Անգոլա

República de Angola
Անգոլայի Հանրապետություն República de Angola
; Դրոշ	; Զինանշան
	Ազգային օրհներգ՝ Անգոլա ավանտե (պորտուգերեն); Առաջ Անգոլա
	Անգոլա դիրքը
Մայրաքաղաք; և ամենամեծ քաղաք	Լուանդա; 8°50′S, 13°20′E
Պետական լեզուներ	պորտուգալերեն
Շրջանային լեզուներ	կոնգերեն, չոկվերեն, ումբունդերեն, կիմբունդերեն
Կառավարում	Նախագահական հանրապետություն
Անկախություն	Պորտուգալիայից
Բնակչություն
ՀՆԱ (ԳՀ)	2008 գնահատում
ՀՆԱ (անվանական)	2008 գնահատում
ՄՆԶԻ (2007)	0.564 (միջին) (143-րդ)
Արժույթ	Անգոլական կվանզա (AOA)
Ժամային գոտի	WAT (ՀԿԺ+1)
Ազգային դոմեն	.ao
Հեռախոսային կոդ	++244

Անգոլա (պաշտոնապես Անգոլայի Հանրապետություն^[4] (պորտ.՝ República de Angola ʁɛˈpublikɐ dɨ ɐ̃ˈɡɔlɐ), երկիր Աֆրիկայի հարավ-արևմուտքում, Պորտուգալիայի գաղութը (1951 թվականից՝ անդրծովյան նահանգ)։ Արևմուտքում ողողվում է Ատլանտյան օվկիանոսով։ Տարածությունը 1246,7 հզ. կմ² է, բնակչությունը՝ 5340 հզ. (1969) մարդ է։ ՄԱԿ-ի անդամ 1976 թվականի դեկտեմբերի 1-ից։

Վարչական բաժանում

Վարչականորեն բաժանված է 18 օկրուգի (ներառյալ Կաբինդա օկրուգը, որը գտնվում է Կոնգո գետի գետաբերանից հյուսիս և Անգոլայից անջատված է Զաիրի առափնյա նեղ շերտով)։ Կենտրոնը ձևականորեն Նոր Լիսաբոնն Է, փաստորեն՝ Լուանդան։


№	նահանգ	Վարչական կենտրոն	Մակերես, կմ²	Բնակչություն, մարդ (2005)	Խտություն մարդ./կմ²
1	Բենգո	Կաշիտո	31 371	250 000	7,97
2	Բենգելա	Բենգելա	31 788	939 000	29,54
3	Բիե	Կուիտո	70 314	1 674 000	23,81
4	Կաբինդա	Կաբինդա	7 270	260 000	35,76
5	Կվանդո-Կուբանգո	Մեմոնգվե	199 049	182 000	0,91
6	Հյուսիսային Կվանզա	Ն’Դալատանդո	24 190	575 000	23,77
7	Հարավային Կվանզա	Սումբե	55 660	928 000	16,67
8	Կունենե	Օնջիևա	89 342	333 000	3,73
9	Ուամբո	Ուամբո	34 274	2 262 000	66,00
10	Ուիլա	Լուբանգո	75 002	1 248 000	16,64
11	Լուանդա	Լուանդա	2 418	2 644 000	1093,47
12	Հյուսիսային Լունդա	Լուկապա	102 783	418 000	4,07
13	Հարավային Լունդա	Սաուրիմո	45 649	216 000	4,73
14	Մալանժե	Մալանժե	97 602	1 334 000	13,67
15	Մօշիկո	Լուենա	223 023	471 000	2,11
16	Նամիբե	Նամիբե	58 137	201 000	3,46
17	Ուիժե	Ուիժե	58 698	1 288 000	21,94
18	Զաիրե	Մբանզա-Կոնգո	40 130	343 000	8,55
	Ընդամենը		1 246 700	15 566 000	12,49

