hesp

• IPA^(kilîd): /hɛsp/
• Deng (Amed)^ⓘ
  • Deng (Bidlîs)^ⓘ
• Kîtekirin: hesp

Zayenda nêr a binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	hesp	hesp
Îzafe	hespê	hespên
Çemandî	hespî, hêsp	hespan
Nîşandera çemandî	wî hespî	wan hespan
Bangkirin	hespo	hespino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	hespek	hespin
Îzafe	hespekî	hespine
Çemandî	hespekî	hespinan

hesp bi gelemperî nêr, p-ya nerm

1. (guhandar) dewarek e ku dişibe keran lê mezintir e û bi taybetî bo lêsiwarbûnê tê bikaranîn:

   Hespê beza, hespê rewan, hespê şehmoz.

   Li hespî / hêsp siwar bûn.

   Ji hespî / hêsp peya bûn.

   • Hespên wan rêhevalên wan bûn, ji bo gera dûr baskên wan bûn, şoreta wan bûn, di şeran de ruhxelasên wan bûn, di şênahiyan de, di şahiyan de, di dawetan de navdengiya wan bû. Wexta bỉ çargaviyê diçûn, te digot wekî lingên wan li erdê nakevin. — (Eyüp Kiran, Dewrêşê Evdî Kulîlka Bilbizêk û Rim, Nûbihar, 2018, çapa 4em, r. 34, ISBN 978-9944-360-95-1)
   • Rêwîtiya li ser hespê ko jî Mûsilê heta Cizîrê hatibû pê, ez ji hev xistibûm; pişta min, stûyê min bûbû mîna minareya mizgefta Nebî Nûh yê qehîm, min nikaribû ew bilivandina. — (Mehmed Uzun, Hawara Dîcleyê 1, Weşanên Nefel, 2003)
   • Dil maye li pencer û şibakan
     Hespê xwe dida l' ciyê peyakan
     Mîr bir ji Memê temamî şeş dest — (Ehmedê Xanî, Mem û Zîn, ~1692)
   • Dir û yaqût û mirarî
     Misk û enber jê dibarî
     Hespê şahê şehsiwarî,
     Angeh ez pabûsî bûm. — (Siyahpûş, Dilberek Min Dî Bi Çavan [arşîv], helbestakurdi.com)
   • Û hespêd spehî û cins(xwedan nijadên pak) di nêv wan de heyîn. Çar cins(cûre) hesp heyîn; Kehêl, Hed, Seglawî, Mi'enneg. Nejdî jî peyda dibin, lakin kêm heyîn — (Mele Mehmûdê Bayezîdî, Amadekar: Jan Dost Adat û Rusûmatnameê Ekradiye, Weşanxaneya Nûbihar, 2010, r. 63, ISBN 9789944360678)

• kurdî-erebî: هەسپ‎
• kurdî-krîlî: һәсп

• esp
• hasp
• asp – Kurdên Anatoliyaya Navîn

• bergîl

• mahîn
• mehîn

• heywan
• simdar
• dewar

• Çavkanî: Mela Xelîl Mişextî: Ferhenga Merg û Jî, Aras, Hewlêr 2006

• hêstir
• ker
• qantir

• li hespî siwar bûn
• ji hespî peya bûn
• li pişta hespî kirin
• li hespî bar kirin

• Equus caballus

• Hedban → Dewreşê Evdê
• Borê Qer → Mem û Zîn
• Sosik → Kerr û Kulik
• Nijdî → Kerr û Kulik
• Bilêcan → Kerr û Kulik

