Istanbul
Istanbul | |
|---|---|
Siudad | |
 Ti tangatang a panakakita iti Galata (sanguanan) ken ti Seraglio a Punto (lugar iti likud) iti dumaya nga ungto iti napakasaritaan a peninsula iti Istanbul. Dagiti Is-isla ti Prinsesa ket makita dita horisonte, iti kanigid. | |
  Istanbul Lokasion idiay Turkia | |
| Nagsasabtan: 41°00′49″N 28°57′18″E / 41.01361°N 28.95500°E | |
| Pagilian |  Turkia |
| Rehion | Marmara |
| Probinsia | Istanbul |
| - Bisansio | c. 660 BCE |
| - Konstantinopla | 330 CE |
| - Istanbul | 1453 (Otomano Turko) 1923 (Moderno a Turko) 1930 (sangalubongan) |
| Dagiti distrito | 39 |
| Gobierno | |
| • Mayor | Kadir Topbaş (AKP) |
| Kalawa | |
| • Metro | 5,343 km2 (2,063 sq mi) |
| Populasion (2000–10 uneg ti siudad, 2010–12 metro a lugar)[1] | |
| • Siudad | 13.483.052 |
| • Ranggo | Umuna a Turko, Maika-19 iti lubong |
| • Urbano | 13.624.240 |
| • Metro | 19,000,000 |
| • Densidad (metro) | 2,481/km2 (6,430/sq mi) |
| Sona ti oras | UTC+2 (EET) |
| • Kalgaw (DST) | UTC+3 (EEST) |
| Kodigo ti koreo | 34000 to 34850 |
| Kodigo ti lugar | (+90) 212 (Europeano a bakrang) (+90) 216 (Asia bakrang) |
| Website | Metropolitano a Muninisipalidad ti Istanbul |
Ti Istanbul (napakasaritaan a ti Bisansio ken Konstantinopla),[2] ket isu ti kadakkelan a siudad iti Turkia, a pagtaengan ti populasion iti 13,483,052 idi 2011.[3] Maysa a megasiudad, isu daytoy kultural, ekonomia, ken busbos a sentro iti daytoy a pagilian, nairanggo daytoy a kas maysa a alpha(-) lubong a siudad babaen ti GaWC idi 2010.[4]
Mabirukan daytoy idiay amianan a laud iti Turkia, ken naisanglad daytoy idiay ilet ti Bosphorus ken buklennan ti masna a puerto a namammoan a ti Nabalitokan a Sara. Dagitoy dua ket naigay-atda idiay Europeana a (Thrace) ken Asiano nga (Anatolia) a bakbakrang iti ilet, ti Istanbul ket isu ti agmaymaysa a siudad iti lubong a naisanglad kadagiti dua a kontinente. Sakupenna daytoy dagiti 39 a distrito dagiti probinsia ti Istanbul.[5] Ti kalatakan nga Istanbul a metropolitano a lugar ket agtengngel ti 18% iti populasion ti Turkia idi 2010. Tipopulasion ti metro a lugar ket nakarkulo ti agarup a 19 a riwriw a tattao [6] ken nairanggo a kas ti maika-7 a kapardasan a dumakdakkel a metro idi 2011.[7]
Idi agdama nga atiddog a pakasaritaanna, ti Istanbul ket nagserbi a kas ti kapitolio iti Romano nga Imperio (330–395), ti Dumaya a Romano (Bisantino) nga Imperio (395–1204 ken 1261–1453), ti Latin nga Imperio (1204–1261), ken ti Otomano nga Imperio (1453–1922). Idi ti baro a Republika iti Turkia ket nairangarang idi 1923, ti Ankara ket napili a kas ti kapitoliona.