Բնություն

Անգոլայի մեծ մասը սարահարթային է (1000 մ և ավելի բարձրությամբ), ծովափնյա նեղ (50—200 կմ) մասը՝ դաշտավայր։ Ամենաբարձր կետը Մոկո լեռն է (2610 մ)։ Երկրաբանական կառուցվածքով կազմում է Աֆրիկական պլատֆորմի մի մասը։ Անգոլան հարուստ է ալմաստի ցրոններով, նավթի, գորշ ածխի, երկաթի, մանգանի, պղնձի, ուրանի, ոսկու և այլ հանածոներով։ Անգոլայի ներքին մասի կլիման հասարակած-մուսոնային Է, անձրևային ամառով և չոր ձմեռով, մերձծովյան մասում՝ արևադարձային-պասատային, չորային։ Տաք ամսվա (մերձծովյան մասում՝ մարտ կամ ապրիլ, ներքին մասում՝ հոկտեմբեր կամ նոյեմբեր) միջին ջերմաստիճանը 22 °C–ից 28 °C է, ցուրտ ամսվանը (հուլիս, օգոստոս)՝ 15 °C–ից 22 °C։ Տարեկան տեղումները՝ 1000—1500 մմ, ծայր հարավում՝ 500–1000 մմ, ծովափին՝ հարավում 50—100 մմ, հյուսիսում՝ 250—500 մմ։

Խոշոր գետերից են Զամբեզին, Կասաին, Կվանգոն, Կվանզան, Կունենեն ևն։ Գետերն ունեն սահանքներ՝ հիդրոէներգիայի հարուստ պաշարներով, նավագնացության համար մեծ մասը պիտանի չէ։ Երկրում աճում են չոր արևադարձային, սաղարթավոր, նոսր անտառներ, որոշ վայրերում խոտային և թփուտային սավաննաներ են՝ տեղ-տեղ բաոբաբներով։ Հարավում մերկացած սավաննաներ են, կիսաանապատներ և անապատներ։ Կենդանական աշխարհում տիրապետող են Արևելա-Աֆրիկյան ենթամարզի սավաննայի ներկայացուցիչները՝ Արևմտա–Աֆրիկյան ենթամարզի անտառային ֆաունայի տարրերով։

Բնակչություն

Անգոլայի բնակչության մոտ 96%֊ի լեզուն պատկանում է բանտու լեզվաընտանիքին։ Մոտ 160 հզ. մարդ եվրոպացիներ են՝ հիմնականում պորտուգալացիներ։ Անգոլայի պաշտոնական լեզուն պորտուգալերենն է։ Բնակչության 35% քրիստոնյաներ են։

Անգոլայի քաղաքներ

Անգոլայի ժողովուրդների սոցիալ-տնտեսական զարգացումն ընթացել է խիստ անհավասարաչափ։ Որոշ ժողովուրդներ մինչև այժմ պահպանել են տոհմատիրական կարգերը, մյուսները, միջնադարում արդեն ունեին իրենց պետությունները՝ Կոնգո, Լունդա, Գոլաան–Դոնգո (վերջինից էլ առաջացել է երկրի անունը)։

Գրականություն

Բանտու լեզվաընտանիքին պատկանող կիմբունդու, բունդու, կիկոնգո, գանգելա և այլ լեզուներով հարուստ բանավոր գրականություն։ Ժամանակակից գրավոր գրականությունը հիմնականում պորտուգալերեն է։ 19-րդ դարի վերջում Կորդեյրու դա Մատտան գրառել է Ժողովրդական բազմաթիվ ստեղծագործություններ և հրատարակել «Ժողովրդական իմաստությունը անգոլական ասացվածքներում» պորտուգալերեն ժողովածուն։ Գրող 0. Ռիբաշի «Միսոսո» (հ. 1—3, 1961) գրքում ամփոփված են 100 հեքիաթ և 500 ասացվածք։ Սկզբնական շրջանի գրականության համար (1855-1930) հատ– րարներին Ա-ի ժողովրդի դեմ պայքարում հատկանշական են երկու հակադիր ուղղություններ՝ գաղութատիրական և հայրենասիրական գաղափարախոսություններով։ 1930–1947 թվականները գրական կյանքի լճացման տարիներ էին։ Հաջորդ շրջանի (1948—1960) գրականությանը հատուկ է գաղութատիրության մերկացումը։ Այդ տարիներին սկզբնավորվել է «Գնում ենք հայտնագործելու Անգոլան» կուլտուր-լուսավորական հայրենասիրական շարժումը։ Լույս են տեսել առաջադեմ գրող Կ. Աորոմենյուի «Մեռյալ հող» (1949) և «Շրջադարձ» (1957) վեպերը։ Անգոլայի գրականության վերջին շրջանը հատկանշվում է ազատագրական պայքարի թեմատիկայի ընդլայնումով։ Առաջադիմակաև գրականությունը զարգանում է երկրի սահմաններից դուրս։ «Բանաստեղծություններ» (1961), «Տամաք աչքհրով» (1963) գրքերի հեղինակ, քնարերգության երեք անթոլոգիաների կազմող դի Անդրիադին Կորդեյրու դա Մատտան գրառել է Ժողովրդական բազմաթիվ ստեղծագործություններ և հրատարակել «Ժողովրդական իմաստությունը անգոլական ասացվածքներում» պորտուգալերեն ժողովածուն։

