Քիլիս

Քաղաք
Քիլիս
Երկիր	Թուրքիա[1]
Տարածութիւն	610 քմ²
ԲԾՄ	632 մեթր
Բնակչութիւն	100 675 մարդ (2018), 105 218 մարդ (2020), 103 883 մարդ (2019), 82 109 մարդ (2010), 70 670 մարդ (2000), 62 472 մարդ (1997), 77 706 մարդ (2007)
Փոստային ցուցանիշ	79000
Շրջագայութեան պետ-համարագիր	79
Պաշտօնական կայքէջ	kilis.bel.tr​(թուրք.)

Քիլիս, դաշտային Կիլիկիոյ այս քաղաքը կը գտնուի սուրիական Հալէպ քաղաքէն 60քմ հիւսիս՝ Հալէպի եւ Այնթապի ճիշտ մէջտեղը^[2]: Հնագոյն ժամանակներէն ի վեր եղած է հայաբնակ:

Մինչեւ 1915 ունէր 5250 հայ առաքելական, 327 հայ կաթողիկէ եւ 342 հայ բողոքական բնակչութիւն, որուն կը պատկանէին տնտեսական, առողջապահական, կրթական լծակները: Հայերը գլխաւորաբար զբաղած են արհեստներով, առեւտուրով, ձիթապտուղի իւղի արդիւնահանմամբ:

Ընդարձակ արտեր ու այգիներ ունի Քիլիս, եւ կ՚արտադրէ ցորեն, գարի, ոսպ, սիսեռ, բամբակ, շուշմայ, չամիչ, գինի, օղի եւ ձէթ^[2]։

Հայերու տեղահանութիւնն սկսաւ 1915 թուականի Յունիս 28-ին: Սահմանամերձ ըլլալուն պատճառով հայերը ենթարկուեցան համեմատաբար «մեղմ» եղեռնի՝ նահատակուեցաւ «ընդամէնը» 1500 հոգի:

Տէր-Զօր աքսորուածները ամբողջովին ջարդուեցան, մնացեալը տեղահանութենէն վերադարձան, սակայն 1921-ի ֆրանս-թրքական պայմանագիրի կնքումէն ետք, երբ Քիլիս անցաւ Թուրքիոյ, հայերն ստիպուած գաղթեցին Հալէպ:

Իսկ 1925-ի թրքական իշխանութիւնները պայթեցուցին 1873-ի օծուած Ս. Յովհաննէս հոյակերտ եկեղեցին, ինչով վերացաւ հայութեան վերջին հետքը^[3]:

1. ↑ GEOnet Names Server — 2018.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1194038"></a>
2. ↑ ^{2,0 2,1} «Տեղեկագիր այրիախնամ յանձնաժողովի - Է. Քիլիս»։ digilib.aua.am։ արտագրուած է՝ 2023-03-25 
3. ↑ «Արեւմտեան Հայաստան․ Քիլիս»։ Western Armenia TV (wa-WA)։ 2023-02-18։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2023-03-24-ին։ արտագրուած է՝ 2023-03-25