Sistèm politik

Sistèm politik la se yon mòd òganizasyon yon eta. Sistèm politik la gen ladan an patikilye rejim politik la, estrikti ekonomik la, òganizasyon sosyal la, elatriye.

Gen anpil sistèm politik, prensipal yo se demokrasi, otoritaris ak totalitaris. Genyen tou monachis oswa feyodalis.

Moun Lagrès yo te defini de (2) gwo fanmi gwoupe ansanm tout sistèm politik ki gen ladan nan pratik, pou kont yo : monachi (ki soti nan grèk monos = sèl / monokok, monosik, men tou monopol, monokilti ...) ak demokrasi (ki soti nan lang grèk dèmos = pèp / demografi ). Se konsa, nou te kapab rezime plis dirèkteman : monachi a, sa ki vle di yon moun ki dirije (wa, diktatè ...), oligachi a, sa ki vle di yon kèk moun ki gouvène (boujwa, elit, finansye ...) ak demokrasi, sa ki vle di pi gwo kantite moun ki dirije (sitwayen).

Gen anpil sistèm politik ki deja egziste oswa pwopoze. Yo klase yo ant rejim demokratik ak rejim otoritè, men nan pratik sitiyasyon an se pa toujou konsa koupe klè. Platon distenge senk (5) sistèm politik ki koresponn ak senk (5) fòm nanm imèn. « Si gen senk fòm konstitisyon, dwe gen tou senk fòm nanm nan moun »^[1] Senk yo se : monachi (aristokrasi), timokrasi (rechèch pou onè), oligachi (rechèch pou richès), demokrasi ak tirani (vyolans). Sistèm politik la fòme eleman prensipal konparezon nan politik konpare.

Aristòt distenge nan Politik li diferan tip konstitisyon yo. Nan Chapit VII Liv III a, li pwopoze yon klasifikasyon konstitisyon e pou sa konbine de (2) kritè : kantite souveren an ak objektif konstitisyon an. Li pèmèt, an reyalite, diskriminasyon ant konstitisyon nan ki pouvwa egziste pou tèt li (konstitisyon devye) ak sa yo nan ki li egzèse li pou tout kominote a (konstitisyon dwat). Nan konstitisyon dwat, souveren an gouvène ak yon lide nan avantaj komen an. Nan konstitisyon devye, li gouvène ak yon lide nan avantaj patikilye li. Nan konstitisyon dwat yo, ki diferan selon kantite souveren an, nou jwenn wayote, aristokrasi a, ak gouvènman konstitisyonèl la, non an komen pou tout konstitisyon yo. Nan konstitisyon devye : tirani pou wayote, oligachi pou aristokrasi, demokrasi pou gouvènman konstitisyonèl.

• Atik detaye : Demokrasi

Demokrasi se yon sistèm ki karakterize pa pwopriyetè ki gen pouvwa pa pèp la. Entènasyonalman, demokrasi se wè kòm sistèm ideyal la reyalize.

• Rejim palmantè
• Rejim prezidansyèl
• Rejim Asanble
• Federalis

• Atik detaye : Totalitaris

Totalitaris se yon rejim avèk yon sèl pati, ki pa admèt okenn opozisyon òganize, kote Leta a gen tandans konfiske tout aktivite sosyete a. Sistèm sa a karakterize pa :

• otorizasyon egzistans lan nan yon sèl pati (Pati inik) ki kontwole Leta a, depreferans ki te dirije pa yon lidè karismatik ;
• prezans yon ideyoloji enpoze ;
• kontwòl popilasyon ale jiska entewoje li sou libète pou panse ;
• yon monopòl nan mwayen kominikasyon ak fòs lame yo ;
• rekou nan laterè.

