Ivora Rivo
| Ivora Rivo | ||
| République de Côte d'Ivoire | ||
|
| |
| Standardo di Ivora Rivo | Blazono di Ivora Rivo | |
| Nacionala himno: | ||
| L'Abidjanaise | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Yamoussoukro | |
| · Habitanti: | 200 103 (2006) | |
| Precipua urbo: | Abidjan | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Franca | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Alassane Ouattara | |
| · Chefa ministro: | Robert Beugré Mambé | |
Surfaco: (68ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 322 460 km² | |
| · Aquo: | 1,4 % | |
Habitanti: (141ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 27 481 086[1] (2020) | |
| · Denseso di habitantaro: | 86,42 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Franko CFA di Westal Afrika | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | CI
| |
CIV
| ||
384
| ||
| Reto-domeno: | .ci | |
Ivora Rivo (France, Côte d'Ivoire) esas lando jacanta an la litoro di westal Afrika. Ol havas kom vicini Mali e Burkina Faso norde, Ghana este, e Guinea e Liberia weste, e l'oceano Atlantiko sude. Ivora Rivo havis cirkume 27 milion habitanti en 2020. En 1975, l'unesma demografiala kontado trovis 6,7 milioni habitanti.[2]
Pos divenir nedependanta en 1960 til 1993, la chefo di la lando esis Félix Houphouët-Boigny. Ilu mantenis bona relati kun vicina landi e kun Francia. Pos lua morto, Ivora Rivo subisis stato-stroko en 1999, ed interna milito en 2002.
Bazala fakti pri Ivora Rivo.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Historio di Ivora Rivo |
Homi ja habitis la nuna Ivora Rivo de la fino la di Paleolitiko o komenco di la Neolitiko. L'unesma Europani qui arivis en la regiono esis Portugalani, en 1460. Li nomizis la nomo Costa do Marfim, signifikante "Rivo di Ivoro" o "Ivora Rivo".
Francia establisis komercala monopolo kun lokala chefi dum la yari 1840a. Franci stimulis agrokultivo e komerco de kafeo, kakao, banano e la produktado di oleo di palmieri. Ol divenis Franca kolonio en 1893. Ante, pakti kun Liberia en 1892 e kun Unionita Rejio en 1893 establisis la frontieri di la kolonio.
La lokala habitanti ne aceptis Franca dominaco pacoze. Samori Ture, fondinto dil imperio Wassoulou, kombatis kontre Franci de 1882 til esar kaptita en 1898. En 1900 eventis revolto kontre imposti kreita por mantenar Franca kolonio. En 1905, Francia abolisis sklaveso en ca regiono.
Dum l'unesma mondomilito, Ivorana soldati kombatis en Francia kontre Germani. Cirkume 150.000 viri mortis en la milito. Dum la duesma mondomilito, Francia di Vichy kontrolis la regiono til 1942, kande Britaniani invadis la kolonio e transferis povo a Franca provizora guvernerio, administrita da Charles de Gaulle.
Ivora Rivo nedependanteskis de Francia ye la 7ma di agosto 1960. Félix Houphouët-Boigny esis lua unesma prezidanto, e guvernis til lua morto, en 1993.
En 2002 komencis interna milito en la lando. En 2010 eventis konflikti pos lora prezidantal elekto, vinkita da Alassane Ouattara en duesma votado, e judikata kom fraudoza. L'interna konflikti koaktis cirkume 250.000 personi fugar vers altra landi. En 2015, Alassane Ouattara itere vinkis la prezidantal elekto. Ilu decidis modifikar lua ministerio ye la 6ma di januaro 2016. Ouattara esforcis pri obtenar nacionala rikonciliado e por skribar nova konstituco por la lando.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]Ivora Rivo esas prezidantala republiko. La prezidanto esas ambe chefo di stato e chefo di guvernerio. Nun, lu esas Alassane Ouattara. La chefministro, nun Amadou Gon Coulibaly, nur esas la chefo dil ministraro.,
La parlamento havas unika chambro, la Nacional Asemblo (Assemblée Nationale) kun 225 membri, qui elektesas por kin-yara periodo dal populo. Ne existas senato. La nuna konstituco di la lando adoptesis en 2000.
La Supra Korto esas la maxim alta korto di la lando. La supra judicikorto povas judikar alta funcioneri e membri del administrado por grava krimini. La legaro di la lando mixas influi de Franca legaro e de lokala kustumi e mori. Segun l'internaciona organizuro Human Rights Watch, la judiciala sistemo di la lando esas nefidinda, e modernigesas lente. Inter altra problemi, l'organizuro kritikas la manko di nedependo di la judiciala povo.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Ivora Rivo havas diversa peizaji: savano norde, tropikala foresto en la centro (este til weste), monti nord-este, e litorala vejetantaro sude. Ol ne havas regioni di granda altitudi: lua maxim alta punto esas Monto Nimba, havanta 1752 metri di altitudo, an la frontiero kun Guinea e Liberia. Lua teritorio havas aproxime la formo de quadrilatero. Sude, la lando havas 520 km di litoro.
La precipua fluvio di Ivora Rivo esas Bandama, longa de 800 km, qua drenas la centro e l'esto di la lando. Altra importanta fluvii esas Komoé, Sassandra e Cavalla. Aquala surfaci kovras 4462 km², o 1,38% de la surfaco di la lando.
