.n.. Tum enim triumviri^[4] potentia sua rempublicam regebant. Gabinio consule tribunus plebis Publius Clodius Pulcher multas leges triumviris placentes, optimatibus vero displicentes, ad populum ferebat. Gabinius consul suo imperio eum adiuvit, inter cetera contra Ciceronem qui in exsilium proficisci coactus est. Ex eo tempore Cicero Gabinio inimicissimus fuit, eo magis quod Gabinius etiam fautores Ciceronis in equestri ordine, ut Lamiam, ex urbe expulit^[5]. Clodius Gabinio beneficium rependit : nam legem tulit qua provincia Syria Gabinio a populo decreta est (nihil enim habebat quod a senatu sperare posset). Iam aestate eiusdem anni Clodius et Pompeius dissentire de re publica coeperunt ac Gabinius, Pompeio omnibus aliis praelato, seditioso turbulentiorique tribuno restitit. Usque adeo controversiae acerbitas conflagravit ut satellites Clodii fasces Gabinii confregerint et tribunus bona omnia consulis consecrarit^[6]. Mox tamen in provinciam profectus est.

In Syria primo Iudaeorum seditionem repressit ab Alexandro filio Aristobuli motam, qui Hyrcanum, regem a Pompeio electum, regno pellere conabatur. Mox ipse Aristobulus cum altero filio Antigono e captivitate Romana profugus in Iudaeam rediit atque fautoribus accitis proelium cum Gabinio commisit sed victus est^[7]. Gabinius eum vinctum rursus Romam remisit. Gabinius Hyrcanum Hierosolyma reduxit quidem, sed summum sacerdotium tantum, non regnum reddidit. Nam oligarchicam rempublicam instituere maluit et Iudaeam omnem in quinque circumscriptiones divisit^[8]. Litteras de rebus gestis ad senatum misit, sperans si non triumphum, at saltem supplicationem sibi decerni posse. Sed senatus Gabinio infestus erat, quod per tribunum plebis et populum, invito senatu, provinciam obtinuerat : itaque omnes honores ei denegavit, exultante Cicerone ignominia inimici sui.

Circa idem tempus publicanorum iram movit, dum multa vectigalia per ministros suos exigit nec secundum societates publicanorum contra provinciales iudicia dari consentit. Postremo regem Aegyptiorum Ptolemaeum XII Auleten in regnum restituit, e quo ab Alexandrinis anno 58 a.C.n. expulsus fuerat. Tum Ptolemaeus auxilium petitum Romam venerat, ac magnas pecunias omnibus potentibus ibi viris pollicitus erat. Magnae contentiones inter senatores fuerunt : nam alii Pompeium in Aegyptum mittendum censebant, alii rem Cornelio Lentulo tum proconsuli Ciliciae mandare volebant (exempli gratia Cicero) ; postremo quindecimviri sacris faciundis Sibyllinos libros consuluerunt et ad senatum rettulerunt in versus sese incidisse qui cavere ne Ptolemaeus magno exercitu restitueretur monerent^[9]. Tum res dilata est. Nihilominus anno 55 a.C.n. Gabinius cum exercitu Romano, auctore quidem Pompeio sed contra voluntatem senatus, sponte sua Aegyptum ingressus est^[10], Alexandrinos et reginam Berenicen vicit^[11] ac decem milibus talentis acceptis praesidium militum Romanorum regi Ptolemaeo reliquit^[12]. Illi milites sunt qui postea anno 50 a.C.n. duos filios proconsulis Syriae Marci Calpurni Bibuli, eos in provinciam Romanam redire iubentes, necaverunt atque praefectus eorum Lucius Septimius Pompeium post Pharsalicam pugnam fugientem et auxilium a Ptolomaeis sperantem quia eos in regnum restituerat in insidias allexit atque eius neci interfuit (48 a.C.n.)^[13].