Dagiti pakasaritaan a luglugar ti Istanbul ket nainayon idiay UNESCO a Listaan ti Tinawtawid a Lubong idi 1985.[8] Nanaganan daytoy a kumaduaan a Europeano a Kapitolio iti Kultura para iti 2010 ken ti Europeano a Kapitolio dagiti Ay-ayam para iti 2012.[9] Ti Istanbul ket isu ti agdama a aggay-at a mangisaili ti Kalgaw nga Olimpiada ti 2020 .[10]
Toponimia
Ti immuna a naamammoan a nagan ti siudad ket ti Bisansio (Griego: Βυζάντιον, Byzántion), a nagtaud manipud ti nagan ti ari, Byzas, a nagbangon ti koloniana idi agarup a 660 BC.[a][16] Kalpasan a nakadanon ni Konstantino ti Natan-ok idiay baro a dumaya a kapitolio ti Imperio a Romano idi 330 AD, ti siudad ket kaaduan anaamammoan a kas ti Konstantinopolis (Ingles: Constantinople), a daytoy ket, a kas ti Nai-Latin a porma ti "Κωνσταντινούπολις" (Kōnstantinoúpolis), a kayatna a saoen ket ti "Siudad ni Konstantino".[16] Isu ket nangpadas pay a nangipatakder ti nagan a Nea Roma ("Baro a Roma"), ngem daytoy ket saan anakagun-od ti nawatiwat a panag-usar.[17] Ti KOnstantinpla ket nagtultuloy nga isu ti sapasap a nagan ti siudad iti Laud aginggana ti panakabangon ti Turko a Republika, ken ti Kostantiniyye (Otomano a Turko [قسطنطينيه] Biddut: {{lang}}: di mabigbigan a kodigo ti pagsasao ti: osm (tulong)) ket isu idi ti kangrunaan a nagan a naus-usar babaen dagiti Otomano idi las-ud ti panagturayda. Nupay kasta, ti panagusar ti Konstantinopla a panangibaga ti siudad idi las-ud ti Otomano a paset ti panawen (manipud ti tengnga ti maika-15 a siglo) ket naipanunotan tattan a saan a politikal a husto, urayno daytoy ket saan anaipakasaritaan nga husto, babaen dagiti Turko.[18]
Babaen ti maika-19 a siglo, ti siudad ket nakagun-oden kadagiti adu a bilang ti nagnagan a naus-usar babaen dagiti ganganaet wenno dagiti Turko. Dagiti Europeano ket nagus-usarda ti Kontantinopla a panakaitudo ti sibubukel a siudad, ngem nagus-usarda ti nagan a Stamboul—a kasla dagiti panag-usar dagiti Turko a panagipalpalawag ti nadidingan a peninsula a nagbaetan ti Nabalitokan a Sara ken ti Baybay ti Marmara.[18] Ti Pera (manipud ti Griego a balikas ti "ballasiw") ket naus-usar idi ti panagipalpalawag ti luagar a nagbaetan ti Nabalitokan a Sara ken ti Bosporo, negem dagiti Turko ket nagus-usarda ti nagan a Beyoğlu, a naususar pay laeng tatta nga aldaw.[19] Ti Islambol (a mabalin a kayatna a saoen ket "Siudad ti Islam" wenno "Napno ti Islam") ket sagpaminsana a naipakpakatawa a naususar a mangitudo ti siudad, ken daytoy ket naikitikit pay kadagiti Otomano a sinsilio,[20] ngem ti pammatia daytoy ket isu ti taudan ti agdama a nagan, nga İstanbul, ket saan a naipamatian gaputa ti naududi a naibaga ket ket nabayagen nga adda sakbay a ti naibaga nga imununa ken adda idian sakbay a pinarukma ti siudad babaen dagiti Otomano ken Muslim.[16]
Iti etomolohiko, ti nagan nga İstanbul (Panangibalikas a Turko: [isˈtanbuɫ], iti lokal a panakaibaga [ɯsˈtambuɫ]) ket naala manipud ti Mediebal a Griego a balikas a "εἰς τὴν Πόλιν" [is tin ˈpolin]/[istimbolin], a kayatna asaoen ket "idiay siudad wenno "mapan idiay siudad". Daytoy ket mangipakpakita ti kasasaadna nga is-isu ti kangrunaan a siudad kadagiti a lugar, a kasla tattan a panagibagbaga dagiti tttao ti lokal a panagibagbagada kadagiti asideg nga urbano a sentro a kas "ti Siudady". Ti nagan ket mabalin paya dagus a nagtaud manipud ti nagan a Kontantinopla, no maikkat dagiti dua nga immuna a silaba.