Ճարտարապետություն

Անգոլայի ազգային բանկի շենքը Լուանդայում

Գյուղերն ունեն շրջանաձև հատակագիծ, կենտրոնում՝ ժողովարան, որի շուրջը տեղադրված են ուղղանկյուն տները՝ խոտով կամ ծղոտով ծածկված երկթեք կամ վրանաձև տանիքներով։ Եվրոպացիների մուտքից հետո Ա-ում կառուցվել են պորտուգալական գավառային քաղաքների տիպի քաղաքներ՝ բարոկկոյի և վաղ կլասիցիզմի ոճի շենքերով, իսկ 20-րդ դարի սկզբից՝ եվրոպական ժամանակակից շինություններ։

Կերպարվեստ

Անգոլայի տարածքում պահպանվել են նախնադարյան ժայռապատկերներ։ Միջին դարերում զարգացած է եղել փայտի քանդակազարդումը՝ մարդկանց և կենդանիների ոճավորված արձանիկներ, ծիսական դիմակներ։ Փայտաքանդակի բարդ կոմպոզիցիաներով են զարդարված ցեղերի շատ առաջնորդների թիկնաթոռները, տնային կահկարասին։ Շյուղերից, խոտից, ծղոտից հյուսածո իրերը՝ զամբյուղները, խսիրները, պարկերը, զարդարվում են սև, դեղին, կարմրադարչնագույն երկրաչափական նախշերով։ Խեցեղենի ներքևի մասը սովորաբար գնդաձև է, վերևը՝ գլանաձև, դանակով նախշված։

Ծանոթագրություններ

↑ Department of Economic and Social Affairs Population Division (2009)։ «World Population Prospects, Table A.1» (.PDF)։ 2008 revision։ United Nations։ Վերցված՝ 2009-03-12։
↑ 2014 population census (INE Angola)
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 «Angola». International Monetary Fund. Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 1–ին-ին.
↑ Атлас мира. Государства и территории мира. Справочные сведения. — Роскартография, 2010. — С. 14. — ISBN 978-5-85120-295

Արտաքին հղումներ

Պաշտոնական կայք
Անգոլան հոդվածը Curlie-ում (ըստ DMOZ-ի)
Անգոլան BBC-ի կողմից

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անգոլա» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 385)։

[unpop-1] Department of Economic and Social Affairs Population Division (2009)։ «World Population Prospects, Table A.1» (.PDF)։ 2008 revision։ United Nations։ Վերցված՝ 2009-03-12։

[2] 2014 population census (INE Angola)

[imf2-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 «Angola». International Monetary Fund. Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 1–ին-ին.

[atlas_mira-4] Атлас мира. Государства и территории мира. Справочные сведения. — Роскартография, 2010. — С. 14. — ISBN 978-5-85120-295

[1]

[2]

[3]

[4]

դ ք խ Անգոլայի խոշոր քաղաքները
	Դիրք		Նահանգ	Բնակ․
Լուանդա Հուամբո	1	Լուանդա	Լուանդա	2,776,125	Լոբիտո Բենգելա
	2	Հուամբո	Հուամբո	226,177
	3	Լոբիտո	Բենգելա	207,957
	4	Բենգելա	Բենգելա	151,235
	5	Լուկապա	Հյուսիսային Լունդա	125,751
	6	Կուիտո	Բիե	113,624
	7	Լուբանգո	Ուիլա	102,541
	8	Մալանժե	Մալանժե	87,047
	9	Նամիբե	Նամիբե	80,150
	10	Սոյո	Զաիրե	67,553