Post reditum tripliciter ab inimicis accusatus est, ita ut Cicero quamvis ei inimicus, eum defendere a Pompeio coactus sit^[14]. Primo de maiestate, quod iniussu populi aut senatus exercitum extra provinciam duxerat et milites Romanos regi externo tradiderat : in quo iudicio Pompei opera^[15] et auctoritate vix absolutus est. Deinde repetundarum, quod pecunias indebitas sibi extorserat, in quo iudicio invidiae ordinis equestris et publicanorum succubuit. Damnatus est, quamquam a Cicerone defensus, et in exsilium proficisci coactus est. Quod si absolutus esset, etiam de ambitu causam dicere oportuit^[16].

Bello civili Caesar eum exsilio revocavit et provinciam Illyricum ei mandavit in quam longo circuitu terra iter fecit^[17]. Ita non adversus ipsum Pompeium bellum gessit Gabinius, sed a legatis Pompeianis victus et Salonae obsessus, morbo obiit^[18]. Magna pars eius copiarum in itinere per Illyriam deletae erant.

• Appianus, libro secundo Bellorum civilium 24 et 58-59 et libro quinto 33.
  • Syriaca, 257-258.
  • Illyrica cap. XII et XXVII-XXVIII
• Bellum Alexandrinum 42-43
• Caesar, tertio libro De Bello civili, capitulis 4 et 103.
• Cicero Pro lege Manilia sive de Imperio Cn. Pompei.
  • Pro Domo 23 et 55.
  • Pro Sestio 18-20, 71 et 93.
  • De provinciis consularibus
  • In Pisonem 27-28, 41, 48-51.
  • secunda Philippica capitulo 48.
  • libro secundo Epistularum ad Atticum, epistula 5, necnon libro quarto ep. 17-19.
  • libro undecimo Epistularum ad familiares epistola 16 necnon libro duodecimo ep.29.
  • libro tertio Epistularum ad Quintum fratrem, epistulae 1-4 (necnon libro primo ep.2 et libro secundo ep.6).
• Dio Cassius libro XXXVI Historiae Romanae cap. 23-36 necnon libro XXXVII cap. 5 et libro XXXVIII 15-16 et 30 et libro XXXIX cap. 55-63 et libro XLII cap. 3, 5, 11.
• Flavius Iosephus, libro primo de Bello Iudaico 160-178 necnon libro septimo 171.
  • ̽libro quarto decimo Antiquitatum Iudaicarum 37, 55-56, 82-104
• Plutarchus, Pompeius 25 et 48 et Cato minor 33 et Cicero 31 et Antonius 3 et 7.
• Strabo, Geographica XII.3.33 et XVII.1.11
• Titus Livius, Periochae 99 et 105.
• Velleius Paterculus, libro secundo Historiae Romanae, capitulis 31-32.

• Ernst Badian, 'The early career of Aulus Gabinius', Philologus 1959(103) : 87-99.
• Edouard Cuq, 'La loi Gabinia contre la piraterie de l'an 67 avant J.-C.', Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 1923(67) : 129-150 Hic legere potes
• E. Fantham, 'The trials of Aulus Gabinius in 54 BC', Historia 1975(24) : 425-443
• Micheline Fasciato, "En marge de l'acquittement de Gabinius. Le procès d'Antiochus Gabinius", Mélanges de l'école française de Rome, 1947ː 83-88
• Jean-Louis Ferrary. "Loi Gabinia créant un commandement extraordinaire contre les pirates et le confiant à Pompée (pl. sc.)", in Lepor. Leges Populi Romani, curantibus Jean-Louis Ferrary et Philippe Moreau. Hic legere potes
• Insula Sacra. La loi Gabinia-Calpurnia de Délos (58 av. J.-C.) : [editio et commentarius a Claudio Nicolet curatus], Publications de l'École française de Rome Année 1980(45). Hic legere potes Recensio critica
• Eva Matthews Sanford, 'The Career of Aulus Gabinius', Transactions and Proceedings of the American Philological Association, 1939(70) : 64-92 [2]
• Maria Siani-Davies, 'Ptolemy XII Auletes and the Romans', Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, 1997(46) : 306-340
• Frederik Juliaan Vervaet, "Reducing Senatorial Control over Provincial Commanders: A Forgotten Gabinian Law of 67 BCE", Brill, 2009ː 65-90
• Richard S. Williams, Aulus Gabinius : a political biography, Ann Arbour, UMI, 1973 (Dissertatio academica)

• Lex Gabinia de piratis persequendis