Wong Mapuche

Wong Mapuche iku sawijining padunung pribumi ing Chile kidul-tengah lan Argèntina kidul-kulon, kalebu sawatara pérangané Patagonia. Tembung kolèktif iki ngrujuk marang sawijining klumpuk ètnis kang kawujud saka pirang-pirang klumpuk séjé kang ndarbèni struktur sosial, agama, lan ékonomi kang padha, saha uga warisan leluhur awujud basa ing padha minangka panutur basa Mapudungan. Kabèh iki ndarbèni pangaribawa saka Kali Aconcagua nganti tekan Kapuloan Chiloé lan nyebar menyang wétan nganti tekan tlatah pampa ing Argèntina. Saiki iki klumpuk kolèktif iki mujudaké 80% saka padunung pribumi Chile, lan mèh 10% padunung total Chile. Wong-wong iki kerepé manggon ing Araucanía. Akèh uga kang wis ngalih menyang Santiago kanggo golèk dhuwit.

Jeneng Mapuche iku dienggo kanggo ngrujuk sacara kolèktif marang Wong Picunche (wong lor), Huilliche (wong kidul) lan Moluche utawa Nguluche saka Araucanía, utawa ing wektu liya, mligi marang wong Moluche utawa Nguluche saka Araucanía. Ékonomi tradhisional Mapuche iku dhedhasar tani; organisasi tradisionalé iku kawujudaké saka kulawarga gedhé, sangisoré pimpinan lonko utawa sesirah. Ing wektu perang, wong-wong iki banjur manunggal ing klumpuk kang luwih gedhé lan milih sawijining toki (tegesé “kapak, pangapak”) kang mimpin kabèh wong. Kabèh wong kana misuwur déné tèkstilé kang dianyam déning wong wadon, kang wis dadi barang dagang atusan taun, saka sadurungé Wong Éropah padha teka.

Wong Mapuche Araucania wis manggon ing lebak-lebak antara Kali Itata lan Toltén. Sakiduling iku, Huilliche lan Cunco manggon ing tlatah kidul banget kaya ta Kapuloan Chiloé. Ing abad kaping 17, 18 lan 19, klumpuk-klumpuk Mapuche padha ngalih menyang wétan lumebu Andes lan pampa, lan nggabung saha … Kira-kira ing wektu kang padha, klumpuk-klumpuk ètnis tlatah pampa, Wong Puelche, Wong Ranquel lan Wong Aonikenk Lor, padha kontak karo klumpuk Mapuche. Wong Tehuelche banjur nyerep basa Mapuche lan sawatara kabudayané, ing sawijining prosès kang diarani Araucanisasi.

Sacara historis, para panjajah Spanyol ing Amérika Kidul ngarani Wong Mapuche minangka Wong Araucanos. Nanging tembung iki dianggep ngenyèk déning sawatara wong. Katoné jeneng iki dijupuk saka arané papan rag ko (Spanyol Arauco), tegesé "banyu lempung". Tembung Quechua awqa, tegesé "musuh, wong mbaléla", iku ayaké dudu dhasaré tembung araucano.

Sawetara Wong Mapuche awor karo Wong Spanyol nalika jaman kolonial, lan para turunané saiki dadi bagéan saka klumpuk mestizo kang gedhé ing Chile. Nanging komunitas Mapuche ing Araucanía lan Patagonia panggah mardika nganti Chile mbedhah Araucanía lan Argèntina ndhudhuki ara-ara samun ing pungkasaning abad 19. Sawisé iku Wong Mapuche dadi subyèk utawa warga negara asor dhéwé, banjur dadi warga negara nasional utawa warga kelas loro lan pungkasané saiki dadi warga nagara ing nagarané dhéwé-dhéwé.