[16] Iti moderno a Turko, ti nagan ket naisurat a kas ti İstanbul, nga adda ti natuldokan nga İ, a kas ti Turko nga abesedario ket mangilaslasin ti nagbaetan ti maysa a natuldokan ken di natuldokan nga I. Ken, bayat a ti panagpapigsa iti Inggles ket iti umuna a silaba (Is), iti Turko daytoy ket adda ti maikadua a silaba (tan).[21] Ti İstanbul ket opisial idi a naampon a kas ti is-isu a nagan ti siudad idi 1930.[22][23] Ti tao a manipud ti siudad ket maysa nga İstanbullu (adadu ngem maysa: İstanbullular), urayno ti Istanbulite ket maus-usar itiInggles.[24]
Dagiti paammo
- ^ Ti pundasion ti Byzantion (Bisansio) ket sagpaminsana , a naipangpangruna iti ensiklopediko wenno dagiti dadduma a maikatlo a taudan, ket naikeddengan a naikabil idi 667 BC. Nupay kasta, dagiti historiador ket sinuppiatda ti pudno a tawen a panakabangon ti siudad. Ti sapasapa naidakdakamat ket ti obra ti maika-5 a siglo a BC a historiador a ni Herodoto, a nagibagbaga a ti siudad ket nabangon kalpasan ti sangapulo ket pito a tawen idi nabangon ti siudad ti Chalcedon,[11] a rimsua idi agarup a 685 BC. Nupay kasata, ni Eusebius, a bayata nagituntunos nga idi 685 BC a kas ti tawen a nabangon ti Chalcedon, ket nangikabkabil ti panakabangon ti Byzantion iti 659 BC.[12] Kadagiti adu pay a historiador, ni Carl Roebuck ket nangisingasing ti oanawen ti 640 BC[13] bayat a dagiti dadduma ket nagisingasingda ti naladladaw. Iti maipatinayon, ti pnakaipabangon a petsa ti Chalcedon ket suheto ti panakaisuppiat; bayat nga adu kadagiti nagtaudan ket mangikabilda idi agarupa a 685 BC,[14] dagiti dadduma pay ket mangikabilda ti 675 BC[15] wenno ti pay 639 BC (nga adda ti Byzantion a panakabangon a naikabil idi 619 BC).[12] A kas, adda dagiti nagtaudan a nagpilpili ti panagitudoda ti panakabangon ti Bisansio a mabirukan iti maika-7 a siglo BC.
Dagiti nagibasaran
- ^ Pagadalan ti Tuko nga Estadistika: Populasion dagiti Sentro ti Ili ken Probinsia idiay Tukia
- ^ Britannica, Istanbul:Idi ti Republika ti Turkia ket nabangon idi 1923, ti lapitoliona ket naiyakar idiay Ankara, ken ti Konstantinopla ket opisial idi a nanaganan ti Istanbul idi 1930.
- ^ http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2&ENVID=adnksdb2Env&report=wa_turkiye_il_koy_sehir.RDF&p_il1=34&p_kod=2&p_yil=2011&p_dil=1&desformat=html
- ^ "Ti Lubong babaen ti GaWC 2010". GaWC Research Network. Naala idi 12 Marso 2012.
- ^ "Metropolitano a Munisipalidad ti Istanbul: Dagiti distrito ti Istanbul". Ibb.gov.tr. Naala idi 28 Mayo 2009.
- ^ http://www.testistanbul.org/travel.html
- ^ http://www.istanbulview.com/istanbul-ranks-worlds-7th-fastest-growing-metro-area/
- ^ "UNESCO | Dagiti pakasaritaan a luglugar iti Istanbul". Whc.unesco.org. Naala idi 28 Mayo 2009.
- ^ "ACES> Balay". ACES. Naala idi 5 Disiembre 2010.
- ^ "Media". Olympic.org. Naala idi 15 Septiembre 2011.
- ^ TDagiti Pakasaritaan ni i Herodoto 4.144, a naipatarus iti De Sélincourt 2003, p. 288
- ^ a b Isaac 1986, p. 199
- ^ Roebuck 1959, p. 119, a naibaga pay idiay Isaac 1986, p. 199
- ^ Lister 1979, p. 35
- ^ Freely 1996, p. 10
- ^ a b c d Room 2006, pp. 177
- ^ Gregory 2010, pp. 62–3
- ^ a b Masters & Ágoston 2009, p. 286
- ^ Masters & Ágoston 2009, pp. 226–7
- ^ Finkel 2005, pp. 57, 383
- ^ Göksel & Kerslake 2005, p. 27
- ^ Room 2006, pp. 177–8
- ^ Göktürk, Soysal & Türeli 2010, p. 7
- ^ Keyder 1999, p. 95