Plizyè rejim nan tout listwa te gen eleman totalitaris. Nou ka konsidere Risi kominis la kòm yon sistèm totalitè, pandan plizyè otè limite nosyon sa a nan peryòd Stalin la.^[2]

Gen plizyè egzanp nan tan nan rejim politik totalitè, yo menm ki prensipal yo te fèt nan kòmansman XXyèm syèk la. Chèf sa yo te òganize rejim totalitè :

• Joseph Staline, lidè nan Sovyetik la soti nan 1922 rive 1953 (rejim kominis, pratike stalinis la) ;
• Adolf Hitler, lidè nan Twazyèm Reich la soti nan 1933 rive 1945 (rejim fachis ak antisemit) ;
• Benito Mussolini, prezidan Konsèy Minis Peyi Wayòm Itali soti nan 1922 1943, aplike yon rejim fachis la;
• Mao Zedong, lidè nan Repiblik popilè nan Lachin soti nan 1949 rive 1976 (rejim kominis), aplike mawoyis la ;
• Kim Il-sung, lidè Kore dinò ant 1948 ak 1994 (rejim kominis), aplike Juche la ;
• Pol Pot, lidè nan Kanbòdj soti nan 1976 rive 1997 (rejim kominis).

Sistèm otoritè yo, tankou sistèm totalitè yo, se òganizasyon abitrè nan sosyete a ki pa kite plas pou sosyete sivil la. Nan lòt men an, si nan yon sistèm totalitè gen yon fizyon nan esfè piblik la ak esfè prive a, sistèm otoritè yo karakterize pa yon esklizyon sitwayen yo nan patisipasyon piblik la.

Malgre ke eleman vyolans lan se pa yon eleman sistematik nan sistèm otoritè yo, souvan de (2) yo ale men nan men.

• Diktati
• Diktati militè
• Oligachi rasyal
• Estratokrasi

Egzanp : Premye Anpi franse Napoléon Ie, oswa Repiblik sosyal italyèn Benito Mussolini.

• Atik detaye : Teyokrasi

Teyokrasi se yon sistèm politik kote lejitimite politik sòti nan divinite. Se klas prèt la ki egzèse souverènte a, ki konbine pouvwa tanporèl ak relijye.

• Atik detaye : Feyodalite

Feyodalite se yon sistèm politik ki gen otorite santral ki te febli ; se pouvwa souveren atribiye a prensipote, gwo fò oswa federasyon gouvène pa chèf feyodal ak gen entansyon estabilize rejyon an ak / oswa moun yo.

Òganizasyon sa a nan sosyete devlope nan Ewòp ant senkyèm ak wityèm syèk, aprè demantèlman Anpi Women Lwès la. Ki baze sou dwa women ak sistèm rele "ospitalite", feyodalite espesifik nan lwès ewopeyen an.

Li te tou etabli nan Japon ant 1192 ak 1868, lè chogoun la delege pouvwa li sou pwovens yo nan chèf fanmi : daimyo yo.

• Atik detaye : Monachis

Monachis la se yon doktrin politik ki defann monachi, sa vle di, yon fòm gouvènman kote Leta a dirije pa yon sèl moun ki reprezante oswa egzèse tout pouvwa yo. Nou ka distenge plizyè monachi :

• Monachi dwa diven : pou egzanp Ansyen rejim lan ;
• Monachi absoli : toujou prezan nan Arabi Sawoudit ;
• Monachi konstitisyonèl la ak monachi palmantè a : Wayòm Ini, Bèljik, Kanada...

• Kòporativis, doktrin ekonomik ak sosyal ki baze sou regwoupman diferan pwofesyon nan enstitisyon kap defann enterè yo.
• Jakobinis, doktrin politik ki defann souverènte popilè ak endivizibilite Repiblik franse a. Li pran non li nan klib Jakoben parisyen kote manm li yo, ki soti nan mouvman jansenis palmantè a, te etabli pandan Revolisyon franse a, nan ansyen kouvan Jakoben yo.

• Jean Beaudoin, Introduction à la science politique, Paris, edisyon Dalloz, 2000.
• Guillaume Bernard ak Eric Duquesnoy (dir.), Les forces politiques françaises, Paris, edisyon PUF, 2007.
• Guillaume Bernard, Jean-Pierre Deschodt ak Michel Verpeaux (dir.), Dictionnaire de la politique et de l'administration, Paris, edisyon PUF, 2011.
• Mamoudou Gazibo ak Jane Jenson, La politique comparée : Fondements, enjeux et approches théoriques, Montréal, edisyon Les presses de l'Université de Montréal. (ISBN 2-7606-1886-2)