Proxestáxeno

Os proxestáxenos ^[1] ou xestáxenos son un grupo de hormonas esteroides entre as que se inclúe a proxesterona. Os proxestáxenos son un dos cinco grupos principais de hormonas esteroides, xunto cos estróxenos, andróxenos, mineralocorticoides, e glicocorticoides ^[2][3]

Todos os proxestáxenos caracterízanse por ter un esqueleto básico de 21 carbonos, chamado esqueleto de pregnano (C21). De igual maneira, os estróxenos posúen un esqueleto de estrano (C18), e os andróxenos un esqueleto de andrano (C19).

Os proxestáxenos denomínanse así pola súa función no mantemento do embarazo (función proxestacional), aínda que están presentes tamén noutras fases do ciclo menstrual ou estral. A clase das hormonas proxestáxenas comprende todos os esteroides que teñan esqueleto de pregnano, tanto naturais como sintéticos.^[1] As substancias con efecto hormonal similar a este exóxenas ou sintéticas denomínanse xeralmente proxestinas.

Os termos proxesterona, proxestáxeno e proxestina son ás veces usados de forma errada indistinta como sinónimos na literatura científica e en contextos clínicos.^[4][5][6] As proxestinas son proxestáxenos sintéticos e usados en medicina.^[7] Exemplos importantes de proxestinas son o derivado da 17α-hidroxiproxesterona medroxiproxesterona acetato e o derivado da 19-nortestosterona noretisterona. As proxestinas son análogos estruturais da proxesterona e teñen actividade proxestaxénica igualmente, pero difiren da proxesterona nas súas propiedades farmacolóxicas en varios modos.^[6]

Os esteroides sintetízanse a partir do colesterol. A ruta esteroidoxénica comeza cando unha molécula de colesterol se converte en pregnenolona (P5). A pregnenolona e outros membros do grupo dos esteroides proxestáxenos serven de precursores de todos os outros esteroides, incluíndo estróxenos, andróxenos, mineralocorticoides, e glicocorticoides ^[8]. A P5, P4, 17α-hidroxipregnenolona, e a 17α-hidroxiproxesterona son todos intermediatos desta ruta producidos endoxenamente. Deste modo, todos os tecidos produtores de hormonas esteroides, como as glándulas adrenais, ovarios, e testículos, poden producir proxestáxenos.

Nalgúns tecidos, os encimas requiridos para obter o produto final non están todos localizados nunha soa célula, polo que deben colaborar na síntese varios tipos celulares. Por exemplo, nos folículos ováricos, o colesterol convértese no andróxeno androstenediona nas células da teca folicular, o cal é despois convertido en estróxeno nas células da granulosa próximas ^[9]. Nalgunhas especies, as glándulas adrenais fetais tamén producen pregnenolona (P5), a cal se converte en proxesterona (P4) e estróxenos pola placenta (como se explica máis abaixo). Nos humanos, as glándulas adrenais fetais producen deshidroepiandrosterona pola ruta da pregnenolona (P5).

A proxesterona (P4) é o principal proxestáxeno producido polo corpo lúteo ^[10] en todas as especies de mamíferos. As células lúteas posúen os encimas precisos para converteren o colesterol en pregnenolona (P5), a cal é seguidamente convertida en proxesterona (P4) ^[11]. A secreción de P4 chega ao seu máximo na fase de diestro do ciclo estral dos mamíferos.

O papel da placenta na produción de proxestáxenos varía entre especies. Nas ovellas, cabalos e humanos, unha vez establecido o embarazo, a placenta asume a maior parte da produción de proxestáxenos ^[10], pero noutras especies o corpo lúteo do ovario segue sendo a principal fonte de proxestáxenos. Nas ovellas e nos humanos, a proxesterona (P4) é o principal proxestáxeno placentario.^[12]

A placenta equina produce unha variedade de proxestáxenos, principalmente a 5αDHP e a 20α5P, comezando no día 60 de xestación. O cambio completo lúteo-placentario na produción ocorre entre os días 120-150.^[13]

As proxestinas, substancias sintéticas con actividade proxestáxena ^[14], utilízanse na contracepción hormonal nas pílulas anticonceptivas, implantes e no sistema intrauterino (Mirena).

A proxestina sintética ciproterona utilizase como antiandróxeno ^[15]. Outras proxestinas, polo contrario, teñen propiedades androxénicas ^[16].

Nun ciclo menstrual normal, a diminución dos niveis de proxesterona desencadea a menstruación. A noretindrona acetato (nome comercial Aygestin) e a medroxiproxesterona acetato (nome comercial Provera) poden utilizarse para regular a hemorraxia menstrual.^[17]

En moitas persoas que presentan tumores sólidos malignos ou SIDA e teñen caquexia (gran debilidade e perda de peso), especialmente en casos de cánceres gástricos e pancreáticos, as proxestinas poden utilizarse para mellorar o apetito e reducir as perdas de peso. En xeral, utilízanse en combinación con outros esteroides como dexametasona. Os seus efectos tardan varias semanas en facerse apreciables, pero teñen unha duración relativamente longa comparada coa dos corticosteroides. Ademais, incrementan a masa muscular corporal. O mexestrol acetato é o fármaco líder deste tipo para o tratamento da caquexia ^[18].

• The Nomenclature of Steroids
• Steroidogenesis
• The Million Women Study
• Utian WH, Shoupe D, Bachmann G, Pinkerton JV, Pickar JH (2001). "Relief of vasomotor symptoms and vaginal atrophy with lower doses of conjugated equine estrogens and medroxyprogesterone acetate". Fertil. Steril. 75 (6): 1065–79. PMID 11384629. doi:10.1016/S0015-0282(01)01791-5.  (the Women's Health, Osteoporosis, Progestin, Estrogen study)
• Hulley S, Grady D, Bush T; et al. (1998). "Randomized trial of estrogen plus progestin for secondary prevention of coronary heart disease in postmenopausal women. Heart and Estrogen/progestin Replacement Study (HERS) Research Group". JAMA 280 (7): 605–13. PMID 9718051. doi:10.1001/jama.280.7.605. 
• Xestación equina (en inglés) [6]