Historio di Rumania
Homi ja habitis la regiono di nuna Rumania de la petroepoko. Homala restaji trovita en la kaverno Peștera cu Oase datizis de 40.000 yari ante nun. La Neolitika civilizuro di Cucuteni-Trypilska (c. 4.800 til 3.000 yari aK) kreis multa objekti de ceramiko e terakoto.
Romani konquestis Rumana teritorio dum la 2ma yarcento. Ol divenis Romana provinco Dacia Felix, e Roman okupado duris til la yaro 271. Dacia divenis l'unesma provinco abandonita dal Romani.[1]
Dum la 4ma yarcento la nuna Rumania invadesis dal Huni. Slava populi okupis la regiono dum la 6ma yarcento. Dum la 9ma yarcento, ol okupesis dal Bulgari, e divenis parto del unesma Bulgara imperio til la 11ma yarcento. Dum la 13ma yarcento, ol invadesis dal Tartari. Diversa mikra stati kreesis, ed erste dum la 13ma yarcento Moldavia e Valakia divenis importanta princii qui povis konfrontar l'ataki dal Otomani.
En 1541 la regiono okupesis dal Otoman imperio. Pos kelka feroca batalii, Rumaniana princi decidis paktar kun Otomani pri paco. Turki aceptis, e Valakia e Moldavia divenis Otomana protektorati, e mustis pagar imposti por Otoman imperio omnayare.[2]
Dum Otoman okupado, rurani en Valakia e Moldavia divenis serfi, e ne povis abandonar lia vilaji. Li mustis verkar por konstruktar ponti e por reparar chosei.[2]. En 1699 Transilvania divenis parto di Habsburga imperio. Habsburgi expansis su ed en 1718 li okupis Oltenia, lor parto di Valakia. En 1812, Rusa imperio okupis l'esto di Moldavia.
Dum l'epoki di okupo, Rumani sive ne judikesis kom civitani, sive judikesis kom "civitani de klaso inferiora". En 1821, ed itere en 1848, eventis revolti en Valakia; en 1848 ank en Moldavia. En 1859, Moldavi e Valaki elektis Alexandru Ioan Cuza kom lia princo. Rumania divenis monarkio komplete nedependanta del Otomani en 1877.
En 1856, cigani, anke nomizita o Romi o Rromani, liberigesis definitive de sklaveso.
De 1878 til 1914 eventis epoko di politikala stabileso. La lando restis neutra dum l'unesma mondomilito til 1915, ma pos intensa presi, ol deklaris milito kontre Austria-Hungaria ye la 27ma di agosto 1916.
Dum la duesma mondomilito, Rumania probis restar neutra, ma ye la 28ma di junio 1940 ol recevis ultimato de Sovietia, e cedis Besarabia e Bukovina. Ta faktori koaktis l'uniono kun nacional-socialista Germania. Lora rejulo Carol la 2ma abdikis en 1940, e generalo Ion Antonescu asumis la povo. Pos l'invado di Sovietia da Germania, Rumania, komandita dal marshalo Antonescu, rekuperis Besarabia (nun ol esas la nedependanta Moldova) e Bukovina. Antonescu anke permisis la masakro di judi e cigani en Rumaniana teritorio: on kalkulas 280.000 til 380.000 judi e 11.000 cigani perisis dum Rumana holokausto.
En agosto 1944, Antonescu arestesis pro ordeni dal rejulo Mihai la 1ma, e Rumania decidis suportar la Federiti. Tamen, ta rolo en la vinko di Germania ne agnoskesis dum la paco-konfero di Paris, en 1947. Rumaniana rejo Mihai la 1ma abdikis, Rumania cedis Bukovina e Besarabia a Sovietia, e la lando divenis komunista republiko kun Nicolae Ceaușescu en la povo. Ceausescu komencis nacionaligar entraprezi, kolektigar la plantacerii, ed enplantacar terora rejimo, exekutita da la sekreta polico Securitate.
Ceaușescu revokesis de la povo en decembro 1989, pos intensa populala protesti. Ilu mortigesis ye la 25ma di decembro sam yaro ensemble kun lua spozino, Elena. Pos la revoko di Ceaușescu e fino di komunista rejimo, Rumania divenis demokratiala republiko, kun Ion Iliescu kom unesma prezidanto. Dum la yari 1990a, multa Rumani ekmigris vers altra Europana landi, e vers Usa. Nun, cirkume 2 milion Rumani e decendanti rezidas exterlande.
Dum la yari 2000a, la kresko ekonomiala di Rumania divenis un ek la maxim granda di Europa. En 2004, la lando membreskis NATO, ed en 2007 ol membreskis Europana Uniono. Dum la fino dil yardeko, la kresko ekonomiala haltigis pro la mondala ekonomiala krizo di 2008, e la budjeto guvernala subisis deficito dum la sequanta yaro. Pro to, la lando pregis sokurso al Internaciona Monetala Fonduro. En 2012, la plumalesko di la situaciono ekonomiala efektigis populala protesti e politikala krizo.[3] La lando duras konfrontar problemi pri substrukturo, medikala sokurso, eduko, e korupto[4].
En januaro 2014, l'ex-chefministro Adrian Năstase kondamnesis a 4-yara enkarcerigo por recevir suborni dum ilua mandato, de 2000 til 2004[5]. Ye la sam yaro, Klaus Iohannis elektesis prezidanto di la lando. Ilu rielektesis en 2019.
En decembro 2020, Sociala Demokrata Partiso di Rumania, lor an l'opozantaro, vinkis l'elekto. Tamen, Florin Cîțu de partiso Liberala Nacionala (Partidul Național Liberal) sucesis organizar centro-dextrana guvernerio.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ "Eutropius, Abridgment of Roman History" - Idiomo: Angla.
- ↑ 2,0 2,1 Let's Visit Romania. Autoro: Julian Popescu. Publikigita da Burke Books, 1969. Angla
- ↑ Romanian Politics in 2012: Intra-Cabinet Coexistence and Political Instability - Autoro: Gheorghe Stoica, Lavinia Stan. Publikigita da South-East European Journal of Political Science.
- ↑ Honour and Solidarity: The 2012 Romanian Protests - Publikigita da OxPol. URL vidita ye 27ma di aprilo 2022. Idiomo: Angla.
- ↑ Romania ex-PM Adrian Nastase jailed in bribery case Nomo di la publikigo: BBC News. Dato di publikigo: 6ma di januaro 2014.
|
Historio di Europa |
|---|---|
| Albania | Andora | Austria | Belgia | Bielorusia | Bosnia e Herzegovina | Bulgaria | Chekia | Dania | Estonia | Finlando | Francia | Germania | Grekia | Gruzia | Hispania | Hungaria | Irlando | Islando | Italia | Kroatia | Latvia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgia | Malta | Moldova | Monako | Montenegro | Nederlando | Norda Makedonia | Norvegia | Polonia | Portugal | Rumania | Rusia | San Marino | Serbia | Slovakia | Slovenia | Suedia | Suisia | Ukraina | Unionita Rejio | Vatikano | |