Hevreha soranî ئەسپ‎‎ (esp), kurdiya başûrî esp, goranî/hewramî esp, gîlekî اسپ‎ (esp), mazenderanî اسو‎‎ (esv), farisî berê اسپ‎‎ (esp) û niha اسب‎ (esb), tacikî асп (asp), osetî ефс (efs), peştûyî اسپه‎ (espe, “mahîn”) û اس‎ (es) / آس‎ (‎as, “hesp”), baxterî ασπο (aspo /asp/), sogdî 𐼰𐼼𐼾𐼷‎‎ (ʾspy /əspí/), avestayî 𐬀𐬯𐬞𐬀‎ (aspa /espe/), hexamenişî 𐎠𐎿 (a-s /asa/) û 𐎠𐎿𐎱 (a-s-p /aspa/)... sanskrîtî अश्व (áśva)... lîtwanî ašva... latînî equa (“mahîn”) û equus (hesp)... hîtîtî 𒀲𒆳𒊏𒍑 (ekkus)... yûnaniya mikenî 𐀂𐀦 (i-qo /íkkʷos/), yûnaniya kevn ἵππος (híppos), yûnaniya niha ίππος (íppos)... ermenî էշ (ēš, “ker”)... hemû ji proto-hindûewropî *h₁éḱwos (“hesp, hespê nêr”).

Ji heman rehî herwiha: siwar.

Peydabûna hesp ya kurmancî ji proto-hindûewropî *h₁éḱwos wiha bûye: hesp < *ʰesp < *ʰespe < *ʰesve < ʰeçve < ʰeçwe < *ʰeçweh < *ʰeçwes < *h₁éḱwos. ʰ ya jornivîs nîşana wê yekê ye ku belkî H li destpêka peyvê hebû yan jî tine bû.

Bo guherîna *k ya proto-hindûewropî bi S di zimanên îranî de, bidin ber bo nimûne ser û sed. Bo guherîna *w ya proto-hindûewropî bi P, bidin ber bo nimûne spî.

Peyv ji mêj ve ji zimanên îranî û hindûîranî ketiye gelek zimanan. Bo nimûne akadî 𒊍𒉺𒀪 (as-pa-ʾ), hurî 𒀸𒋗𒉿 (aš-šu-wa), piraniya zimanên Kafkasyayê *ʼɨčʷe. Peyv ji kurdî (ihtimalen kurmancî) wek հասբ (hasb) ketibû ermeniya kevn jî.

Hêjayî gotinê ye ku hesp ne hevreha peyvên germenî yên bo nimûne wek îngilîzî horse, danmarkî hest yan swêdî häst e. Ev ji proto-hindûewropî *ḱr̥sós in.

Çavkanî

• Cathcart, Chundra Aroor (2015): Iranian Dialectology and Dialectometry, Doctoral dissertation, University of California at Berkeley.
• Chyet, Michael L. (2003): Kurdish-English Dictionary, Ferhenga Kurmancî-Inglîzî, Yale University Press.
• Lubotsky, Alexander. Indo-Aryan inherited lexicon . University of Leiden.
• Mayrhofer, Manfred (1992–2001): Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen [Ferhenga etîmolojî ya hindûaryayiya kevn] (bi almanî), Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag.
• Kloekhorst, Alwin (2008): Etymological Dictionary of the Hittite Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 5), Leiden, Boston: Brill.
• Расторгуева В. С., Эдельман Д. И. Этимологический словарь иранских языков. [Rastorguyeva V.S., Edelman D.I.: Ferhenga Etîmolojî ya Zimanên Îranî] (bi rûsî) 2000-2011.
• The Tower of Babel - An Etymological Database Project [Birca Babilê - Projeyeke Danegeha Etîmolojî] (bi îngilîzî û rusî): http://starling.rinet.ru/
• Tsabolov, R. L., Ferhenga etîmolojî ya zimanê kurdî ["Цаболов, Р. Л.: Эмцмолоƨцческцц̆ словарь курδскоƨо языка"], Moskova, 2001-2010
• Witzel, Michael (2003): Linguistic Evidence for Cultural Exchange in Prehistoric Western Central Asia.

• → Ermeniya kevn: հասբ (hasb)

• Soranî: ئەسپ‎ (esp)
• Kurdiya başûrî: esp
• Lekî: esp
• Hewramî: esp
• Zazakî: estor n, îstor n

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.