La klimato di la lando ordinare esas varma e humida, e varias de equatorala kun poka termal amplitudo sude, tropikala klimato centre, e mi-arida klimato norde. Existas tri sezoni: varma e sika de novembro til marto, varmega e sika de marto til mayo, e varma e pluvoza de junio til oktobro. La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 1762 mm en Abidjan, e 2129 mm en Tabou. La vejetantaro varias de equatorala foresto sude e weste, savano centre e norde, ed arei kovrata da manglieri apud la litoro.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Ivora Rivo |
Pos lua nedependo, la lando divenis la 3ma maxim granda mondala exportacero di kafeo, dop Brazilia e Kolumbia, la precipua mondala exportacero di kakao, e la precipua Afrikala exportacero di ananaso.
La lando divenis centro por komerco di ivoro de pos la 15ma yarcento.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Segun statistiki de The World Factbook por julio 2020, Ivora Rivo havas 27 481 086 habitanti.[1] La maxim nombroza grupo esis le Akan, 28,8%. Le Gur esis 16,1%, le Norda Mande esis 14,5%, le Kru esis 8,5%, le Suda Mande esis 6,9%, omni segun statistiki de 2014. Personi de altra etnii esis 43,2%, e pri 0,9% ne saveskas l'etnio.[1]
L'oficala linguo di la lando esas Franca, parolata e komprenata da cirkume 70 de la habitantaro.[3] Altra 60 lingui e dialekti parolesas, di qui la maxim parolata esas la linguo Dioula.[1]
La religio kun la maxim granda nombro di adepti esas Mohamedani (42,9% de la habitantaro). Katoliki esas 17,2%, Evangeliani esas 11,8%, Metodisti esas 1,7%, altra kristani esas 3,2%, animisti esas 3,6%, altra religii esas 0,5%,e 19,1% praktikas nula religio.[1]
Cirkume 750.000 personi havas la viruso di AIDS. Pro to, la mezavalora vivoespero esas nur 49 yari.
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]
Singla populo de Ivora Rivo produktas diversa artala objekti ed utensili, exemple la multe konocata maskili de la populi Dan, Baoulé, Gouro, Guéré e Bété, e la kupra statueti antee uzita por pezar oro dal populo Akan, qui nun uzesas kom dekoriva objekti. Singla etnio havas sua propra dansi, uzanta perkut-instrumenti, e kelk ek li divenis famoza en tota lando ed internacione, exemple la danso Temate, e la danso Zaouli de la populo Guro.
Singla rasala grupi de Ivora Rivo havas sua propra muzikala jenro. Moderne, lokalaa jenri Zouglou, Zoblazo, Mapouka, Youssoumba e Coupé-décalé esas multe populara. Anke reggae e hip hop divenis populara jenri, exemple la kantisti Ismaël Isaac ed Alpha Blondy (reggae), e Debordo Leekunfa e DJ Arafat (hip hop). Kelka Ivoriana muzikisti obtenis lokala o mem internaciona suceso, exemple Allah Thérèse, Amédée Pierre, Magic Système e Dobet Gnahore.
La literaturo di la lando esas richa pri stili. Exemple pri importanta skriptisti esas la jurnalisto Bernard Dadié, Gérard Aké Loba, Ahmadou Kourouma, Véronique Tadjo, e la poeto Josué Guébo.
Futbalo esas la maxim populara sporto di la lando. La nacionala futbalo-esquado Ivoriana - surnomizita Les Éléphants - unesmafoye ludis la Mondala Kupo di Futbalo en 2006. Didier Drogba esas la maxim konocata futbalisto de la lando. Altra populara sporti esas sporta pesko, submara chasado, surfo*, plajo-volebalo, handbalo, rugbio, atletismo e teniso.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 The World Factbook - Autoro: CIA. URL vidita ye 28ma di aprilo 2020. Idiomo: Angla.
- ↑ Ivory Coat, population - Autoro: U.S. Library of Congress.
- ↑ http://www.francophonie.org/IMG/pdf/Fcs_enjeu_21esiecle.pdf
Extera ligili
[redaktar | redaktar fonto]
- Prezidanto di la Republiko di Ivora Rivo oficala pagino (Franca)
- Afrol News - informajo pri Ivora Rivo, en Hispana
| Nedependanta stati en Afrika |
| Aljeria | Angola | Benin | Botswana | Burkina Faso | Burundi | Centrafrika | Chad | Demokratial Republiko Kongo | Djibuti | Egiptia | Equatorala Guinea | Eritrea | Eswatini | Etiopia | Gabon | Gambia | Ghana | Guinea | Guinea Bisau | Ivora Rivo | Kabo Verda | Kamerun | Kenia | Komori | Kongo | Lesotho | Liberia | Libia | Madagaskar | Malawi | Mali | Maroko | Maurico | Mauritania | Mozambik | Namibia | Nigeria | Nijer | Ruanda | San-Tome e Principe | Senegal | Sierra Leone | Seycheli | Somalia | Sudafrika | Sudan | Sud-Sudan | Tanzania | Tunizia | Togo | Uganda | Zambia | Zimbabwe |
| Nesuverena teritorii |
| Ceuta | Kanarii | Madeira | Melilla | Ocidental Sahara | Mayotte | Reunion | Sokotra |
| Nedependo ne agnoskata |
| Somalilando | Puntlando |