Klima

Ti klima ket isu ti wadan ti pagigiddiatan iti temperatura, dam-eg, atmosperiko a presion, angin, presipitasion, bilang dagiti atmosperiko a partikula ken dadduma pay a meteorolohiko a paggigiddiatan iti naited a maysa a rehion kadagiti atiddog a paset ti panawen. Ti klima ket mabalin a maigiddiat iti tiempo, nga isu daytoy ti agdama a kasasaad kadagitoy a paggigiddiatan kadagiti ab-ababa a paset ti panawen.

Ti klima ti maysa a rehion ket mapataud babaen ti sistema ti klima, nga addaan daytoy ti lima a komponente: ti atmospera, hidrospera, kriospera, rabaw ti daga, ken biospera.^[1]

Ti klima ti maysa a lokasion ket mabanagan babaen ti bukodna a latitud, langa ti daga, ken kangato, ken dagiti pay asideg a bagi ti danum ken dagiti ayusda. Dagiti klima ket mabalinda a maidasig segun ti natimbeng ken dagiti kadawyan a sakop ken ti kadawyan dagiti nadumaduma a paggigiddiatan, a kadawyan ti temperatura ken tudo. Ti kankanayon a naus-usar a pannakaidasig ket orihinal a pinarang-ay babaen ni Wladimir Köppen. Ti sistema Thornthwaite,^[2] nga inus-usaren manipud idi 1948, ket mangiraman ti ebapotranspirasion a kakuyogna ti pakaammo ti temparatura ken tudo ken inus-usar iti panagadal kadagiti dibersidad ti sebbangan ti ayup ken dagiti mabalin a pagbanagan ti panabalbaliw ti klima. Ti Bergeron ken dagiti Sistema a Pannakaidasig ti Espasial a Sipnotiko ket mangipatengnga ti isip ti taudan dagiti masa ti angin ken mangipalawag ti klima iti maysa a rehion.

Ti paleoklimatolohia ket isu ti panagadal kadagiti taga-ugma a klima. Gapu ta dagiti panagpalplaliiw ti klima ket saan a mabalin a magun-od sakbay ti maika-19 a siglo, dagiti paleoklima ket maipato kadagiti pannakbagi a paggigiddiatan a mangiraman ti saan a biotiko nga ebidensia a kas dagiti sedimento a mabirukan kadagiti datar ti danaw ken dagiti bugas ti yelo, ken dagiti biotiko nga ebidensia a kas dagiti singsing ti kayo ken korales. Dagiti modelo ti klima ket dagiti matematiko a modelo dagiti napalabas, agdama ken masakbayan a klima. Ti panagbalbaliw ti klima ket mabalin a mapasamak kadagiti atiddog ken ababa a gantingan ti panawen manipud kadagiti nadumaduma a banag; ti kinaudi a panagpudot ket makita idiay artikulo ti panagpúdot ti lubong.